Budynek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Krakowie (ul. Piłsudskiego)


Budynek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” to zabytkowa sala sportowa, umiejscowiona w Krakowie, w dzielnicy I Stare Miasto przy ul. J. Piłsudskiego 27, na obszarze Piasku. To miejsce, które zyskało zaszczytną renomę jako centrum sportowe, powstało 23 lutego 1885 roku, w wyniku inicjatywy studentów związanych z Czytelnią Akademicką Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Celem jego powstania było duchowe i fizyczne odrodzenie społeczeństwa poprzez pielęgnację tradycji narodowych, rozwój patriotyzmu oraz promowanie aktywności sportowej, głównie o charakterze paramilitarnym. W ramach inicjatywy „Czytelni” utworzono Towarzystwo „Sokół”, które znacząco przyczyniło się do popularyzacji turystyki, gimnastyki oraz różnych dyscyplin sportowych, takich jak wioślarstwo, strzelectwo, szermierka, łucznictwo, pływanie, lekka atletyka i wiele innych.

W 1889 roku władze gminy miejskiej przekazały Towarzystwu grunty przy ówczesnej ulicy Wolskiej, blisko koryta rzeki Rudawa, która płynęła w tym miejscu. W tym samym roku wzniesiono budynek, znany jako sokolnia, w której znajdowała się największa sala gimnastyczna w Galicji, wyposażona w nowoczesny jak na tamte czasy sprzęt sportowy. Gmach został zaprojektowany przez Karola Knausa, a jego uroczyste otwarcie miało miejsce 18 listopada 1889 roku.

W 1894 roku sokolnia przeszła rozbudowę, kiedy dodano wschodnią część, zaprojektowaną przez Teodora Talowskiego, co nadało budynkowi cechy neogotyckie. Od 1921 roku w siedzibie znajdowała się Dzielnica Krakowska Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Niestety, 31 lipca 1947 roku, przedstawiciele Urzędu Bezpieczeństwa opieczętowali budynek „Sokoła”, co skutkowało odebraniem mu zezwolenia na działalność.

Od 1957 roku budynek był administrowany przez TKKF. Dopiero we wrześniu 1990 roku „Sokół” odzyskał swój obiekt i rozpoczął kapitalny remont, po wcześniejszych zniszczeniach spowodowanych przez Klub Sportowy Cracovia. W latach 2017–2020 miały miejsce pierwsze kompleksowe prace remontowe i konserwatorskie, które zasłużenie przywróciły świetność gmachu. Znaczna część kosztów remontu została pokryta ze środków Narodowego Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa, który wspierał inwestycję przyznaną przez Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa.

Dnia 15 maja 1984, budynek został ujęty w rejestrze zabytków i obecnie figuruje także w gminnej ewidencji zabytków, co podkreśla jego historyczne znaczenie oraz rolę w krakowskiej kulturze sportowej.

Część zachodnia budynku

Obiekt, który powstał w 1889 roku, został zaprojektowany przez architekta Karola Knausa. Charakteryzuje się on unikalną architekturą, w której szczególną uwagę przykuwa ściana frontowa.

Na tej elewacji widnieje fryz sgraffito, ozdobiony napisem „Towarzystwo Gimnastyczne Sokół”, który jest swoistym symbolem historycznym tej instytucji. Dodatkowo, znajdują się tam herby Orła Białego oraz Krakowa, które podkreślają lokalne dziedzictwo oraz znaczenie stowarzyszenia w społeczności.

Warto również zwrócić uwagę na umieszczone sentencje, które są mottami Towarzystwa: „W zdrowym ciele, zdrowy duch” autorstwa Juwenalisa oraz „Sława młodzieńca jest jego siłą”. Te cytaty doskonale oddają zamysł i misję, jakie przyświecały powstaniu tego miejsca.

W tej zachodniej części budynku znajduje się sala gimnastyczna, która służy jako przestrzeń do organizacji różnych zajęć sportowych, przyciągając zarówno członków Towarzystwa, jak i zainteresowanych mieszkańców Krakowa.

Część wschodnia budynku

Wschodnia część budynku powstała w 1894 roku, na podstawie projektu autorstwa Teodora Talowskiego. Nad wejściem do obiektu znajduje się tablica, która została umieszczona w 1934 roku. Upamiętnia ona członków Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, którzy walczyli podczas I wojny światowej o odzyskanie przez Polskę niepodległości.

Charakterystycznym elementem architektonicznym jest także szczyt bocznej ściany, który zdobią alegoryczne polichromie. Dodatkowo, w nadświetlu wewnętrznych drzwi można zobaczyć współczesny witraż z symbolami Towarzystwa. Witraż ten został wykonany w 2005 roku, według projektu Heleny Papée-Bożyk, a jego realizację przeprowadził Krakowski Zakład Witrażów S.G. Żeleński.

Przypisy

  1. a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30.09.2024 r. [dostęp 08.02.2024 r.]
  2. Gminna ewidencja zabytków Krakowa. Biuletyn Informacji Publicznej Miasta Krakowa. [dostęp 07.10.2024 r.]
  3. Kronika TVP3K.T., AgataA. Jędrzejczyk-Dyląg, Zakończył się remont konserwatorski sali głównej "Sokoła" [online], krakow.tvp.pl, 28.11.2018 r.
  4. MałgorzataM. Mrowiec, Kraków. Wnętrza „Sokoła” po renowacji zachwycają na nowo. Remont gmachu potrwa do 2020 roku [online], dziennikpolski24.pl, 16.11.2018 r.
  5. Rozpoczyna się remont hali "Sokoła" w Krakowie [online], dzieje.pl, 23.09.2017 r.
  6. Przewodnik Kraków. Ulica Piłsudskiego [online], krakow-przewodnik.com.pl [dostęp 28.12.2022 r.]
  7. Z archiwum Krakowa. Gmach Sokoła. 1900. [online], zarchiwumkrakowa.pl, 30.12.2019 r. [dostęp 28.12.2022 r.]
  8. a b O nas [online], www.sokol.pl [dostęp 28.12.2022 r.]

Oceń: Budynek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Krakowie (ul. Piłsudskiego)

Średnia ocena:4.7 Liczba ocen:8