Gmach PKO w Krakowie

---

Historia

Budynek ten został wzniesiony na trójkątnej parceli, która jest ograniczona od północy oraz południowego zachodu przez ulicę Wielopole, a z kolei od południowego wschodu przez ulicę Józefa Dietla, znaną również jako „Planty Dietlowskie”. Na tym terenie w przeszłości znajdowały się obiekty cyrkowe, w których to w 1907 roku uruchomiono pierwsze stałe kino w Krakowie, noszące nazwę „Cyrk Edison”.

Na początku XX wieku działka stała się przedmiotem rozważań dotyczących lokalizacji nowego gmachu Teatru Ludowego, jednak projekt ten nie zrealizowano wówczas. W 1921 roku zorganizowano konkurs na projekt siedziby Pocztowej Kasy Oszczędności, w którym najlepszym okazał się projekt autorstwa Jana Zawiejskiego oraz Romana Stadnickiego. Mimo to, inwestor nie zaakceptował tego projektu, dlatego zdecydowano się powierzyć opracowanie nowego gmachu Adolfowi Szyszko-Bohuszowi.

Architekt zaprosił do współpracy dwóch studentów z wydziału architektury Akademii Sztuk Pięknych: Andrzeja Tichego, odpowiedzialnego za projekt fasady, oraz Bogdana Tretera, który zaprojektował dekoracje wnętrz. Prace budowlane rozpoczęły się w 1922 roku, a obiekt uzyskał swoje finalne wygląd w 1925 roku.

W trakcie II wojny światowej obiekt był siedzibą oddziału Deutsche Post Osten – Poczty Niemieckiej Wschód. Po zakończeniu wojny, w maju 1945 roku, budynek został przekształcony na szpital dla osób rannych, co potwierdził komendant wojskowy miasta Krakowa. W kwietniu 1947 roku gmach wrócił pod zarząd PKO.

W 2015 roku budynek wystawiono na sprzedaż, a w 2017 roku został nabyty przez firmę J.W. Construction, która planowała dostosowanie jego wnętrz na potrzeby hotelowe, a także budowę garażu podziemnego do którego wjazd miał być możliwy za pomocą windy samochodowej, oraz tarasu na dachu.

2 stycznia 1968 roku gmach został wpisany do rejestru zabytków, co podkreśla jego znaczenie w kontekście architektonicznym i historycznym. Znajduje się on również w gminnej ewidencji zabytków.

Architektura

Gmach PKO w Krakowie, zaprojektowany w architektonicznym stylu klasycyzmu akademickiego, stanowi znakomity przykład tego nurtu, który zyskiwał popularność w latach 20. XX wieku, szczególnie w kontekście budynków instytucji rządowych i państwowych. Konstrukcja obiektu oparta jest na nowoczesnym żelbetonie, co nadaje mu solidność i trwałość. Wzniesiony w formie trójkąta, gmach składa się z trzech skrzydeł, które rozmieszczone są wzdłuż ulicy Wielopole i połączone są łącznikiem w ich środkowej części. Takie zaprojektowanie sprawia, że wewnątrz znajdują się dwa przytulne dziedzińce.

Monumentalny charakter budynku podkreśla efektowna elewacja, zdobiona szeregiem półkolumn w wielkim porządku kompozytowym. Kolumny te wspierają gzyms, który znacząco wystaje poza obrys elewacji. Dodatkowo, całość wieńczy elegancka attyka. Zauważalnym elementem jest zaokrąglony narożnik od strony ulicy Wielopole, gdzie widnieje główne wejście. Nad nim umiejscowione zostały wysokie prostokątne okna, które doświetlają imponującą salę operacyjną.

W głównym wejściu goście wchodzą do okrągłej sieni z imponującym sklepieniem, podporządkowanym na kanelowanych kolumnach. Na podłodze znajduje się kamienna posadzka, jej wielobarwne wzory są przyciągające wzrok, z centralną gwiazdą podkreślającą ważność tego miejsca. Dalej znajduje się reprezentacyjna klatka schodowa, która rozdziela się na półpiętrach, ozdobiona elegancką balustradą z tralek. W tej przestrzeni kolumny mają kapitele z motywem wolich oczu, co wzmacnia wrażenie monumentalności. Przechodząc do bocznych klatek schodowych, można dostrzec ich niecodzienny trójkątny kształt.

Najbardziej efektownym pomieszczeniem w gmachu jest okrągła główna sala operacyjna banku, usytuowana na pierwszym piętrze. Zachwyca ona romboidalną, sieciową posadzką oraz kopułą z okulusem. Ściany sali przyozdobione są pięknymi rzeźbionymi girlandami, a po obwodzie znajdują się efektowne kasy, tworząc niezwykłą atmosferę. Dzieje się tak, że wnętrze to porównywane jest do przestrzeni rzymskiego Panteonu, co świadczy o wysokim poziomie architektonicznym i estetycznym. Warto podkreślić, że wszystkie reprezentacyjne wnętrza wykonano z użyciem marmuru i dekoracji stiukowych.

W pozostałej części budynku mieściły się mieszkania dla pracowników, szczególnie w skrzydle od ulicy Dietla. Z czasem jednak, w okresie międzywojennym, zaczęto je przekształcać na biura, co świadczy o ewolucji funkcji gmachu na przestrzeni lat. Gmach PKO uchodzi za jeden z najznakomitszych przykładów klasycyzmu akademickiego zarówno w Krakowie, jak i w Polsce. Zyskał on również ogromne uznanie w środowisku architektonicznym. Jak zauważył Władysław Ekielski, budynek reprezentuje „czystą, wspaniałą sztukę dla sztuki”.

---

Oceń: Gmach PKO w Krakowie

---