Kamienica Krauzowska w Krakowie

---

Historia

Kamienica Krauzowska to zabytek o bogatej historii, którego początki sięgają drugiej połowy XIV wieku. Została wzniesiona najprawdopodobniej po 1367 roku na działce półkuryjnej, wydzielonej wcześniej na początku XIV wieku. Początkowo obiekt miał jedno piętro, gdzie południowa część była murowana z kamienia, natomiast pozostałe ściany były drewniane albo miały konstrukcję ryglową. W czwartej ćwierci XIV wieku lub na początku XV stulecia, ściany nad parterem zostały zamienione na murowane ceglanymi, co w znaczący sposób wpłynęło na wygląd budynku.

Wtedy to również zmodernizowano piwnice, które wyposażono w dwie komory: północną ze sklepieniem kolebkowym oraz drugą, większą, z stropem. W połowie XV wieku zdecydowano o podziale tylnej części piwnic na dwie osobne komory. W drugiej połowie XVI wieku dobudowano oficynę boczną, a sam budynek przeszedł w ręce rodzin kupieckich, takich jak Zatorscy oraz Zalaszowscy. Od końca XVI wieku był własnością rodu Alantsów.

W 1611 roku Zygmunt Alants dokonał renowacji obiektu, przekształcając go w renesansową rezydencję patrycjuszowską. Wprowadzono wtedy drugie piętro oraz reprezentacyjną klatkę schodową, modernizując jednocześnie wnętrza i dobudowując podwórzowe krużganki. W 1645 roku kamienica przeszła w ręce Krzysztofa Krauze, ławnika i rajcy, a dwa lata później przeszła lekką odnowę. Wiek XVIII przyniósł wiele zmian w jej strukturze.

Od 1682 do 1726 roku kamienica była w różnych rękach: Kaspra Winklera, Ochockich i Zalewskich. Okres ten cechował się stopniowym zanikiem blasku budynku, co doprowadziło do jego opuszczenia w 1727 roku. Po 1750 roku zlikwidowano krużganki, a w II połowie XVIII wieku obiekt zmieniał właścicieli, między innymi Łukaszewiczów i Rysiewiczów. W latach 60. XVIII wieku nowy mur graniczny wyposażono w drewniane ganki.

W 1776 roku wzmacniano fasadę ciosową, a pod koniec XVIII wieku nakryto budynek nowym dachem. Od 1809 roku stał się własnością polityka Dawida Oebschelwitza. Przebudowa fasady w stylu klasycystycznym miała miejsce w 1819 roku. W dalszym ciągu przechodził z rąk do rąk; w latach 1832–1858 należał do różnych właścicieli, w tym Czajkowskich i Łukiewiczów, którzy dokonali remontu oficyny tylnej.

W 1872 roku kamienica przeszła w ręce Teofila i Lucyny Rutkowskich, którzy zlecili jej przebudowę projektu Maksymiliana Nitscha. Po kolejnych zmianach właścicieli, w latach 1877–1898 budynek był w posiadaniu kupców Fridmannów. Z ważniejszych modernizacji, w 1893 roku dokonano przekształcenia okna parteru w drzwi z witryną.

W 1906 roku kamienica przeszła gruntowny remont pod kierunkiem Wacława Krzyżanowskiego, który przekształcił klatkę schodową oraz odkrył wiele zabytkowych detali. 1 lipca 1912 roku budynek został zakupiony przez Klemensa Bąkowskiego, a w latach 1931–1933 przeszedł modernizację, podczas której wstawiono nową witrynę zaprojektowaną przez Mieczysława Sarneckiego. W 1938 roku, na mocy testamentu Bąkowskiego, kamienica trafiła do Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa.

W okresie 1938–1939 wnętrza budynku zostały ponownie wyremontowane według projektu Jana Ekielskiego. Po II wojnie światowej, w latach 1947–1951, wykonano adaptację wnętrz na potrzeby Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, które otwarto w 1952 roku. Odsłonięto stropy i rekonstruowano detale, co przywróciło świetność budynku. Od 1990 roku obiekt ten stał się siedzibą biur oraz sal konferencyjnych Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa.

W 1994 roku rozpoczęto prace konserwatorskie kamieniarki, a w 2007 roku zrealizowano kolejne remonty fasady. 8 grudnia 1987 roku kamienica została wpisana do rejestru zabytków. Obiekt znajduje się także w gminnej ewidencji zabytków, co potwierdza jego wartość historyczną i architektoniczną.

Architektura

Kamienica Krauzowska to przykład dwupiętrowej struktury, która charakteryzuje się dwutraktowym układem pomieszczeń, zachowując przy tym jednakową szerokość wszystkich pokoi. Posiada podpiwniczenie, a jej zwieńczenie stanowi dwuspadowy dach kalenicowy, pokryty blachą.

Fasada budynku ma dwa piętra i jest z tynku, gdzie w dolnej partii zlokalizowana jest trójosiowa kompozycja, a wyżej cztery osie. Przy północnej krawędzi fasady dostrzegalna jest wąska, ukośna szkarpa, wykonana z kamiennych ciosów, która sięga aż pierwszego piętra. Parter z kolei wyróżnia się pseudoboniowaniem z tynku, a w centralnej osi mieści się barokowy, rustykowany portal. Portal ten, otoczony odbojnikami i gzymsami impostowymi, zamyka półkolista archiwolta z kluczem, zakończona kulistym zwieńczeniem ze stożkową sterczyną.

W obrębie portalu znajduje się drewniana, dwuskrzydłowa brama, ozdobiona deskami układanymi w formacie jodełki oraz rombu, a także nabita rozetkowymi ćwiekami. Dodatkowo, z archiwolty wychodzi krata wykonana z kutych prętów, układająca się w stylizowany wachlarz, na której umieszczono liście i kwiaty wokół półkolistej blachy z datą „1647”. W osi południowej parteru umiejscowiona jest prostokątna witryna, obramowana profilowanym gzymsem, połączona z wtórnie wybitą parą drzwi. Z kolei w osi północnej, również na parterze, znajduje się dużego rozmiaru prostokątne okno, umieszczone w kamiennym, uszatym obramieniu z gzymsem wieńczącym.

Na piętrach, okna są grupowane w pary, mają kształt prostokątny i otoczone są szerokimi, profilowanymi ramami, które zawierają gzymsy parapetowe oraz wieńczące. Na pierwszym piętrze okna ozdobione są dodatkowymi prostokątnymi podokiennikami. Pod gzymsami drugiego piętra znajdują się również inskrypcje łacińskie, takie jak: „INTER PROSPERA ET ADVERSA”, „MEDIO TUTISSIMUS IBIS VIRTUTIS COMES INVIDIA”, oraz „QVAE ET BONOS SEQVITUR”. Fasada kończy się ścianą kolankową, oddzieloną wąskim gzymsem. W tej ścianie ulokowane są okienka strychowe, gdzie skrajne mają kształt kwadratów, a środkowe są koliste. U szczytu ściany kolankowej znajduje się profilowany gzyms, który ją wieńczy.

Tylną elewację cechuje podobny styl — jest to konstrukcja dwupiętrowa i dwuosiowa o tynkowanej powierzchni. Przy jej północnej stronie zbudowany jest ganek z okapem na drewnianych wspornikach. Kluczowym elementem są również piwnice, wybudowane z kamienia oraz cegły, a ich sklepienia mają formę kolebkową z lunetami. W północnej części zachował się również fazowany portal z XV wieku, który prawdopodobnie został wtórnie wstawiony na przełomie XV i XVI wieku.

Konstrukcja wewnętrzna również zasługuje na uwagę. W traktach frontowym i tylnym, pomiędzy komorami, znajdują się prostokątne, profilowane portale, pochodzące z XVII wieku. Parterową część budynku zamykają przestrzenie z kolebkowym sklepieniem, a z Pólna na południowej osi znajduje się izba z zamurowanymi niżami, w której znajdują się arkady na kamiennych wspornikach, pokryte drewnianym stropem z profilowanymi belkami, zdobionym polichromią roślinną z XVII wieku.

W północnej części parteru umiejscowiona jest sień, nakryta sklepieniem kolebkowym z lunetami, w której znajduje się tablica pamiątkowa z płaskorzeźbą przedstawiającą Klemensa Bąkowskiego, wykonaną przez artystę Karola Hukana w 1950 roku. W północno-zachodnim narożniku sieni znajdują się także murowane schody, prowadzące na wyższe kondygnacje, które są oświetlane świetlikiem z fasetą. Na poziomie pierwszego piętra oraz między pierwszym a drugim piętrem, schody pokryte są sklepieniami kolebkowymi i krzyżowymi, w tym pierwsze piętro podtrzymywane jest przez kamienny filar toskański z płycinami.

Balustrada schodów, z dwulalkowymi tralkami, wykonana została z piaskowca. W jej sąsiedztwie znajduje się także prostopadłościenny słupek, który pierwotnie stanowił podstawę lampy gazowej. Na poziomie pierwszego spocznika wmurowane jest gotyckie obramienie okna, a w ścianie północnej na wysokości pierwszego piętra, zachowała się kompozycja manierystycznych detali z przełomu XVI i XVII wieku. W przejściu pomiędzy sienią parteru a sklepem znajduje się późnogotycki portal zamknięty łukiem czterolistnym. Pomieszczenia pierwszego piętra to przestrzenie z drewnianymi stropami, które również cechują się profilowanymi belkami. Wnętrze północne w traktu frontowego wyróżnia się bogato ozdobionym stropem, a w pokojach zachowały się XIX-wieczne piece kaflowe z dekoracyjnymi reliefami.

Sień drugiego piętra jest przykryta sufitowym sklepieniem z profilowaną fasetą, oddzielonym od klatki schodowej belką. Przy wejściu do pomieszczenia po stronie północnej znajduje się przedsionek z półkolistą arkadą, natomiast pomieszczenia południowe i północne są również nakryte drewnianymi stropami. Drzwi w drugiej części budynku dzielą się na jedno- i dwuskrzydłowe, również z płycinami.

Oficyna boczna kamienicy to dwupiętrowa budowla jednostraktowa, z dachem pulpitowym pokrytym blachą. Elewacja od podwórca stanowi konstrukcję o dwu osiach w poziomie oraz asymetrycznym układzie, gdzie na piętrach przylegają do niej drewniane ganki z ozdobną balustradą. Dodatkowo w narożniku budynku oraz oficyny usytuowane są przeszklone werandy. Okna w tej części również oceniają się jako prostokątne, a poddasze prezentuje kwadratowe okna. Wszystkie pomieszczenia w oficynie mają pełne połączenie z budynkiem frontowym oraz reprezentują podobny styl wykończenia, z charakterystycznymi sklepieniami, zarówno w piwnicach, jak i na parterze oraz wyższych kondygnacjach.

---

Oceń: Kamienica Krauzowska w Krakowie

---