Stare Miasto w Krakowie

---

Historia

Około VIII wieku formował się złożony organizm społeczny Państwa Wiślan. Na Wawelu zachowały się niewielkie fragmenty wałów ziemnych, które otaczały całe wzgórze. W jednym z pomieszczeń przy ul. Kanoniczej 13 odkryto w skrzyni z IX wieku imponującą liczbę 4200 żelaznych siekier, znanych jako płacidła, które ważyły łącznie ponad 4 tony. Stanowiły one podstawowy instrument płatniczy w sąsiednim Państwie wielkomorawskim. Odkrycie potwierdza zamożność oraz znaczenie lokalnego ośrodka władzy. Pod Wawel, w rejonie obecnych ul. Grodzkiej i okolicy, natrafiono na pozostałości osady Wiślan, zwanej Okół, istniejącej co najmniej od początku IX wieku. Osada była otoczona palisadą z dębowych bali i znajdowała się w sąsiedztwie brzegów Wisły, w rejonie współczesnych ulic Straszewskiego oraz św. Gertrudy. W pobliżu pierwotnego Rynku Głównego znaleziono szczątki budynków mieszkalnych, rzemieślniczych, oraz relikty drewnianej świątyni pod kościołem św. Wojciecha, co dowodzi rozwoju osady. Wówczas Wisła dzieliła się na wiele odnóg, kształtując kilka wysp, w tym Kazimierz. Możliwe, że niektóre tereny, takie jak Okół, Wawel i Rynek Główny, były oddzielone wodami rzeki lub sztucznie wykopanymi fosami. Inne budynki, które odkryto na Wawelu, są datowane trudniej, co podkreśla ich znaczenie i zagadkowość.

Pierwsze pisane wzmianki o Krakowie pochodzą z drugiej połowy IX wieku, a na początku X wieku miasto to włączono do polskiego państwa rządzonego przez władzę dynastii Piastów. Istotnym momentem w historii Krakowa było powstanie biskupstwa w 1000 roku, co przyczyniło się do tego, że miasto przez wiele stuleci stało się siedzibą władców polskich. Wczesne Kraków obejmowało terytorium dzisiejszego Starego Miasta, co czyni je nie tylko historycznym centrum, ale i świadkiem rozwoju związanego z tym regionem. Przechowywano tu insygnia królewskie, a we wczesnym średniowieczu odbyła się tu również kształcenie w szkole katedralnej.

Biskupi przebywający na Wawelu oraz dwór książęcy tworzyli w Krakowie żywą atmosferę intelektualną. Od XIV wieku miejsce to stało się ważnym punktem koronacji królewskich. W okresie panowania Kazimierza III Wielkiego powstał Uniwersytet Jagielloński, co miało ogromne znaczenie dla edukacji w Polsce. Po 1386 roku, kiedy to król Władysław Jagiełło, mąż królowej Jadwigi, zasiadł na tronie, Kraków zyskał status stolicy ogromnego królestwa.

Renesans

Renesans stanowił okres największego rozwoju dla Starego Miasta. W tym czasie dokonano renowacji katedry na Wawelu, przekształcając ją w styl włoskiego renesansu. Prace nadzorowali uznani artyści przybyli z Włoch na zlecenie Bony Sforzy, w tym Bartłomiej Berecci, Franciszek Florentczyk oraz Giovanni Maria Padovano. Wyjątkowym renesansowym elementem Starego Miasta jest ul. Kanonicza. Niestety, śmierć ostatniego Jagiellona doprowadziła do przeniesienia życia politycznego do Warszawy, co wpłynęło na oblicze kulturowe miasta.

Barok

W XVII wieku rozpoczyna się epoka baroku. Król Zygmunt III Waza stał się mecenasem sztuki, co umożliwiło architektowi Giovanniemu Trevano przebudowę kościoła św. św. Piotra i Pawła w stylu barokowym. Stare Miasto padło dwukrotnie ofiarą zniszczeń w wyniku szwedzkich najazdów. Pod koniec XVII wieku wzniesiono kolegiatę akademicką św. Anny, która dodatkowo wzbogaciła architekturę tego regionu.

W pierwszej połowie XVIII wieku powstawały dzieła sztuki, realizowane przez uznanych architektów, takich jak Kacper Bażanka i Franciszek Placidi. Barok pozostawił silny ślad w miastowym krajobrazie, zarówno poprzez przebudowę gotyckich kościołów, jak i wzbogacenie ich nowymi ołtarzami, rzeźbami oraz obrazami. W roku 1794, pod przywództwem Tadeusza Kościuszki, naród stanął w obronie swojego suwerenności, jednak już w 1795 roku doszło do rozbioru, a Kraków przypadł Austrii. Mimo wszelkich trudności, Kraków pozostał duchową stolicą Polski, a jego zabytki Starego Miasta traktowano jako świadectwa narodowej tożsamości.

W XIX wieku zapadła decyzja o likwidacji zniszczonych fortyfikacji, podejmowana przez austriackie władze, jednak realizacja takiego przedsięwzięcia miała miejsce w czasach Księstwa Warszawskiego. Dzięki staraniom profesora Feliksa Radwańskiego ocalał północny fragment umocnień, w tym Barbakan, Bramę Floriańską oraz trzy baszty, które niegdyś stanowiły bramę chwały, przez którą rozpoczynała się Droga Królewska prowadząca orszaki na koronację. W miejscu zniszczonych murów stworzono Planty, które dzisiaj stanowią piękny teren rekreacyjny. W tym czasie powstał także Teatr Miejski, ulokowany na Placu Świętego Ducha, będącym pozostałością po strutturem dawnego szpitala, przejętego przez Duchacy, które przetrwały do XIX stulecia.

W 1850 roku doszło do wielkiego pożaru Krakowa, który zniszczył część zabudowy. W roku 1876 książę Władysław Czartoryski przekazał do Krakowa cenne zbiory artystyczne i patriotyczne, co przyczyniło się do wzbogacenia kultury regionu. Trzy lata później powstało Muzeum Narodowe, które uczyniło Kraków miejscem kluczowym dla polskiego muzealnictwa. W Starym Mieście działały wybitne postacie, takie jak Jan Matejko oraz Stanisław Wyspiański, a także rodziły się w nim prądy niepodległościowe.

Czasy wojenne

Wkrótce po rozpoczęciu II wojny światowej, 6 września 1939 roku, wojska niemieckie zajechały do Krakowa, przekształcając miasto w stolicę Generalnego Gubernatorstwa. Rozpoczęły się prześladowania Żydów, a oboz koncentracyjny w Plaszowie wyodrębnił się jako tragiczny znak tego okresu. W Starym Mieście zrabowano wiele dzieł sztuki, a muzea, szkoły i teatry zostały zamknięte, co stanowiło ogromny cios dla lokalnej kultury. Wspólnie aresztowano profesorów oraz aktywistów kulturalnych.

Dopiero 18 stycznia 1945 roku wojska sowieckie II Frontu Ukraińskiego, pod dowództwem marszałka I. Koniewa, zajęły Kraków, zmuszając Niemców do bezwarunkowego wycofania się, co zaowocowało zachowaniem unikalnej i zabytkowej architektury Starego Miasta do dnia dzisiejszego.

Stare Miasto dzisiaj

Stare Miasto w Krakowie, od momentu swojego założenia, stanowi prawdziwą perłę turystyczną, przyciągającą gości z różnych zakątków świata przez cały rok. Jako jeden z pierwszych obiektów na liście dziedzictwa kulturowego UNESCO, wpisanym w 1978 roku, zachowuje średniowieczny układ architektoniczny, co czyni je wyjątkowym w skali europejskiej. Teren ten można uznać za jedno z najważniejszych miejsc, w którym splatają się sztuka oraz historia.

Podczas spacerów po Rynku Głównym, który jest zaliczany do największych placów w Europie, można podziwiać jego charakterystyczny kwadratowy kształt o wymiarach 200 × 200 m. Otaczające gokamienice tworzą malowniczą scenerię, a w centrum placu wznosi się majestatyczna wieża ratuszowa, kościół Św. Wojciecha, Sukiennice oraz pomnik Adama Mickiewicza.

Co godzinę turyści mają przyjemność słuchać hejnału z wieży Mariackiej, co dodatkowo wzbogaca atmosferę tego miejsca. W okolicznych kamienicach znajdują się liczne kawiarnie, restauracje, puby i kluby, które zapewniają odwiedzającym relaks po zwiedzaniu.

Wśród najbardziej znanych lokali można wymienić restaurację Wierzynek, wyróżniającą się długą historią sięgającą XIV wieku, oraz klub Pod Jaszczurami, który jest legendą krakowskiego życia studenckiego. Oprócz tego, piwnice pałacu „Pod Baranami” są częścią bogatej oferty kulturalnej na Starym Mieście, gdzie odbywają się koncerty oraz wystawy.

Nie można zapominać o obwarzanku krakowskim, który stał się jednym z symboli miasta. Ten smakołyk, dostępny w różnych wersjach z dodatkami takimi jak mak, sezam czy sól, można zakupić w ulicznych kramach. Na Rynku Głównym od wieków znajdują się również stoisko kwiaciarek, które wzbogaca jego urok.

Gołębie są kolejnym charakterystycznym elementem Starego Miasta, a z nimi związane są lokalne opowieści. Jedna z legend narracyjnych opowiada o Henryku IV Probusie, który usiłując zdobyć koronę, stracił swój majątek i zamienił rycerzy w gołębie — symbol krakowskiego folkloru.

Słynne miejsca

Warto również wymienić kilka szczególnych lokalizacji, które wzbogacają krakowską kulturę:

• Wierzynek – znana restauracja na Rynku Głównym, która upamiętnia słynnego mieszczanina Mikołaja Wierzynka i jego ucztę z XIV wieku,
• Jama Michalika – kawiarnia z ponad stuletnią tradycją literacką i miejscem narodzin legendarnego kabaretu Zielony Balonik,
• Piwnica pod Baranami – kabaret tworzony przez krakowskich artystów, mieszczący się na Rynku Głównym,
• Pod Jaszczurami – klub studencki, uznawany za jeden z symboli kultury akademickiej Krakowa,
• Franciszkańska 3 – miejsce spotkań z Janem Pawłem II i odbywania sztuk artystycznych.

Na Rynku Głównym można odnaleźć także tablice upamiętniające znaczące wydarzenia historyczne, takie jak przysięga Tadeusza Kościuszki z 1794 roku, hołd pruski z 1525 roku oraz remont rynku z 1964 roku, co w pełni ukazuje jego historyczne znaczenie oraz ciągłość tradycji.

Zabytki

Kościoły

W Krakowie znajduje się wiele bezcennych zabytków sakralnych. Należy do nich między innymi Kościół św. Andrzeja, który jest znany ze swojej architektury. Następny w kolejności, Kościół św. Anny, również przyciąga uwagę turystów.

Innym ważnym miejscem jest Kościół św. Barbary, a także Kościół i klasztor Franciszkanów, które wspólnie tworzą wyjątkowy klimat na Starym Mieście.

Dalej, Kościół św. Idziego i Kościół św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty to kolejne perełki, które warto odwiedzić w tym mieście.

Warto podkreślić obecność Kościoła św. Józefa w Krakowie oraz Kościoła św. Kazimierza Królewicza (reformatów). Każde z tych miejsc ma swoją unikalną atmosferę.

Kolejnym wyróżniającym się obiektem jest Kościół Świętego Krzyża w Krakowie, który swoją historią przyciąga wielu kulturowych entuzjastów. Warto również wspomnieć o Kościele Matki Boskiej Śnieżnej oraz Kościele św. Marcina, które mogą stanowić interesujący cel wycieczki.

Nie można pominąć Kościoła Mariackiego, symbolu miasta, oraz Kościoła św. Marka, a także Kościoła św. Ap. Piotra i Pawła, które wraz z pozostałymi tworzą niepowtarzalny zespół sakralny na Starym Mieście.

Na koniec, w tej sekcji znajdziemy Kościół Przemienienia Pańskiego (pijarów), Kościół św. Tomasza, Kościół św. Trójcy (dominikanów) oraz Kościół św. Wojciecha, które stanowią nieodłączną część tego malowniczego miejsca.

Teatry

Stare Miasto jest również bogate w kulturę teatralną. Teatr Słowackiego to wspaniała instytucja, w której odbywają się liczne spektakle. W pobliżu znajduje się także Stary Teatr, znany z różnorodności swojego repertuaru.

Muzea

Kraków to również mekka dla miłośników sztuki i historii, z wieloma muzeami. Warto zwrócić uwagę na Muzeum Narodowe w Krakowie. Zawiera niezwykle cenne zbiory, a jedną z najpopularniejszych galerii jest Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach.

Nie można zapomnieć o Pałacu biskupa Erazma Ciołka i Domu Jana Matejki, a także o Muzeum Stanisława Wyspiańskiego, które przyciąga uwagę swoją unikalną ekspozycją.

Kolejnym ważnym miejscem jest Muzeum Książąt Czartoryskich, a także Muzeum Historyczne Miasta Krakowa wraz z jego licznymi oddziałami, w tym Barbakan, Dom pod Krzyżem, Kamienica Hipolitów oraz Wieża ratuszowa w Krakowie.

Wśród instytucji kulturalnych należy wymienić także Muzeum Archidiecezjalne, Muzeum Archeologiczne, Muzeum Farmacji Collegium Medicum UJ, Muzeum Starego Teatru oraz Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Maius, które tworzą bogatą ofertę kulturalną miasta.

Kamienice

Kamienice na Starym Mieście są swoistą wizytówką Krakowa. Warto zaznaczyć istnienie osobnych artykułów poświęconych Kamienicom przy Rynku Głównym w Krakowie, które zapraszają do odkrywania ich niezwykłych historii.

Pomniki

Kraków to miasto pełne pomników, z których każdy ma swoją historię. Pomnik Adama Mickiewicza na Rynku Głównym, odsłonięty w 1898 roku, jest jednym z najbardziej znanych obiektów. Stoi w charakterystycznym miejscu pomiędzy kościołem Mariackim a Sukiennicami, będąc popularnym spotkaniem dla krakowskiej młodzieży. Został zaprojektowany przez Teodora Rygiera.

Pozostałe pomniki, takie jak Pomnik Józefa Bohdana Zaleskiego, Pomnik Jadwigi i Jagiełły, Pomnik Lilli Wenedy, Pomnik Artura Grottgera oraz Pomnik Piotra Skrzyneckiego również mają bogate historie.

Pomnik Józefa Dietla na placu Wszystkich Świętych, wykonany na cześć legendarnego prezydenta Krakowa przez Ksawerego Dunikowskiego, jak również Pomnik Aleksandra Fredry przed Teatrem Słowackiego są przykładami znakomitej sztuki rzeźbiarskiej.

Nie można zapomnieć również o Pomniku Mikołaja Kopernika, który znajduje się w Plantach, a jego autorem jest Cyprian Godebski. Pomnik ten przedstawia wielkiego astronoma i został stworzony w 1900 roku.

Inne ważne pomniki to Pomnik Grażyny i Litawora, Pomnik Floriana Straszewskiego, Pomnik Michała Bałuckiego oraz Pomnik Tadeusza Kościuszki na Wawelu, którego autorem są Leonard Marconi oraz Antoni Popiel.

Każdy z tych pomników dodaje kolorytu historycznego temu wyjątkowemu miastu.

---

Oceń: Stare Miasto w Krakowie

---