UWAGA! Dołącz do nowej grupy Kraków - Ogłoszenia | Sprzedam | Kupię | Zamienię | Praca

Ulica św. Jana w Krakowie

Ulice i place

Ulica św. Jana to znana arteria w sercu Krakowa, usytuowana w dzielnicy I Stare Miasto, które jest częścią Starego Miasta. Ulica ta prowadzi od Rynku Głównego w kierunku północnym, aż do murów miejskich.

Historii tej miejscowości towarzyszy długa tradycja handlowa; przed powstaniem miasta ulicą tą przebiegał szlak prowadzący na północ, który dzielił się na drogi w stronę Śląska, ku Sławkowowi oraz do Miechowa. Podczas budowy murów miejskich zdecydowano się na rezygnację z postawienia bramy przy końcu ulicy ze względu na grząski, podmokły teren w tym miejscu. W przeszłości zamykała ją kamienica, a w 1678 roku została przekazana pijarzom, którzy ostatecznie wybudowali konwent oraz kościół, zamykający widok na ulicę od strony północnej.

Warto zaznaczyć, że nazwa ulicy pochodzi od kościoła św. Jana, który znajduje się w tej okolicy. Ta historyczna lokalizacja jest znana od wczesnego XIV wieku, znana była w łacinie jako platea sancti Iohannie Baptistae, lub inaczej Iohannis Gasse.

Wzdłuż ulicy zlokalizowane były magnackie rezydencje rodzin Czartoryskich, Lubomirskich, Popielów oraz Wodzickich. Od końca XIX wieku ulicą św. Jana wyprowadzano trumny wybitnych postaci podczas ceremonii pogrzebowych, prowadząc je z krypty kościoła pijarów w kierunku Skałki. Wśród tych wybitnych osobistości byli m.in. Józef Ignacy Kraszewski w 1887 roku, prezydent Krakowa Mikołaj Zyblikiewicz w tym samym roku, a także Stanisław Wyspiański, którego pogrzeb miał miejsce w 1907 roku.

Budynki

Ulica św. Jana w Krakowie kryje w sobie wiele interesujących historii dotyczących poszczególnych budynków, które znaleźć można w tej okolicy. Warto zwrócić uwagę na znaczące kamienice oraz ich dzieje.

– ul. św. Jana 1 (Rynek Główny 42) – Kamienica Bonerowska, której nazwa upamiętnia Jana Bonera, który w pierwszej połowie XVI wieku dokonał przebudowy tejże kamienicy, przekształcając ją w rezydencję. Ostateczny wygląd budynku, który możemy podziwiać dzisiaj, został nadany przez rodzinę Pareńskich na koniec XIX wieku. W latach 1860–1926 funkcjonowało tutaj atelier fotografa Ignacego Kriegera, następnie prowadzone przez jego syna Natana oraz córkę Amelię.

– ul. św. Jana 2-4 (Rynek Główny 41) – Budynek Feniksa, wzbudzający zainteresowanie swoją architekturą oraz ciekawą historią.

– ul. św. Jana 3 – Kamienica Goetzów-Okocimskich, która w XVI wieku znajdowała się w rękach sekretarza królewskiego, Justusa Ludwika Decjusza. Obecny wygląd kamienicy, zaprojektowanej przez Teodora Talowskiego w latach 1896–1897, jest wynikiem działań Albiny Goetz-Okocimskiej. W sąsiedztwie budynku w czasie II wojny światowej mieściła się Księgarnia Stefana Kamińskiego, która odgrywała kluczową rolę w ratowaniu podręczników do tajnego nauczania w Generalnym Gubernatorstwie.

– ul. św. Jana 6 (ul. św. Tomasza 11a) – Dawniej znajdował się tu budynek zwany Brogiem, znany z wysokiego i stromego dachu. W jego murach kolejno mieściły się zbór ewangelicki, kościół bernardynów Niepokalanego Poczęcia NP Marii od Żłobka, a nawet oberża „Pod Królem Węgierskim”. Po przebudowie w 1818 roku zyskał status hotelu „Saski”, a od 1916 roku w jego salach funkcjonował kinoteatr „Sztuka” oraz Krakowskie Centrum Kinowe „ARS”. Obecny stan budynku oraz jego przynależność do kompleksu hotelu „Saskiego” potwierdzają jego znaczenie w historii Krakowa.

– ul. św. Jana 7 – Kościół św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty wraz z klasztorem sióstr prezentek, fundowanym przez Ludwika Grabiańskiego. W pobliżu tego miejsca istniała szkoła dla dziewcząt, która kształciła młode pokolenia.

– ul. św. Jana 8-10 (ul. św. Tomasza 14) – Historia tego kompleksu sięga średniowiecza. W 1714 roku należała do biskupa Michała Szembeka, który utworzył tutaj szpital prowadzony przez siostry szarytki. W późniejszych latach kolejne zmiany właścicieli prowadziły do powstania różnych instytucji, aż w XX wieku wybudowano Grand Hotel, którego był właścicielem Eustachy Jaxa Chronowski.

– ul. św. Jana 9 – Kamienica Bajerowska, datowana na XIV wiek, z różnymi przebudowami w kolejnych wiekach.

– ul. św. Jana 11 – Pałac Wodzickich (Przebendowskich). Powstał poprzez połączenie dwóch kamienic, a w 1780 roku przekształcony na pałac przez starostę krakowskiego Ignacego Przebendowskiego. Po znacznych zniszczeniach spowodowanych pożarem, nabył go Franciszek Wodzicki i przebudował zgodnie z projektem Ferdynanda Naxa.

– ul. św. Jana 12 – Kamienica Krauzowska (Łukaszewiczowska). Jej historia sięga XIV wieku, a w 1611 roku przebudowano ją na zlecenie Jana Baptystę Petriniego i Giovanniego Trevany. Należała do Krzysztofa Krauze, rajcy miejskiego, który przyczynił się do umieszczenia orła polskiego w herbie Krakowa. W 1912 roku została zakupiona przez Klemensa Bąkowskiego, który zapisał ją Towarzystwu Miłośników Historii i Zabytków Krakowa.

– ul. św. Jana 13 (ul. św. Marka 16) – Kamienica Chwalibogowskich powstała z połączenia czterech domów z XV wieku. Jej projekt przypisywany jest Franciszkowi Placidemu, a w XIX wieku znalazła się w rękach Konstantego Leona Chwalibogowskiego.

– ul. św. Jana 14 – Kamienica Tencerowska (Bayerowska), powstała w XVI wieku i przekształcona w latach 1824 oraz 1876. Na parterze tej budowli można znaleźć galerię autorską Andrzeja Mleczki.

– ul. św. Jana 15 – Pałac Lubomirskich, który powstał z trzech kamienic w XVII wieku. Jego historię związano z księciem Józefem Czartoryskim oraz rodziną Lubomirskich, która nabyła pałac w drugiej połowie XIX wieku. W budynku miała miejsce pierwsza Wystawa Starożytności Polskich zorganizowana przez Towarzystwo Naukowe Krakowskie w roku 1858.

– ul. św. Jana 16 – Kamienica Hallerowska, znana z interesującej przeszłości, z jej pierwszymi właścicielami Langami, następnie rezydentami dworu Zygmunta Augusta. Budynek przeszedł różne zmiany, aż do roku 1824, kiedy to został odnowiony.

– ul. św. Jana 17-19 (ul. Pijarska 15) – Pałac Czartoryskich, obecnie mieszczący Muzeum Książąt Czartoryskich, jedno z najstarszych muzeów w Polsce, z bogatą kolekcją dzieł sztuki i cennych artefaktów.

– ul. św. Jana 18 – Kamienica Sasinowska, której historia sięga pierwszej połowy XV wieku, kiedy to była własnością Czeczotów, a później Kaspra Sasina. Przez lata przeszła szereg przebudów, w tym zmian w XVIII wieku.

– ul. św. Jana 20 (ul. św. Marka 15) – Kamienica Popielów (Kołłątajowska), stworzona przez Franciszka Placidiego z dwóch wcześniejszych budowli, często zamieszkiwana przez osobistości krakowskie, w tym ks. Hugona Kołłątaja. Spotkania elity intelektualnej Krakowa miały miejsce w tym budynku. Archiwum i bibliotekę Popielów przeniesiono później do ich innej siedziby przy ul. Basztowej nr 3. Stylowe detale architektoniczne dodają uroku i wartości historycznej.

– ul. św. Jana 22 (ul. św. Marka 14) – Dom narożny złożony z trzech kamienic na św. Jana oraz dwóch na ul. św. Marka. W XVI wieku był w rękach rodziny Montelupich. W XVII wieku zbudowano tutaj kościół św. Urszuli oraz klasztor bonifratrów. Z czasem obiekt uległ różnym przekształceniom, aż w 1818 roku zakupiony został przez Macieja Knotza.

– ul. św. Jana 26 – Dom Dziboniego, pierwotnie słodownia, a od 1635 roku przekształcony w dom mieszkalny. Od połowy XVII wieku znany jest ze względu na Baltazara Gibboniego, który dostarczał armii królewskiej amunicję. Obecnie budynek mieści Archiwum Nauki PAN i PAU.

– ul. św. Jana 28 – Dom Piorkowski, pochodzący z przełomu XV i XVI wieku; w 1535 roku należał do Barbary Piorkowej, a jego obecny kształt uzyskał w 1874 roku.

– ul. św. Jana 30 – Kamienica Pod Pawiem. Jej historia rozpoczęła się w 1496 roku, kiedy to stała się własnością miasta. Na przestrzeni lat, wykorzystywana była jako karczma. Kiedyś nazywana kamienicą Sub Pavone – Pod Pawiem, zyskała popularność również dzięki występującym w niej postacią literackim.

– ul. św. Jana 32 (Hotel Francuski) – miejsce, które przyciąga uwagę turystów zarówno swoją historią, jak i architekturą.

Źródła

W zakresie źródeł dotyczących ulicy św. Jana w Krakowie, można wyróżnić istotne prace i publikacje:

  • Praca zbiorowa Zabytki Architektury i budownictwa w Polsce. Kraków, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, Warszawa 2007, ISBN 978-83-9229-8-1 s. 181–182,
  • Michał Rożek, Przewodnik po zabytkach Krakowa, Wydawnictwo WAM, Kraków 2012, ISBN 978-83-7505-661-7 s. 82–97,
  • Elżbieta Supranowicz, Nazwy ulic Krakowa, Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, Kraków 1995, ISBN 83-85579-48-6 s. 172–173,
  • Teresa Stanisławska-Adamczewska, Jan Adamczewski, Krzysztof M. Szwaczka, Kraków, ulica imienia…, Oficyna Wydawnicza BiK, Kraków 2021, ISBN 978-83-61466-45-1 s. 102,
  • Praca zbiorowa Encyklopedia Krakowa, wydawca Biblioteka Kraków i Muzeum Krakowa, Kraków 2023, ISBN 978-83-66253-46-9 t. II s. 568,
  • Jan Rogóż, Portrety ulic Krakowa, Stowarzyszenie Kulturalno-Naukowe „Kraków”, Kraków 2015, ISBN 978-83-938389-2-9 s. 91–109.

Przypisy

  1. Marek Żukow-Karczewski, Pałace Krakowa. Pałac Popielów (Kołłątaja), „Echo Krakowa” Czas Przeszły i Przyszły, nr 193 (12992) 1989 r.
  2. Marek Żukow-Karczewski, Książka pod okupacją, „Kraków” Magazyn Kulturalny, nr 3/23/1989 r.
  3. JerzyJ. Kossowski JerzyJ., LeszekL. Ludwikowski LeszekL., Ulicami Krakowa, Kraków: Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne, 1968 r., s. 70-71.

Oceń: Ulica św. Jana w Krakowie

★★★★★
Średnia ocena:4.6 Liczba ocen:6