Muzeum Armii Krajowej w Krakowie

---

Historia Muzeum

Na przełomie lat 80. i 90. w Krakowie zrodziła się inicjatywa, której celem było utworzenie Muzeum Historii Armii Krajowej. Członkowie Związku Żołnierzy Armii Krajowej zwrócili się do kolegów z Podziemia z prośbą o zbieranie dokumentów i pamiątek związanych z okresem wojny. W ten sposób rozpoczęły się pierwsze kroki do stworzenia tego niezwykle ważnego miejsca. Kombatanci mieli szansę zorganizować wystawę w Muzeum Lenina, znajdującym się przy ulicy Topolowej 5, znanym również jako dawny Pałac Mańkowskich.

Już w kwietniu 1990 roku, wystawa pod tytułem „Nasza droga do Niepodległości” otworzyła swoje drzwi dla zwiedzających. W 1991 roku, twórcy tego projektu postanowili przekształcić wystawę w pierwsze w kraju Muzeum Historii Armii Krajowej. 6 listopada 1991 roku powstała Fundacja Muzeum Historii Armii Krajowej, dążąca zgodnie ze statutem do „prowadzenia wielokierunkowych działań i wszelkich prac zmierzających do uwidocznienia i zachowania historii Armii Krajowej”. W skład zarządu Fundacji weszli między innymi: Kazimierz Kemmer, Marian Barbach oraz Ryszard Ciepiela.

Dzięki uprzejmości gen. Zenona Bryka, dowódcy krakowskiego garnizonu, zbiory muzeum znalazły nową siedzibę w budynku nr 4 Jednostki Wojskowej 1820, mieszczącej się przy ul. Bosackiej 13 (obecnie ul. Wita Stwosza 12). Uroczyste otwarcie Muzeum Historii AK w tej nowej lokalizacji miało miejsce 16 maja 1992 roku. W 1997 roku Rada Miasta Krakowa podjęła decyzję o utworzeniu Muzeum Armii Krajowej jako instytucji samorządowej.

W latach 1998–1999 przeprowadzono modernizację budynku, dostosowując go do potrzeb muzealnych. W 2000 roku Muzeum Armii Krajowej zostało ostatecznie powołane jako wspólne przedsięwzięcie Gminy Kraków oraz Województwa Małopolskiego. Oficjalna inauguracja działalności miała miejsce 27 września 2000 roku.

Począwszy od lipca 2009 roku, budynek przeszedł modernizację, kończącą się w jesieni 2011 roku. Umożliwiło to rozpoczęcie użytkowania obiektu we wrześniu 2011 roku. Projekt adaptacji wykonała pracownia AIR Jurkowscy Architekci. Całkowity koszt inwestycji wyniósł blisko 30 milionów złotych. Fasadę budynku poddano renowacji, w tym oczyszczeniu cegieł oraz wymianie stolarki okiennej. Zrealizowano również przebudowę wnętrza muzeum, zaś największą zmianą było zadaszenie dziedzińca. Nowo powstały budynek muzeum zdobył wiele prestiżowych nagród, w tym Brick Award oraz był nominowany do Mies van der Rohe Award. Ekspozycja stała została otwarta 27 września 2012 roku.

Działalność muzeum

Instytucja ta działa poprzez gromadzenie, opracowywanie oraz restaurowanie unikalnych zbiorów związanych z historią Armii Krajowej. Muzeum koncentruje się na szerokim zakresie działań dydaktycznych i popularyzatorskich, co sprawia, że jest ważnym miejscem wymiany wiedzy.

W ramach swojej działalności organizowane są różnorodne wydarzenia, takie jak:

• lekcje muzealne,
• spotkania z kombatantami i historykami,
• odczyty oraz prelekcje,
• pokazy filmów,
• promocje książek.

Muzeum zgromadziło imponującą kolekcję, liczącą ponad 8000 artefaktów, w tym:

• archiwalia,
• dokumenty,
• fotografie,
• militaria,
• zbiory falerystyki.

Większość zbiorów powstała dzięki pamiątkom, które zostały przekazane muzeum przez kombatantów i ich rodziny. Wśród darów znajdują się także kolekcje takie jak:

• pamiątki dotyczące środowiska Kadetów II RP od Zenona Malika,
• zbiór militariów, w tym „kolekcja bieżanowska” i „kolekcja kanadyjska” od dr. Stanisława Wcisło,
• unikatowa kolekcja archiwaliów więźniów obozów jenieckich Stalag XI B.

Wśród kolekcji Muzeum można znaleźć wiele ważnych obiektów, takich jak:

• mundur gen. Tadeusza Komorowskiego „Bora”,
• pamiątki po patronie Muzeum – gen. Emilu Fieldorfie „Nilu”,
• oryginalne weksylia (sztandary),
• pamiątki po o. Adamie Studzińskim,
• kolekcje orłów wojskowych oraz odznak,
• uzbrojenie i umundurowanie,
• wydawnictwa konspiracyjne.

Ukoronowaniem bogatych zbiorów jest kolaż Tadeusza Kantora pod tytułem „Wrzesień 1939”, który stanowi artystyczną interpretację wydarzeń tamtego okresu.

Ekspozycja stała

Ekspozycja w Muzeum Armii Krajowej w Krakowie składa się z niezwykle bogatych zbiorów, które zostały pozyskane z różnych źródeł, w tym Fundacji Muzeum Historii Armii Krajowej, Klubu Powstańców Warszawskich oraz Obszaru Lwowskiego Armii Krajowej. Wystawa została starannie podzielona na różne tematyczne przestrzenie, które pozwalają na głębsze zrozumienie historii oraz wydarzeń z okresu II wojny światowej.

Na parterze muzeum znajduje się część, która przedstawia historię II Rzeczypospolitej, a także przebieg kampanii wrześniowej oraz życie codzienne Polaków podczas dwóch okupacji. W tej strefie można zobaczyć interesujący eksponat – rekonstrukcję czołgu Vickers E, powstałą z oryginalnych części dwóch pojazdów zniszczonych w 1939 roku.

Podziemia muzeum skupiają się na Polskim Państwie Podziemnym oraz działalności Armii Krajowej. Wystawa wyróżnia konkretne struktury oraz obszary aktywności tej formacji. Warto zwrócić uwagę na osobne przedstawienie akcji „Burza” oraz na losy żołnierzy AK po zakończeniu działań wojennych. W tej części można podziwiać setki zdjęć i cennych pamiątek, a także różnorodne elementy uzbrojenia, w tym egzemplarze wykonane samodzielnie przez żołnierzy. Zrekonstruowano również brytyjski bombowiec Handley Page Halifax, służący do zrzutów z pomocą dla Polaków, a także rakiety V-2. Wartością dodaną wystawy są multimedia, które w angażujący sposób wzbogacają całość przekazu.

II wojna światowa

Ekspozycja dotycząca II wojny światowej koncentruje się na tragedii września 1939 roku, wykorzystując przy tym wiele materiałów dokumentalnych, historycznych pamiątek oraz elementów wojskowego wyposażenia, jak mundury i broń. Fazy kampanii wrześniowej przedstawione są z pomocą schematów oraz fotogramów, co pozwala na lepsze zrozumienie walki Wojska Polskiego przeciwko wojskom niemieckim oraz sowieckim. Wystawa zawiera również kolaż Tadeusza Kantora „Wrzesień 1939”, który w ekspresyjny sposób ukazuje atmosferę klęski II Rzeczypospolitej. Warunki życia na okupowanych ziemiach, ujęte w drakońskich przepisach, przybliżają różnorodne eksponaty, w tym archiwalia oraz przeraźliwe obwieszczenia znane jako afisze śmierci.

Martyrologia

Ten dział wystawy jest poświęcony sowieckim zbrodniom wojennym na przykładzie brutalnej masakry tysięcy oficerów Wojska Polskiego w Katyniu w 1940 roku. Ekspozycja ukazuje kontynuację tej ludobójczej polityki po tzw. wyzwoleniu, dotyczącej żołnierzy Armii Krajowej, przy współpracy z prosowieckim reżimem komunistycznym, który zainstalowano w Polsce. Na zakończenie tej części można zobaczyć trumnę z szczątkami poekshumacyjnymi z Kąkolewnicy, miejsca, gdzie miały miejsce masowe egzekucje żołnierzy AK oraz niepodległościowego ruchu oporu w latach 1944–45.

Dyrektorzy Muzeum

Historia kierowników Muzeum Armii Krajowej w Krakowie jest fascynująca i zróżnicowana, z różnymi osobami pełniącymi tę funkcję na przestrzeni lat. Wśród nich szczególnie wyróżniają się:

• Adam Rąpalski – pełnił obowiązki od 16 czerwca 2000 roku aż do 1 lipca 2013 roku,
• Tadeusz Żaba (p.o.) – był na stanowisku od 1 lipca 2013 roku do 1 sierpnia 2013 roku,
• dr hab. Janusz Mierzwa – sprawował urząd od 1 sierpnia 2013 do 2 września 2015 roku,
• Joanna Mrowiec (p.o.) – kierowała muzeum od 2 września 2015 roku do 30 listopada 2016 roku,
• dr Marek Lasota – był dyrektorem od 16 stycznia 2017 roku do 30 września 2023 roku,
• dr Jarosław Szarek – objął stanowisko od 1 października 2023 roku.

Każda z tych osobistości wnosiła coś wyjątkowego w rozwój muzeum, przyczyniając się do jego sukcesów i prestiżu.

---

Oceń: Muzeum Armii Krajowej w Krakowie

---