August Emil Fieldorf

---

Życiorys

August Emil Fieldorf przyszedł na świat 20 marca 1895 roku w Krakowie, przy ul. Lubicz 24, obecnie znanej jako nr 32. Jego przodkowie wywodzili się z Moraw; był wnukiem Andrzeja, który służył jako sierżant saperów w armii austriackiej oraz Eleonory z domu Gazda. Jego rodzicami byli Andrzej Franciszek, ślusarz i pracownik kolejowy, oraz Agnieszka z domu Szwanda. 25 grudnia 1895 roku, ochrzczony w kościele św. Mikołaja, otrzymał imię August, ze względu na odmowę księdza w przyjęciu pierwszego imienia – Emil. Fieldorf miał brata i siostry: Amalię, Emmę, Józefa oraz Jana, który był legionistą i ofiarą obozu Groß-Rosen. W niedługim czasie rodzina zmieniła miejsce zamieszkania z ul. Lubicz na ul. Bosacką 12, która później zmieniła numer na 26.

Fieldorf swoje młodzieńcze lata spędził w Krakowie, gdzie kształcił się w 4-klasowej Szkole Wydziałowej im. św. Mikołaja, a następnie uczęszczał do kilku gimnazjów. Był uczniem C.K. II Gimnazjum św. Jacka, a w jego dokumentach na rok szkolny 1905/1906 brakowało jego nazwiska. Uczył się także w C.K. V Gimnazjum oraz C.K. IV Gimnazjum. Po ukończeniu szkoły średniej uczęszczał na prywatne kursy, a w międzyczasie pracował dorywczo. Ostatecznie podjął studia w krakowskim Seminarium Nauczycielskim Męskim. W 1910 roku wstąpił do „Strzelca”, zostając pełnoprawnym członkiem tej organizacji w grudniu 1912 roku.

Służba wojskowa w latach 1914–1940

W marcu 1914 roku, na początku I wojny światowej, zgłosił się na ochotnika do Legionów Polskich, co miało miejsce 6 sierpnia na krakowskich Oleandrach. Jego pierwsze kroki w legionowej służbie rozpoczęły się w 1 kompanii IV batalionu, a po awansie na sierżanta dowodził plutonem. Wkrótce przeniesiony do III batalionu, uczestniczył w działaniach wojennych jako dowódca 2 kompani, walcząc w szeregu jednostek, m.in. 1 p.p. i 7 pułku piechoty. Na jesieni 1916 roku awansował na starszego sierżanta i ukończył kurs oficerski w Komorowie.

W 1917 roku, po kryzysie przysięgowym, Fieldorf został wcielony do C.K. Armii, a następnie działał na froncie włoskim, przy II Brygadzie Strzelców Cesarskich. Po zakończeniu służby w C.K. Armii, w 1918 roku zaangażował się w działalność Polskiej Organizacji Wojskowej w Krakowie. Po powrocie do Krakowa 31 października 1918 roku brał udział w rozbrajaniu austriackich żołnierzy, 1 listopada wstępując do odbudowywanego 5 p.p. w Wojsku Polskim, gdzie szybko awansował.

W latach 1919–1920, jako dowódca kompanii, uczestniczył w kampanii wileńskiej oraz wojnie polsko-bolszewickiej, biorąc udział w wielu kluczowych bitwach. Jego życie osobiste również rozwijało się; poślubił Janinę Kobylińską, z którą miał dwie córki: Krystynę i Marię. Po zdobyciu wyższych stopni wojskowych, w tym kapitana piechoty, Fieldorf pozostał aktywnym członkiem armii w latach 20. i 30., dowodząc różnymi jednostkami oraz biorąc udział w życiu społecznym.

Działalność konspiracyjna 1940–1945

Rozpoczęcie II wojny światowej zmusiło Fieldorfa do ponownej mobilizacji. Wykazał się odwagą w kampanii wrześniowej, lecz po rozbiciu pułku, powrócił do Krakowa, pragnąc udać się do Francji. Po internowaniu przystąpił do tworzącej się polskiej armii w Paryżu, gdzie ukończył szkolenia sztabowe. Wkrótce, z powodu klęski Francji, władze polskie powierzyły mu misję emisariusza rządowego do okupowanej Polski, co spowodowało, że przyjął fałszywą tożsamość jako Emil Wielowiejski.

Zaangażował się w działalność Związku Walki Zbrojnej, a po przekształceniu organizacji w Armię Krajową, piastował liczne wysokie stanowiska, w tym komendanta Obszaru II Białystok AK oraz szefa Kedywu. W trakcie swojej działalności przygotowywał wiele akcji przeciwko niemieckim okupantom, zyskując reputację jako wybitny strateg.

Represje i proces 1945–1953

Niestety, po wojnie Fieldorf padł ofiarą represji komunistycznych. Aresztowany 7 marca 1945, przeszedł przez brutalne śledztwo, lecz nigdy nie podjął współpracy z funkcjonariuszami. W wyniku sfingowanego procesu skazano go na karę śmierci, mimo że jego rodzina walczyła o jego uwolnienie. Ostatecznie egzekucja miała miejsce 24 lutego 1953 roku, pomimo szerokiej publicznej histerii związanej z tym wyrokiem. Jego postawa w więzieniu oraz życie, które poświęcił dla Polski, zyskało mu wielki szacunek w oczach współwięźniów.

Fieldorf został rehabilitowany po wielu latach, a jego wkład w historię Polski pozostaje niezatarte. Jego symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie, a także w Kwaterze na Łączce.

Śledztwo w sprawie mordu sądowego

Śledztwo dotyczące mordu sądowego generała Fieldorfa rozpoczęło się w 1992 roku, kiedy to Główna Komisja Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu podjęła działania, aby zbadać tę tragiczną sprawę. Inwestygacja obejmowała osoby, które miały znaczący wpływ na losy gen. „Nila” w latach 1950–1952. Wśród nich znajdowały się:

• prokuratorzy Naczelnej Prokuratury Wojskowej, w tym Helena Wolińska,
• prokuratorzy Prokuratury Generalnej, tacy jak Beniamin Wejsblech i Paulina Kern,
• sędzia Sądu Wojewódzkiego Maria Gurowska oraz dwóch ławników – Bronisław Malinowski i Mieczysław Szymański,
• sędziowie zasiadający w Sądzie Najwyższym – Emil Merz, Gustaw Auscaler oraz Igor Andrejew.

W trakcie postępowania okazało się, że wielu podejrzanych już nie żyje, a ci, którzy byli wciąż wśród nas, zmarli w trakcie śledztwa. Ostatecznie akt oskarżenia mógł zostać sformułowany jedynie przeciwko Wolińskiej oraz Gurowskiej.

Warto również zauważyć, że wysiłki córki generała, zmierzające do wymierzenia sprawiedliwości wobec żyjących sprawców zbrodni, znalazły odzwierciedlenie w filmie zatytułowanym W sprawie generała Fieldorfa.

Upamiętnienie

Od wielu lat trwały starania mające na celu przywrócenie pamięci generała August Emila Fieldorfa, a ich głównymi inicjatorami byli jego bratanica Maria oraz jej mąż Leszek Zachuta. W lutym 1972 roku wdowa po generale „Nilu” skontaktowała się z Gabinetem MON, pragnąc ustalić miejsce pochówku swojego męża. Mimo trudności w uzyskaniu tej informacji, w wyniku działań ministra obrony narodowej, generała broni Wojciecha Jaruzelskiego, na symbolicznym grobie gen. Fieldorfa stanął pomnik. Warto odnotować, że klepsydra, która symbolizuje grób, znajduje się w Kwaterze na Łączce Cmentarza Wojskowego.

W latach 1985–1988 podziemna poczta antykomunistycznego ruchu w Polsce wydała serię znaczków pocztowych upamiętniających gen. Fieldorfa. Ponadto, 21 października 1999 roku, Poczta Polska wydała specjalną kopertę upamiętniającą generała „Nila”. Z kolei w rozkazie nr 2 Komendanta Hufca ZHP w Lubinie z 1 lutego 1989 roku, nadano imię gen. bryg. A.E. Fieldorfa ps. „Nil” Młodzieżowemu Kręgowi Instruktorskiemu „Siódemka” z Lubina, co stanowiło historyczny krok w kierunku przyjęcia patronatu generała w Polsce.

29 czerwca 1989 roku aleja Bolesława Bieruta została przemianowana na ulicę gen. Augusta Emila Fieldorfa „Nila” w Warszawie, a w wielu miastach Polski, takich jak Częstochowa, Kraków, Nowy Sącz, Opole, Szczecin oraz w Bielsku-Białej, ustanowiono ulice jego imienia oraz powstało Rondo gen. Augusta Emila Fieldorfa „Nila”. W 1992 roku zrealizowano biograficzny film dokumentalny pt. On wierzył w Polskę… w reżyserii Aliny Czerniakowskiej.

Na stulecie urodzin Fieldorfa, w 1995 roku, wydano medalion z brązu wykonany przez Andrzeja Kołaczyńskiego, a inny medal z wizerunkiem generała przygotował Tadeusz Tchórzewski. Popiersie generała „Nila” stworzył prof. Stanisław Wiśniewski. Dnia 7 kwietnia 1998 roku Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu monetę kolekcjonerską, która oddaje hołd gen. Emila Fieldorfowi, zaprojektowaną przez Roussankę Nowakowską oraz Ewę Tyc-Karpińską.

W Krakowie w 2000 roku powstało Muzeum Armii Krajowej im. gen. Emila Fieldorfa „Nila”, a w 2004 roku Zespół Szkół Mechanicznych nr 4 przyjął jego imię. Generał Fieldorf został również patronem szeregu instytucji, takich jak Koło nr 14 Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej – Okręgu Warszawa oraz Szkoła Podstawowa w Bobrowicach. 7 czerwca 2013 roku w Szkole Podstawowej w Rakowcu odbyła się ceremonia nadania jej imienia General Augusta Emila Fieldorfa ps. „Nil”. Dnia 1 października 2005 roku otwarto Rondo Augusta Emila Fieldorfa-Nila w Warszawie, gdzie umieszczono pomnik oraz tablicę pamiątkową na budynku Akademii Obrony Narodowej.

27 lipca 2006 roku, w obecności obchodów 62. rocznicy wybuchu powstania warszawskiego, prezydent RP Lech Kaczyński pośmiertnie uhonorował generała Orderem Orła Białego, a uroczystość wręczenia odbyła się 30 lipca. W 29 lutego 2008 Sejm VI kadencji oddał hołd pamięci generała Augusta Emila Fieldorfa, zaś 11 listopada 2007 roku odsłonięto pomnik-popiersie gen. Fieldorfa w Parku im. Henryka Jordana w Krakowie. Na premierze filmu biograficznego Generał Nil, który odbył się 17 kwietnia 2009 roku, główną rolę odegrał Olgierd Łukaszewicz, podczas gdy córka generała, Maria Fieldorf-Czarska, zgłosiła zastrzeżenia do treści filmu.

W kwietniu 2009 roku odsłonięto popiersie generała „Nila” przy Domu Słowa w Toruniu, natomiast 25 czerwca 2009 roku minister obrony narodowej nadał Jednostce Wsparcia Dowodzenia i Zabezpieczenia Wojsk Specjalnych imię gen. Augusta Emila Fieldorfa „Nila”. Po tej ceremonii, 4 września 2010 roku odbyło się wręczenie sztandaru i odsłonięcie pomnika zaprojektowanego przez prof. Czesława Dźwigaja. 18 marca 2011 roku jednostka zmieniła nazwę na Jednostka Wojskowa „Nil”, a podczas święta jednostki otwarto aleję im. gen. Fieldorfa. W 2012 roku nakręcono film reportażowy pt. Generał „Nil” i rotmistrz Pilecki – w poszukiwaniu bohaterów (scenariusz: Magdalena Belka, Łukasz Frątczak). Raper Tadek w 2012 roku wydał utwór muzyczny „Generał Nil”, który był hołdem dla Augusta Emila Fieldorfa, a następnie znalazł się na płycie Niewygodna prawda.

W 2018 roku Narodowy Bank Polski wydał srebrną monetę kolekcjonerską na cześć Fieldorfa o nominale 10 złotych, w ramach serii „Wyklęci przez komunistów żołnierze niezłomni”. Z kolei 8 maja 2018 roku Tomasz Zdzikot nadał 2 Regionalnej Bazie Logistycznej w Warszawie imię gen. Emila Augusta Fieldorfa ps. „Nil”. Ponadto, czytelnia Oddziału IPN w Gdańsku również nosi jego imię.

Pomniki

• w Warszawie:
• 26 września 2010 roku, przy kościele parafii św. Ojca Pio na Gocławiu przy ul. Fieldorfa 1 odsłonięto pomnik generała (autor Jacek Kucaba),
• przed bramą Akademii Sztuki Wojennej,
• na osiedlu Armii Krajowej w Opolu (autor Marian Lewczak), odsłonięty 24 maja 2011 roku,
• w Krakowie, w parku im. Henryka Jordana w Krakowie (III.6, autor Wojciech Siek) – popiersie zrealizowane w ramach projektu „słynni Polacy XX w.”, odsłonięty 11 listopada 2007 roku,
• w Sierpcu na skwerku naprzeciw dworca PKP, odsłonięty 10 maja 2012 roku,
• w Olsztynie na skwerze im. Generała Fieldorfa Nila na Jarotach, odsłonięty 23 lutego 2014 roku (tymczasowy),
• 1 marca 2023 roku w Głogowie odsłonięto pomnik poświęcony Augustowi Emilowi Fieldorfowi w ramach „Alei Pamięci”, obok 15 innych pomników żołnierzy podziemia antykomunistycznego.

Tablice pamiątkowe

• w kościele w Milanówku odsłonięto tablicę upamiętniającą Generała, odsłoniętą 24 lutego 1978 roku,
• w Panteonie Polski Walczącej według projektu Władysława Śniadeckiego z 1986 roku,
• w Klasztorze Jasnogórskim w Częstochowie, odsłonięta w 1987 roku,
• na obelisku w Skarżysku-Bzinie, odsłonięta w 1987 roku,
• w Krakowskim Kościele Ojców Kapucynów, odsłonięta w 1988 roku,
• na domu, w którym urodził się generał w Krakowie przy ulicy Lubicz 32, odsłonięta 11 listopada 1989 roku,
• na domu, w którym mieszkał tuż przed aresztowaniem: Łódź ul. A. Próchnika 39; odsłonięta 1 września 1989 roku,
• na murze Opactwa Cystersów w Wąchocku, odsłonięta 17 czerwca 1990 roku,
• w kościele Najświętszej Maryi Panny Królowej Różańca Świętego w Gdańsku-Przymorzu z 1994 roku,
• w kościele św. Jacka w Warszawie z medalionem według projektu Grażyny Roman-Dobrowolskiej, odsłonięta 20 marca 2000 roku,
• w Zespole Szkół Mechanicznych nr 4 w Krakowie zaprojektowana przez Macieja Zychowicza z 2004 roku,
• na Kościele Garnizonowym w Gliwicach, odsłonięta w 2009 roku,
• w kościele Bł. Franciszki Siedliskiej w Olsztynie – Jarotach, odsłonięta 23 lutego 2014 roku,
• w Szkole Podstawowej z Oddziałami Integracyjnymi nr 3 w Krakowie (ul.Topolowa 22), odsłonięta 15 czerwca 2018 roku,
• tablica pamiątkowa i most im. Generała Augusta Emila Fieldorfa ps. „NIL”, który znajduje się w Łanach i jest częścią Wschodniej Obwodnicy Wrocławia. Most ten łączy ze sobą Gminę Siechnice z Gminą Czernica.

Ordery i odznaczenia

Emil Fieldorf, bohater narodowy, był odznaczany wieloma medalami i orderami za swoje zasługi w służbie wojskowej oraz w działalności niepodległościowej. Jego osiągnięcia zostały upamiętnione poprzez liczne nagrody, które świadczą o odwadze i poświęceniu dla Polski.

• Order Orła Białego nr 112 – pośmiertnie, 27 lipca 2006,
• Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 64, 28 września 1944, „za całokształt pracy konspiracyjnej na najbardziej eksponowanych kierowniczych stanowiskach i za wybitną postawę i gotowość podjęcia najcięższych zadań, którym zawsze podołał,”
• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 7169, 17 maja 1922, „za wybitne męstwo okazane pod Hulewiczami w połowie sierpnia 1916,”
• Krzyż Niepodległości, 9 stycznia 1932, „za pracę w dziele odzyskania niepodległości,”
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, 11 listopada 1937, „za zasługi w służbie ochrony pogranicza,”
• Krzyż Walecznych – czterokrotnie, w tym po raz pierwszy w 1921 za walki o Wilno na początku 1919, a następnie za walki o Staworowo 13 września 1919, walki o Dyneburg 23 września 1919 i walki o Białystok 22 sierpnia 1920,
• Medal Wojska – czterokrotnie, 15 sierpnia 1948, „za dokonanie w czasie wojny czynu przynoszącego szczególne korzyści wojskom lądowym, a wykraczającego poza normalny obowiązek lub za szczególnie sumienną służbę w czasie wojny; nr leg. 41008,”
• Złoty Krzyż Zasługi, 24 maja 1929, „za zasługi na polu przysposobienia wojskowego,”
• Krzyż Zasługi Wojsk Litwy Środkowej,
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921, 1928,
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości, 1928,
• Srebrny Medal za Długoletnią Służbę, 11 listopada 1938,
• Brązowy Medal za Długoletnią Służbę, 10 maja 1938,
• Odznaka „Za wierną służbę,” sierpień 1916,
• Odznaka pamiątkowa Korpusu Ochrony Pogranicza,
• Brązowa odznaka strzelecka,
• Odznaka pamiątkowa 51 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych,
• Krzyż „Wilno-Wielkanoc,”
• Krzyż Kampanii Wrześniowej – pośmiertnie, 15 sierpnia 1985,
• Krzyż Armii Krajowej – pośmiertnie, 15 sierpnia 1967,
• Honorowa odznaka żołnierza Komendy Głównej AK Oddziału V K. Łączności Zagranicznej „Zagroda” – pośmiertnie, 15 sierpnia 1981,
• Odznaka Pamiątkowa Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty ZWZ-AK – pośmiertnie, 29 listopada 1985,
• Krzyż Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” – pośmiertnie, 4 listopada 1988,
• Medal 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej – Łotwa, 1928,
• Krzyż Oficerski Order Zasługi – Węgry, 1936.

Te odznaczenia nie tylko świadczą o jego odwadze, ale także o nieustannej determinacji do walki o wolność i niezawisłość Polski. Emil Fieldorf, poprzez swoje dokonania, pozostaje symbolem heroizmu i oddania dla ojczyzny.

---

Oceń: August Emil Fieldorf

---