Mieczysław Mańkowski

---

Życiorys

Mieczysław Mańkowski przyszedł na świat w rodzinie, która miała głębokie tradycje związane z powstaniami oraz walką o niepodległość. Jego stryj, Antoni Mańkowski, będący drukarzem, brał aktywny udział w powstaniu styczniowym oraz był jednym z organizatorów ruchu socjalistycznego w Galicji. Jego ojciec, Konstanty, również był drukarzem oraz znanym działaczem związkowym i socjalistycznym.

Partia Proletariat

Na początku swojej kariery zawodowej pracował jako praktykant ciesielski w Krakowie, gdzie nawiązał znajomość z grupą socjalistów skupionych wokół Ludwika Waryńskiego. W wyniku swoich aktywności pożegnał się z wolnością; w 1878 roku został aresztowany, gdy w jego mieszkaniu odkryto kaszty drukarskie. Po kilku tygodniach na wolności, znalazł się jednak pod stałą obserwacją i stanął przed sądem, w procesie dotyczącym działalności Waryńskiego, oskarżonym o propagandę socjalistyczną.

Mańkowski z determinacją kontynuował organizowanie propagandy socjalistycznej, i zorganizował manifestację przeciwko zdrajcy Koziańskiemu, drukarzowi. Mimo że były mu postawione zarzuty z „wolnej stopy”, został ponownie aresztowany w Zabierzowie podczas odbioru broszur socjalistycznych z Wiednia. Na ławie oskarżonych 35 socjalistów, w tzw. procesie krakowskim, znalazł się obok Ludwika i Stanisława Waryńskich oraz Stanisława Mendelsona, Hieronima Truszkowskiego i swojego brata Antoniego Wincentego. 16 kwietnia 1880 roku wszyscy oskarżeni zostali uniewinnieni.

Jednakże, wkrótce po tym wydarzeniu ponownie aresztowano go na miesiąc, oskarżając o działalność socjalistyczną. Po zakończeniu sprawy osiedlił się we Lwowie, gdzie organizował młodzież robotniczą. W 1883 roku przystąpił do „Międzynarodowej Socjalno-Rewolucyjnej Partii Proletariat”, założonej przez Waryńskiego.

Jego działalność skłoniła go do opuszczenia Galicji i udania się do Warszawy, gdzie organizował grupy partyjne, planując nawet zamach na szpiega Huzarskiego. Jednak został aresztowany z powodu denuncjacji prowokatora Rutkowskiego i wkrótce trafił do X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej. W grudniu 1885 roku Wojskowy Sąd skazał go na 16 lat katorgi. Przed wyrokiem napisano do „braci na wolności” list, w którym znalazły się następujące słowa:

Nasza sprawa robotnicza dziś się wyjaśniła, powiedziano nam przy wyroku, ze karzą nas za to, ze dążymy do zmiany ustroju ekonomicznego, rząd więc broni wyzyskiwaczy, a zamiast nędzy zapobiedz, stara się ją utrzymać. Nie utrzyma jej jednak, bo co złe zginąć musi…

Katorgę odbywał w kopalniach złota nad rzeką Karą. Po kilku latach, w sierpniu 1890 roku, został wysłany do więzienia katorżniczego w Akatuj. Po odbyciu kary oraz z uwagi na swoje austriackie obywatelstwo, został zwolniony w 1903 roku. Po powrocie do Krakowa został aresztowany za uchylanie się od służby wojskowej, ale szybko zwolniono go.

W 1905 roku opublikował swoje wspomnienia zatytułowane „U stóp szubienicy”.

Organizacja Bojowa PPS

W tamtym okresie przyłączył się do Polskiej Partii Socjalistycznej oraz stał się członkiem Organizacji Bojowej PPS. Od listopada 1905 roku zasiadał w jej pierwszym Wydziale Bojowym, z którego następnie ustąpił, obejmując kierownictwo okręgu wschodniego OB PPS.

W lipcu 1906 roku na I Konferencji Ogólnobojowej w Krakowie oraz Zakopanem ponownie został wybrany do zreorganizowanego Wydziału Bojowego. Jako aktywny członek uczestniczył w pierwszym kursie szkoły bojowej w Krakowie. W marcu 1906 roku w Warszawie pomagał w prowadzeniu uczestników III kursu bojowego. Jego charakterystykę z tamtego czasu przedstawia Jan Kwapiński, który zaznacza, że:

Wszak był skazany na ciężkie roboty, długie lata siedział w katordze za Bajkałem, a jaki jeszcze młody duchowo, ile ma zapału, jak mówi o zdaniach i obowiązkach rewolucjonistów. Tow. Mańkowski był ubóstwiany przez wszystkich bojowców.

Mańkowski odbił się również w historii, będąc głównym organizatorem zamachu na generał-gubernatora warszawskiego, Gieorgija Skałona, 18 sierpnia 1906 roku. W jego planie zakładał, że wywoła skandal dyplomatyczny, co zmusi Skałona do osobistych przeprosin. Jednak zamach, który zrealizowany został przez Wandę Krahelską, Zofię Owczarkównę i Albertynę Helbertównę, okazał się nieudany.

Po rozłamie w PPS przyłączył się do PPS Frakcji Rewolucyjnej, stając się członkiem jej Wydziału Bojowego. Po aresztowaniu Józefa Montwiłł-Mireckiego, członkowie OB PPS zdecydowali się na akcję ekspropriacji kasy rządowej w Pasażu Simonsa, aby pozyskać środki na wykupienie towarzysza. 13 sierpnia 1907 roku, w trakcie akcji, bojowcy zostali zdradzeni przez prowokatorów, co doprowadziło do tragicznych wydarzeń. Mańkowski został aresztowany 31 sierpnia 1907 roku.

Chociaż nie udowodniono mu udziału w zamachach, został skazany na 4 lata katorgi przez Warszawski Wojenny Sąd Okręgowy, jednak wyrok później złagodzono do dwóch miesięcy aresztu oraz wydalenia poza granice Królestwa. Osiedlił się w Krakowie, gdzie prowadził kursy dla członków Organizacji Bojowej.

W sierpniu 1909 roku zamierzał zorganizować kolejny zamach na generał-gubernatora Skałona. Z grupą swoich współtowarzyszy, mając na celu zaskoczenie generała, przygotowali ostrzał z wynajętego mieszkania. Gdy 10 października 1909 roku Mańkowski i Morzycka przeprowadzili zamach, bomba trafiła w niewłaściwy cel, kończąc się tragicznymi skutkami dla niewinnych cywilów.

Podczas gdy Mańkowski powracał do Krakowa z załamanym duchem, na krótko uczestniczył w działaniach Wydziału Bojowego PPS. Był w grupie, która sprzeciwiała się uniezależnieniu Związku Walki Czynnej od PPS. W marcu 1911 roku zbuntowani członkowie stąd odeszli, a w maju utworzyli PPS Opozycję, w której Mańkowski jako autor pism pod pseudonimem „Irzykowski” znacząco wpłynął na prawidłowy rozwój ideologii socjalistycznej. Jego działania i publikacje były chwalone przez Jana Cynarskiego-Krzesławskiego:

Wydał w tym czasie piękny utwór pt. „Złoty dar dla człowieka”, w którym wyprowadza socjalizm z etycznych potrzeb człowieka. Na zebraniach i konferencjach partyjnych stale podkreśla konieczność dyskutowania nad podniesieniem poziomu moralnego w ruchu socjalistycznym.

W okresie I wojny światowej

W roku 1914, w obliczu narastających napięć politycznych, skłócony z Józefem Piłsudskim, sprzeciwiał się udziałowi w legionach. W tym czasie cierpiał na poważne problemy zdrowotne. Jak wspominał Bolesław Limanowski, jego refleksje na temat wynalazków, w tym aeroplanów, czyniły go osobą kontrowersyjną, jednakże zawsze pozostawał osobą przekonaną o konieczności wyzwolenia ludzkości.

Niezależnie od choroby, w sierpniu 1918 roku udał się do Królestwa, gdzie aktywnie uczestniczył w działalności Pogotowia Bojowego PPS. Postrzegany przez środowisko socjalistyczne jako osoba wyjątkowa, posiadał zdolność do inspiracji i wpływania na innych. Jako stolarz, samouk oraz bojowiec, wzbudzał szacunek ideałami, które wyznawał.

13 listopada 1918 roku uczestniczył w demonstracji PPS w obronie rządu Ignacego Daszyńskiego. Obok osobistości takich jak: Józef Korczak, Antoni Purtal, Karol Anders, Halina Chełmicka, Zygmunt Zaremba, oraz Tadeusz Szturm de Sztrema, znalazł się w delegacji, która zgodnie z decyzją Józefa Piłsudskiego zawiesiła czerwony sztandar Pogotowia Bojowego PPS na Zamku Królewskim w Warszawie.

Po tych wydarzeniach Mańkowski stał się mniej aktywny w polityce i zaangażował się w działalność wynalazczą. Zmarł w Krakowie w listopadzie 1922 roku. Po jego śmierci, 19 grudnia 1930 roku, odznaczono go pośmiertnie Krzyżem Niepodległości z Mieczami.

---

Oceń: Mieczysław Mańkowski

---