Kamienica Goetzów-Okocimskich w Krakowie

---

Historia

W okresie średniowiecza oraz w czasach nowożytnych teren, na którym teraz stoi kamienica, był zajmowany przez dwa domy. Południowy z nich, zwany Kamienicą Justowską, został zbudowany w XV wieku. W roku 1487 właścicielem tej posiadłości był Jan Bech. Wkrótce, od drugiej dekady XVI wieku, przeszedł w ręce Justa Ludwika Decjusza, sekretarza królewskiego, który przekształcił go w połączeniu renesansowym wczesnych lat jego budowania. Z dokumentów historycznych wynika, że w 1594 był to dwupiętrowy, podpiwniczony budynek z murowaną oficyną, gdzie w parterze znajdowała się stajnia.

W końcowym etapie XVI wieku oraz na początku XVII wieku posiadłość przechodziła z rąk do rąk rodziny Pernusów, a następnie, w latach 1628–1669, do margrabiego pińczowskiego Władysława Myszkowskiego. W roku 1632 obiekt składał się z dziewięciu izb, dwóch pomieszczeń z sklepieniami oraz czterech piwnic. Z biegiem lat, w 1675, własność przynależała kupcowi Gabrielowi Gładyszewiczowi, a następnie Gaudentemu Zacherli. Jednakże w 1682 budynek był już w bardzo złym stanie, a do roku 1692 został całkowicie opuszczony. Decyzja o jego rozbiórce zapadła przed 1719, kiedy to spis czynszów wskazał na brak zabudowań.

Północny dom, znany jako Kamienica Pirowska lub Kamienica Sołtyskowska, został wzniesiony w XV lub XVI wieku. W drugiej połowie XVI wieku był w rękach Stanisława Sołtyska, a w drugiej części XVII wieku przeszedł na własność Justa Cyrusa. W 1632 roku kamienica posiadała dwa piętra z dwuosiową fasadą, a wewnątrz znajdowały się cztery izby, dwa sklepione pomieszczenia oraz dwie piwnice. W latach 1652–1661 budynek należał do Mijakowskiego, a w 1672 przeszedł na własność rodziny Strzałków, która zarządzała nim aż do jego rozbiórki na początku XVIII wieku.

W okresie późniejszym, przez resztę XVIII wieku oraz niemal przez cały XIX wiek, ten obszar pozostawał niezabudowany. Na początku urządzono tam ogród oraz sad, przynależne do Kamienicy Zacherlowskiej przy Rynku Głównym. W XIX wieku teren stał się zapleczem gospodarczym dla posesji przyrynkowej. W drugiej połowie XIX wieku wzniesiono tam drewniane szopy, które pełniły funkcję składów mąki oraz zakładów kamieniarskich.

Budowa kamienicy Goetzów–Okocimskich miała miejsce w latach 1896–1897, a jej projekt stworzył Teodor Talowski dla Albiny Götz–Okocimskiej, wdowy po Janie Ewangeliście, założycielu Browaru Okocim. W trakcie wykopów pod fundamenty budynku natrafiono na piwnice domów, które wcześniej stały w tym miejscu. Odkryto tam m.in. kilka późnogotyckich drzwi, renesansowe odrzwia, gzymsy z XVI i XVII wieku, a także płaskorzeźby i kapitele kolumn. Niektóre z tych artefaktów znalazły miejsce w dekoracjach nowej kamienicy Goetzów.

19 lutego 1968 roku budynek został uwzględniony w rejestrze zabytków nieruchomych województwa małopolskiego oraz znajduje się w gminnej ewidencji zabytków.

Architektura

Kamienica Goetzów-Okocimskich w Krakowie została wzniesiona na prostokątnym planie, wzbogaconym o prostokątny ryzalit usytuowany w południowym segmencie tylnej elewacji. W części frontowej budynek zaprojektowany jest na dwóch piętrach, podczas gdy w pozostałych częściach rozmieszczono trzy kondygnacje. Część północna budowli ma dwa trakty, a część południowa trzy. Co więcej, kamienica dysponuje podpiwniczeniem.

Fasada budynku odznacza się wyjątkowym historyczno-secesyjnym wystrojem, z dwupiętrową, pięcioosiową kompozycją. W połowie wysokości okien pierwszego piętra, elewacja została podzielona płaską kamienną listwą, tworząc dwa poziomy. Dolna część pokryta jest boniowaniem płytowym, podczas gdy górna wykonana jest z charakterystycznej cegły, przyozdobionej starannie opracowanymi spoinami.

Na parterze można zauważyć pięć arkadowych otworów, zamkniętych w półkolistym kształcie, które zostały ujęte szerokimi, wklęsłymi obramieniami. W centralnej osi podziwiać można trójskrzydłową bramę wykonaną z metalu i pokrytą kolorowymi powłokami, zdobioną złoconymi detalami. Elemnty konstrukcyjne takie jak cienkie kolumny o spirali, podtrzymują gzyms wykonany ze skręconego pręta oraz krenelaż z półkolistym nadświetlem, który ma prostokątne podziały, ozdobione roślinną dekoracją.

Główna brama kamienicy składa się z pięciu segmentów, przy czym skrzydła boczne są trzydzielne. Dolna sekcja bramy pokryta jest prostokątnymi płycinami wyróżniającymi się rozetkami, a górna blenda przeszklona, co pozwala na widoczność trójlistnych maswerków. Od frontu, w pozostałych osiach znajdują się witryny, które dodają uroku.

Okna budynku są prostokątne, z kamiennymi obramieniami i zdobnymi zwieńczeniami, oprawionymi w pilastry podtrzymujące gzyms parapetowy. Okna pierwszego piętra są większe, co sprawia, że są bardziej wyraziste w porównaniu do tych na drugim piętrze, i charakteryzują się półcylindrycznymi kolumienkowymi służkami podtrzymującymi zwieńczenia. Ponadto, nad nadprożami okien pierwszego piętra umieszczono pary trójlistnych płycin z gładkimi tarczami herbowymi, zdobionymi łukami nadwieszonymi na wąskich kroksztynach.

W osiach skrajnych oraz w osi centralnej umieszczono owalne medaliony, które oprócz naszyjników mają również dekoracyjne obramienia i detale gzymsów. Natomiast w innych osiach, zwieńczenia okien są zdobione dużymi muszlami z akantowym listkiem, ujętymi w spływy ozdobione rozetami. Na drugim piętrze, zwieńczenia okien przyjmują gładkie formy przypominające krasnokwiaty, zwężające się ku górze i ujęte w profilowane łuki.

Przy oknie w pierwszej osi pierwszego piętra, na gzymsie kordonowym widnieje intrygujący napis: FECIT THEODORUS TALOWSKI ARCHITECTVS MDCCCXCVII. To fascynujące świadectwo artystyczne wieńczy profilowany gzyms koronujący, który dopełnia elewację, a całość utrzymana jest w stylu historyczno-secesyjnym.

Elewacja tylna budynku, trzypiętrowa i dwuosiowa, wyróżnia się trzyosiowym ryzalitem w swojej południowej części, a z kolei dach pokryty jest kalenicowym materiałem. Podziemia kamienicy wykonane są z cegły maszynowej, z fragmentami starszych kamiennych murów, które nakryto sklepieniami kolebkowymi i stropami Kleina. W przyziemiu, znajduje się przestrzenna sień, ułożona ceramicznymi płytkami z geometrycznym wzorem roślinnym, której sufit dekorowany jest bordiurą i girlandami podtrzymywanymi przez putta.

W tylnej części, można znaleźć przejście do oficyny oraz klatkę schodową o wyjątkowym wyglądzie, z drewnianymi schodami i kutą balustradą, która na trzecim piętrze ma dekoracyjny sufit z fasetą. To tutaj można również dotrzeć do pięter sąsiedniej Kamienicy Słowikowskiej (nr 5). Dodatkowo, druga klatka schodowa umiejscowiona w ryzalicie południowym oferuje dostęp do kolejnych kondygnacji.

Na parterze, w dwóch pomieszczeniach w trakcie środkowym, również znaleźć można sklepienia kolebkowe, a pozostałe zdobią gładkie sufity. Na pierwszym oraz drugim piętrze pomieszczenia ozdobione są bogatymi dekoracjami stiukowymi, w tym motywami liści akantu, kwiatów oraz maszkaronów. W wielu pomieszczeniach widoczne są również bordiury i fryzy posadzek, podkreślające bogate wnętrze.

Wnętrza kamienicy kryją w sobie również historyczne piece kaflowe z dekoracjami, co sprawia, że całość prezentuje się nie tylko jako miejsce mieszkalne, ale również jako autentyczne świadectwo architektury z końca XIX wieku. Oryginalna stolarka drzwiowa, triumfująca na wszystkich kondygnacjach, zachwyca swoimi mosiężnymi klamkami oraz wyrafinowanymi płycinami.

Kamienica Goetzów-Okocimskich jest świadectwem skomplikowanej konstrukcji i estetyki, ogniskujących się na trzech kondygnacjach oraz dodatkowych dwóch oficynach: bocznej i tylnej. Oficyna boczna, wzniesiona na prostokątnym planie, dysponuje trzema piętrami oraz zróżnicowaną elewacją, która jest trójosiowa. Warto również wspomnieć, że podczas budowy odrestaurowano fragmenty kamieniarki gotycko-renesansowej, co dodaje historycznego kontekstu.

Oficyna tylna natomiast, zbudowana na planie stycznych czworoboków, również zachwyca nieregularnym układem pomieszczeń. Całość dopełnia klatka schodowa z krętymi, drewnianymi schodami, która wyznacza fragment architektonicznej różnorodności budynku. Wewnątrz zachowały się również autentyczne elementy wyposażenia z końca XIX wieku, w tym ceramiczne posadzki i płycinowe drzwi.

---

Oceń: Kamienica Goetzów-Okocimskich w Krakowie

---