Rynek Główny w Krakowie

---

Rynek i jego otoczenie

Wszystkie stojące wokół Rynku Głównego w Krakowie kamienice oraz pałace to niezwykle cenne zabytki, które mają setki lat historii. W tych lokalach znajdują się m.in. Muzeum Historyczne Miasta Krakowa oraz Międzynarodowe Centrum Kultury, a także różnorodne sklepy oferujące eleganckie towary.

Warto wspomnieć o znanych restauracjach, takich jak Wierzynek (nr 15) oraz Hawełka – Tetmajerowska (nr 34). Poza nimi, wśród popularnych miejsc można także wymienić Wentzl (nr 19), Redolfi (nr 38) oraz Pod Słońcem (nr 43). Kawiarnia Vis a Vis pod nr 29 była ulubionym miejscem Piotra Skrzyneckiego, twórcy znanego kabaretu „Piwnica pod Baranami”. Postać Skrzyneckiego, w charakterystycznym kapeluszu, nadal można spotkać w ogródku kawiarnianym tego lokalu.

Na samym rynku można ujrzeć wiele interesujących obiektów, takich jak:

• Kościół św. Wojciecha,
• Wieża ratuszowa,
• Sukiennice,
• Pomnik Adama Mickiewicza,
• Pomnik Piotra Skrzyneckiego,
• Płyta upamiętniająca wejście Polski do Unii Europejskiej,
• Płyta upamiętniająca insurekcję kościuszkowską,
• Płyta upamiętniająca Hołd Pruski 1525 roku,
• Rzeźba Igora Mitoraja,
• Studzienka im. Walentego Badylaka.

W otoczeniu rynku znajdują się również:

• Kościół Mariacki,
• szereg zabytkowych kamienic.

Historia rynku jest fascynująca, ponieważ jego poziom zwiększył się w niektórych miejscach o ponad 5 m od momentu jego powstania. Najłatwiej można to dostrzec przy kościele św. Wojciecha oraz obok Kościoła Mariackiego. W 2010 roku otworzono Podziemia Rynku, które są częścią Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. Więcej na ten temat można znaleźć w osobnym artykule: Podziemia Rynku w Krakowie.

Pod rynkiem znajdziemy piwnice i mini-muzeum archeologiczne, które usytuowane jest w podziemiach Kościoła św. Wojciecha. Dodatkowo istnieje podziemne połączenie wieży ratuszowej i Sukiennic. Poniżej głównej hali Sukiennic znajduje się średniowieczna hala, mająca długość 100 m i wysokość 5 m. Innym interesującym miejscem jest tzw. Kramy Bogate, leżące od strony ul. Siennej, o powierzchni około 1200 m².

Aby zwiększyć atrakcyjność i bezpieczeństwo na Rynku Głównym w Krakowie, a także zredukować zanieczyszczenia, w okolicy wprowadzono strefy piesze oraz strefy pieszo-rowerowe.

Historia

Rynek Główny to największy plac Krakowa, a także jeden z największych średniowiecznych rynków na tle Europy. Jego historia sięga 5 czerwca 1257 roku, kiedy to książę krakowski Bolesław Wstydliwy lokował miasto na prawie magdeburskim. Wytyczenie Rynku było dziełem wójtów, Gedko Stilvoyta, Jakuba z Nysy oraz Dytmara z Wrocławia. Rynek stworzono w oparciu o regularną siatkę mierniczą, prezentując formę kwadratowego placu z bokiem nieznacznie przekraczającym 200 metrów. Dostosowany został do istniejących struktur, takich jak kościół Mariacki i kościół św. Wojciecha, co spowodowało pewne deformacje w jego pierwotnym układzie. Celem tej inwestycji była przestrzeń dla lokalnych mieszkańców oraz kupców handlujących na licznych szlakach handlowych. Na Rynku znajdują się Sukiennice, będące pozostałością po niegdyś licznych kramach kupieckich.

Początkowo Rynek był własnością władcy, jednak w 1358 roku Kazimierz Wielki odstąpił większość obiektów w jego obrębie miastu. Najstarsza wzmianka o Rynku datowana jest na rok 1300, kiedy to używano nazw takich jak Rynek, Ring, Circulus czy Forum – które to terminy przetrwały do 1882 roku. Później w obiegu pozostawała nazwa Rynek Główny. Przez wieki, od XIV do XVIII wieku, poszczególne części Rynku zyskały różne nazwy, często związane z rodzajem prowadzonego handlu. Cała północna część, według innych źródeł jej fragmenty, znana była jako „Kurzy targ”, który był też nazywany „Kurniczym rynkiem”, rozciągając się od ul. Sławkowskiej do ul. Floriańskiej. W północno-zachodnim narożniku, w pobliżu Sukiennic, najpierw istniał „Targ solny”, o którym wspomniano w 1343 roku. Z kolei teren pomiędzy ratuszem a ul. Wiślną do ul. Brackiej zajmował „Targ węglowy”. Na trasie od ul. Brackiej do ul. Grodzkiej rozciągał się „Rynek ołowny”, znany także jako „Ołowny dwór”.

Warto wspomnieć o „Żydowskim rynku”, umiejscowionym pomiędzy kościołem św. Wojciecha a ul. Sienną. Potwierdzeniem o jego istnieniu może być lokalizacja obok południowej ściany Sukiennic – miejscu, gdzie w 1525 roku miał miejsce hołd pruski. Dodatkowo „Na Goldzie” to obszar, który w XVII i XVIII wieku znany byl jako „na majestacie” bądź „theatrum”. Wspominane są także inne miejsca, które dziś trudno lokalizować, w tym „Rybny targ”, „Chlebowy targ”, „Bednarzy targ” oraz „Rakowy targ”. Obecna nazwa Ring wywodzi się od ulicy otaczającej rynek. Z każdego boku placu wychodzą trzy równoległe ulice, co ustanawia organizację przestrzeni na cztery kwartały administracyjne: Sławkowski, Rzeźniczy, Grodzki i Garncarski. Struktura ta jest echem rzymskiej tradycji wytyczania miast na bazie dwóch krzyżujących się osi.

Na przełomie XIII i XIV wieku były to czasy rozwoju budownictwa murowanego. Na Ryku Głównym powstały obiekty takie jak Sukiennice, a także Kramy Bogate – gdzie handlowano towarami luksusowymi. To właśnie tam istniało 64 komory handlowe. W XIV wieku większość kamienic, ratusz z domem notariusza, Wagę Wielką (czyli Ołowianą) zbudowano stratę między Sukiennicami a kościołem św. Wojciecha. Sukiennice w nawet pół.XIV zdobyły formę, która wraz z późniejszymi modyfikacjami przetrwała do czasów obecnych. Elementy kramów zamknęły od południa i północy postrzygalnie. Zabudowa handlowa otoczona była gęstwą drewnianych kramów, które używane były przez różne profesje.

Na Rynku Głównym koncentrowały się liczne średniowieczne rezydencje, takie jak kamienica Margrabska, pałac Pod Krzysztofory, pałac Zbaraskich oraz Szara Kamienica. Warto wspomnieć o okazałych pałacach związanych z władzą miejską i królewską, takich jak kamienica Hetmańska i Montelupich. W drugiej połowie XIV ustalono obowiązek utrzymywania czystości na ulicach przez właścicieli kamienic. W XVI i połowie XVII wieku zmieniła się forma i dekoracja architektoniczna większości budynków, z wyjątkiem kościoła Mariackiego. Największym obiektem niesakralnym był wtedy krakowski ratusz, na który nałożono dodatkowe funkcje poprzez dobudowanie spichlerza.

Na skraju Rynku znajdowały się drewniane rząpia, które działały jako zbiorniki na wodę, a ich pozostałości odkryto podczas badań archeologicznych. W drugiej połowie XVI wieku partery kamienic zaczęto przekształcać na sklepy oraz kantory. W pałacach magnackich, m.in. w Szarej Kamienicy, przebywali głównie kupcy żydowscy, co doprowadziło do powstania Targu Żydowskiego.

W epoce renesansu i wczesnego baroku Rynek Główny był miejscem uroczystych ceremonii, w tym ingresów monarszych oraz hołdów składanych władcom. Znaczącym wydarzeniem był hołd lenny złożony królowi polskiemu Zygmuntowi Staremu przez księcia Prus Albrechta Hohenzollerna, odbyte na Rynku 10 kwietnia 1525 roku. Znalazł się on także w ceremonii przysięgi wojskowej związanej z Konstytucją 3 maja w 1791 roku, a w 1794 Tadeusz Kościuszko złożył przysięgę narodowi, która zainicjowała powstanie. Rynek Główny był także miejscem swoistego przełomu w historii, kiedy to 1809 roku pojawiły się polskie wojska, a Napoleon celebrował w nim liczne bale.

Wyjątkowym miejscem jest Rynek, który znajduje się na Drodze Królewskiej prowadzącej od Barbakanu do Wawelu. To właśnie przez Rynek odbywały się wjazdy królów oraz delegacji zagranicznych. Rynek stał się także areną ważnych wydarzeń militarno-politycznych, takich jak rewolucja krakowska (1846) i Wiosna Ludów (1848)..

Na Rynku Głównym odbywały się publiczne egzekucje, często okraszone torturami, co pokazuje między innymi ścięcie Andrzeja Wierzynka. Uznaje się, że nóż, którym kaleczono skazańców, jest obecnie eksponowany w przejściu w Sukiennicach. W XVII i XVIII wieku Rynek zyskał kilka okazałych pałaców późnobarokowych, takich jak Pałac Spiski, a także modernizowano istniejące już kamienice, takie jak Kamienica Hetmańska oraz inne obiekty.

W wyniku uchwały senatu, w latach 1817–1820, wyburzono ratusz, pozostawiając jedynie wieżę. W 1830 roku pojawiły się na rynku pierwsze fiakry, które błędnie zaczęły być nazywane dorożkami. Na przełomie XVIII i XIX wieku większość kamienic weszła w ręce nowych rodzin kupieckich, a część pałaców przeszła w ręce zamożnych arystokratów, w tym Potockich, którzy nabyli pałac „Pod Baranami”.

W 1882 roku władze austriackie wprowadziły system numeracji kamienic oraz podział pierzei Rynku na tzw. linie:

• linia A–B – pierzeja między ul. Floriańską a Sławkowską,
• linia C–D – pierzeja między ul. Szczepańską a św. Anny,
• linia E–F – pierzeja między ul. Wiślną a Grodzką,
• linia G–H – pierzeja między ul. Grodzką a pl. Mariackim.

Również w 1882 roku uruchomiono w Krakowie pierwszą wąskotorową linię tramwaju konnego, która wiodła przez Rynek Główny. W kolejnych latach Rynek stał się głównym węzłem komunikacyjnym miasta – krzyżując się z kilkoma liniami tramwajowymi. Decyzja o likwidacji torowisk na Rynku podjęta została w 1951 roku. Proces ten był stopniowy i zakończył się 27 czerwca 1952 roku, kiedy to przez rynek przejechał ostatni tramwaj normalnotorowy. Tramwaje wąskotorowe zniknęły ostatecznie 13 lutego 1953 roku, a torowiska zdemontowano kilka lat później.

W 1898 roku został wzniesiony pomnik Adama Mickiewicza, stanowiący ważny symbol kulturowy Starego Miasta. W latach 1929–1932 na linii A-B powstał gmach Towarzystwa Ubezpieczeniowego „Feniks” według kontrowersyjnej koncepcji Adolfa Szyszko-Bohusza. W roku 1940 niemieccy okupanci postanowili nazwać Rynek Główny Adolf-Hitler Platz. Po wojnie, 18 stycznia 1945 roku, przywrócono pierwotną nazwę Rynku, jak również wszystkich ulic i placów w Krakowie, które zmieniły imiona w czasach okupacji. Z kolei 4 stycznia 1979 roku Rynek zamknięto dla ruchu samochodowego.

Imprezy i wydarzenia

Rynek Główny w Krakowie to dynamiczne centrum wydarzeń kulturalnych, które przyciągają zarówno mieszkańców, jak i turystów. Jest to miejsce, gdzie odbywają się różnorodne imprezy, w tym festiwale, koncerty oraz prezentacje artystyczne.

W kalendarzu wydarzeń można znaleźć:

• Międzynarodowe Spotkanie Orkiestr Wojskowych, które ma miejsce w czerwcu,
• Finały Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy,
• korowód uczestników Międzynarodowego Festiwalu Teatrów Ulicznych,
• Festiwal Tańców Dworskich pod Wieżą Ratuszową odbywający się w sierpniu,
• coroczną zabawę sylwestrową, która jest największym balem w kraju,
• targi bożonarodzeniowe organizowane w grudniu,
• targi wielkanocne, najczęściej odbywające się w marcu i kwietniu,
• targi Cepeliada w sierpniu,
• intronizację króla kurkowego, planowaną na czerwiec,
• inaugurację juwenaliów,
• start i meta Cracovia Maratonu oraz inny element trasy,
• Finał Pochodu Lajkonika,
• konkurs szopek, który zainaugurowano w 1937 roku,
• Paradę Smoków – urządzaną od 2000 roku przez Teatr Lalki, Maski i Aktora Groteska na początku czerwca,
• targi staroci,

To wspaniałe miejsce, które żyje niezliczonymi atrakcjami przez cały rok.

Legendy

Wokół Rynku Głównego w Krakowie narosło wiele fascynujących legend, które przyciągają turystów oraz miejscowych. Należą do nich opowieści takie jak:

• legenda o gołębiach,
• historia związana z hejnałem,
• opowieść o Twardowskim,
• ciekawostka o nożu w Sukiennicach.

---

Oceń: Rynek Główny w Krakowie

---