Synagoga Poppera, znana również pod różnymi innymi nazwami, takimi jak synagoga Bociana, Synagoga Mała czy Bóżnica Wolfa Poppera, to wyjątkowy obiekt zlokalizowany w historycznym Krakowie. Położona w dzielnicy I Stare Miasto, przy ulicy Szerokiej 16 w Kazimierzu, synagoga ta została założona w 1620 roku przez wpływowego żydowskiego kupca Wolfa Bociana, znanego również jako Wolf Popper.
Historia tej synagogi jest skomplikowana i tragiczna. W czasie II wojny światowej obiekt uległ poważnym zniszczeniom. Elementy wyposażenia, o wysokiej wartości kulturowej, zostały zdewastowane lub skradzione, co doprowadziło do zatarcia jej pierwotnego, sakralnego charakteru. Przeprowadzony w latach 1965-1967 remont niestety również przyczynił się do dalszej degradacji. Wówczas zamurowano wnękę na aron ha-kodesz, a wejście od strony ulicy Dajwór zostało zabudowane. Dodatkowo, rozebrano oryginalne drewniane ganki oraz przybudówki, co zmieniło wygląd budowli.
Przez wiele lat, aż do 2017 roku, w synagodze funkcjonowała filia Staromiejskiego Centrum Kultury Młodzieży. Po jej zakończeniu, obiekt został wykupiony, a obecnie mieści się tam filia księgarni Austeria, co daje nowe życie temu historycznemu miejscu. Synagoga Poppera jest nie tylko świadkiem bogatej historii społeczności żydowskiej w Krakowie, ale także znaczącym punktem na mapie kulturowej miasta.
Historia
Synagoga, której historia sięga roku 1620, została założona przez zamożnego żydowskiego kupca i finansistę Wolfa Poppera, pochodzącego z Chęcin. Jego hojne wsparcie sprawiło, że obiekt ten mógł się poszczycić najwspanialszym wyposażeniem wśród wszystkich bożnic krakowskich. Jednakże kosztowne utrzymanie synagogi doprowadziło do poważnego zubożenia kolejnych jej spadkobierców, co niemal graniczyło z bankructwem. W konsekwencji, obiekt został przejęty przez krakowską gminę żydowską, która nie poświęcała należytej troski, aby przywrócić mu dawną chwałę. Po raz pierwszy synagoga została wymieniona w spisie podatkowym z 1653 roku.
Pierwotna lokalizacja synagogi znajdowała się na tyłach kamienicy Poppera przy ul. Szerokiej, gdzie wschodnia ściana przylegała do murów obronnych Kazimierza. W 1813 roku przeprowadzono znaczący remont, a w 1827 roku obiekt przeszedł generalną rozbudowę. Wówczas dobudowano przybudówki, w których ulokowano babiniec, a od strony ul. Szerokiej stworzono mur z trójosiową bramą prowadzącą do synagogi.
Kolejne remonty miały miejsce w 1860, 1898 i 1904 roku, kiedy to między innymi nadbudowano kondygnację nad salą mężczyzn oraz zmieniono okno na parterze w wejście. W tym okresie wyposażenie synagogi stało się już skromniejsze. Niestety, czas II wojny światowej przyniósł tragiczne skutki – hitlerowcy dokonali znacznej dewastacji wnętrza, a wiele cennych elementów wyposażenia zostało bezpowrotnie utraconych. Zachowały się jedynie dębowe drzwi do aron ha-kodesz.
Po zakończeniu wojny synagoga znalazła się w bardzo złym stanie. Później, w pomieszczeniach dawnych galerii dla kobiet zamieszkali przez kilka lat żydowscy repatrianci z ZSRR. W 1955 lub 1956 roku Miejska Rada Narodowa postanowiła wyeksmitować kongregację, aby przekształcić synagogę w dom kultury dla głuchoniemych. Kongregacja Wyznania Mojżeszowego, z prezesem Maciejem Jakubowiczem na czele, ostro sprzeciwiła się tym planom, chcąc ocalić synagogę od przeznaczenia na lokal rozrywkowy. W międzyczasie dyrekcja Polskiego Związku Głuchoniemych w Krakowie oceniła, że obiekt nie nadaje się na dom kultury i zrezygnowała z jego przejęcia. Protest z 1956 roku był jednym z najgłośniejszych wystąpień żydowskiego środowiska w powojennej Polsce.
Ostatecznie, Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie straciła budynek w 1965 roku. W 1964 lub w latach 1965–1967 odbył się remont, podczas którego zamurowano wnękę na aron ha-kodesz oraz rozebrano drewniane ganki i przybudówki. Po tych zmianach, aż do roku 2017 w synagodze funkcjonowała filia Staromiejskiego Centrum Kultury Młodzieży.
W 2005 roku obiekt przeszedł kolejny remont, w ramach którego otynkowano budynek oraz wymieniono okna na nowe, które mają przypominać te sprzed wojny. Od 1996 roku, podczas Festiwalu Kultury Żydowskiej, w synagodze odbywają się warsztaty artystyczne pod nazwą „Odkrywanie Kazimierza”, które wprowadzają uczestników w historię i kulturę Kazimierza – dawnej żydowskiej dzielnicy Krakowa.
W 2017 roku synagoga została wykupiona i obecnie mieści się tam filia księgarni Austeria, która specjalizuje się w publikacjach oraz sprzedaży artykułów związanych z kulturą żydowską.
Architektura
Budynek, w którym mieści się Synagoga Poppera, znajduje się pomiędzy ulicą Szeroką a ulicą Dajwór w Krakowie. Bezpośrednio przed wejściem do bożnicy, które wyjście prowadzi w kierunku ul. Szerokiej, rozciąga się niewielki, prostokątny dziedziniec. Ogranicza go ażurowa brama o trzech osiach. Nad środkowym przejściem umieszczona jest tablica, na której znajduje się zrekonstruowany napis w języku hebrajskim informujący o historii tego miejsca: „Synagoga imienia R. Wolfa Poppera błp. Założona w r. 5380 (1620) odrestaurowana przez zarząd w r. 5664 (1904).”.
Synagoga Poppera charakteryzuje się prostym stylem architektonicznym, bez wyraźnych cech typowych dla konkretnego nurtu. To jednoprzestrzenna konstrukcja, której mury wspierane są przez potężne skarpy, zbudowane z cegły oraz kamienia w dolnych partiach murów, co nadaje jej solidny wygląd. Została wzniesiona na planie prostokąta. Wewnątrz znajduje się prostokątna główna sala modlitewna, urządzona z kolebkowym sklepieniem, w którym umieszczono głębokie lunety. Do tej przestronnej sali można wejść przez mały przedsionek.
Warto również zwrócić uwagę na polichromie, które zostały wykonane przed rokiem 1935 przez Leona Schönkera. Z oryginalnego wyposażenia synagogi przetrwały jedynie dębowe, płaskorzeźbione i polichromowane barokowe drzwiczki aron ha-kodesz z XVII wieku. W 1964 roku Józef Steiglitz, syn krakowskiego antykwariusza Abrahama Steiglitza, przekazał je do zbiorów Wolfson Museum of Jewish Art w Jerozolimie. Te unikalne drzwiczki przedstawiały wizerunki lwa, orła, jelenia oraz lamparta, które symbolizowały różne cechy i siły człowieka.
Wizerunki zwierząt nawiązują do traktatu Przypowieści Ojców (Pirke Awot 5,2) z Miszny, w którym można znaleźć przesłanie: „Bądź silny jak lampart, lekki jak orzeł, rączy jak jeleń, potężny jak lew, aby pełnić wolę Ojca twojego w niebie.”
Przypisy
- Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30.09.2024 r. [dostęp 06.09.2013 r.]
- a b Malec 2022 ↓, s. 90.
- a b c d e f Katalog zabytków sztuki w Polsce 1995 ↓, s. 21.
- a b Sala 2019 ↓, s. 88–89.
- WILLA RODZINY SCHÖNKERÓW. „Oś – Oświęcim – Ludzie – Historia – Kultura”. 40, s. 8, 2011. Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau. ISSN 1899-4407.
- a b c Sala 2019 ↓, s. 85.
- Eugeniusz Duda. 60 lat muzeum w Starej Synagodze w Krakowie. „Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa”. 35, s. 12, 2017. Muzeum Historyczne Miasta Krakowa.
- a b Sala 2019 ↓, s. 85–86.
- Mahler 1935 ↓, s. 42.
- a b c Mahler 1935 ↓, s. 43.
- Kazimierz Urban: Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944-1966. Kraków: Nomos, 2006, s. 819. ISBN 83-60490-16-3.
- Matlak 2001 ↓, s. 75.
- a b Katalog zabytków sztuki w Polsce 1995 ↓, s. 22.
- a b Katalog zabytków sztuki w Polsce 1995 ↓, s. 23.
- Bałaban 1935 ↓, s. 63.
- a b Bałaban 1935 ↓, s. 64.
- a b c Sala 2019 ↓, s. 83.
- a b Łuczyńska 1999 ↓, s. 12.
- a b c d Sala 2019 ↓, s. 88.
- a b Sala 2019 ↓, s. 89.
Pozostałe obiekty w kategorii "Synagogi":
Synagoga Stara w Krakowie | Synagoga Remu | Synagoga Tempel w Krakowie | Synagoga Bne Emuna w Krakowie | Synagoga Izaaka Jakubowicza w KrakowieOceń: Synagoga Poppera w Krakowie