Hanka Sawicka

---

Życiorys

Hanna Sawicka, znana z aktywności w polskim ruchu socjalistycznym i konspiracyjnym, była córką Maria i Bernarda Szapiro. Jej ojciec, będący członkiem PPS-Lewicy, miał znaczący wpływ na jej późniejsze wybory polityczne. Hanka była kuzynką Stefana Kisielewskiego, którego matka Salomea z d. Szapiro była siostrą Bernarda. W 1931 roku rodzina Szapirów przeniosła się do Warszawy, gdzie Hanka ukończyła maturę i podjęła studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Jej zaangażowanie w działalność polityczną zaczęło się w 1935 roku, kiedy to została aktywistką Organizacji Młodzieży Socjalistycznej „Życie”, ściśle współpracującej wówczas z nielegalnymi środowiskami komunistycznymi w Polsce.

W 1936 roku zanotowano tragiczną stratę w rodzinie – zmarła jej matka. Po roku Hanka rozpoczęła naukę w Studium Pracy Społeczno-Oświatowej przy Wolnej Wszechnicy Polskiej, równocześnie kontynuując studia prawnicze. Już od pierwszych dni okupacji niemieckiej angażowała się w pomoc więźniom politycznym. Wraz z rówieśnikami zorganizowała pierwsze podziemne pismo „Wolność” wydawane w stolicy, które stanowiło ważny element działalności opozycyjnej w tych trudnych czasach.

Konspiracja

Hanna Szapiro zaczęła swoją działalność konspiracyjną w organizacji młodzieżowej „Spartakus”, która została założona przez radykalnych socjalistów jeszcze przed wybuchem II wojny światowej. W 1940 roku, w wyniku ideowych różnic i niezgodności w metodach walki z Niemcami, zrezygnowała z przynależności do „Spartakusa” i przeszła do grupy komunistycznej konspiracji, znanej jako tzw. grupa akademicka. W 1941 roku, po ataku Niemców na ZSRR, wszystkie komunistyczne organizacje wezwały do zbrojnej walki z okupantem. Szapiro brała udział w tworzeniu redakcji „Biuletynu Radiowego”, który od 24 czerwca 1941 roku przekazywał stalinowską propagandę, czerpaną z moskiewskiego radia. Jej rola polegała na kierowaniu kolportażem tego biuletynu.

Okres jesieni 1941 roku był szczególnie dramatyczny dla rodziny Szapirów, ponieważ jako Żydzi byli zmuszeni do zmiany miejsca zamieszkania, aby uniknąć deportacji do getta. Hanka korzystała z pomocy znajomych, angażując się jednocześnie w działalność wydawniczą i kolportażową, a także w pomoc dla ludzi przebywających w getcie. Była jednym z inicjatorów utworzenia „Komitetu Pomocy Ofiarom Faszyzmu”.

W styczniu 1942 roku formalnie związała się z Polską Partią Robotniczą (PPR), która została stworzona przez Grupę Inicjatywną przysłaną z Moskwy. Od jesieni tego samego roku objęła stanowisko kierownika techniki w Komitecie Warszawskim PPR. W lutym 1943 roku została redaktorem nowego konspiracyjnego pisma komunistycznego „Walka Młodych”, które później zyskało dużą popularność. W skład redakcji wchodzili także Janek Krasicki, Aleksander Kowalski, Zofia Jaroszewicz, Zofia Jaworska oraz Helena Kozłowska.

W pierwszym numerze „Walki Młodych” znalazł się artykuł programowy ZWM, w którym Szapiro zaznaczyła: „Walczymy o Polskę, w której gospodarzem będzie robotnik, chłop i inteligent pracujący”. Związek Walki Młodych, którego członkami często uznawani byli młodsi działacze PPR, w 1943 roku stał się formalną organizacją młodzieżową. 6 marca 1943 roku opublikowano drugi numer „Walki Młodych”, w którym Hanka opublikowała artykuł „Wiedza orężem walki”, podkreślając znaczenie silnych i zdecydowanych bojowników w walce o przyszłość Polski.

Śmierć

18 marca 1943 roku w Warszawie, przy ul. Mostowej, miało miejsce tragiczne spotkanie Hanki Sawickiej z dowódcą warszawskiego oddziału Gwardii Ludowej, Janem Strzeszewskim, oraz dowódcą oddziału zbrojnego ZWM, Tadeuszem Olszewskim. Niestety, spotkanie to zakończyło się dramatyczną zasadzką Gestapo. Tadeusz Olszewski zginął, a Jan Strzeszewski oraz Hanna Szapiro zostali ranni i wzięci do niewoli przez gestapo. Została przewieziona na oddział kobiet w Pawiaku (Serbię), gdzie zmarła w nocy z 18 na 19 marca. Hanka Sawicka spoczywa obecnie na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie (kwatera C6-1-1).

PRL

W okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Hanna Sawicka, znana także jako Hanna Szapiro, zyskała miano „pierwszej przewodniczącej ZWM”. Jej rola w konspiracji była przez wiele lat idealizowana, pomijając przy tym stalinowską ideologię komunistycznego podziemia. Ciekawym zjawiskiem jest przedstawienie jej jako jednej z głównych postaci propagandowych w ruchu młodzieżowym z czasów komunizmu.

W latach PRL jej imieniem nazywano wiele miejsc publicznych, takich jak ulice czy szkoły. Część z tych nazw podlegała zmianom, jednak w wielu miastach pozostały jako hołd dla Hanki Sawickiej. W Białej Podlaskiej, Białogardzie, Bielsku-Białej, czy Biłgoraju, jak również w innych miejscowościach, ich ullice nadano jej imię. Oto niektóre z nich: ul. Łomaska w Białej Podlaskiej, ul. Najświętszej Marii Panny w Białogardzie, ul. Towarzystwa Szkoły Ludowej w Bielsku-Białej oraz ul. Wira-Bartoszewskiego w Biłgoraju.

W dalszej kolejności, nazwa ulicy Hanki Sawickiej była obecna w takich miejscach jak Gdańsk, gdzie ulica zmieniła się na Uphagena, czy też w Warszawie, gdzie przekształcono jej nazwę na Kazimierza Pużaka oraz Zofii Kossak-Szczuckiej w dzielnicach Ursus i Wesoła. W Olsztynie imię Sawickiej zmieniono na ul. Wrocławską, natomiast w Rybniku II Liceum Ogólnokształcące nosiło jej imię do 1996 roku, kiedy to zaczęto honorować Andrzeja Frycza Modrzewskiego.

Hanka Sawicka była patronką nie tylko ulic, ale także placówek edukacyjnych. Liceum ogólnokształcące w Dęblinie nosiło jej imię w latach 1965–1993. W Łodzi, na Sikawie, do 2017 roku istniała ulica z jej nazwiskiem, co przypomina o jej wpływie na historię. Sikawie oraz Dom Studencki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu również świadczyły o jej obecności w przestrzeni publicznej.

Zaskakuje, że do 2014 roku imię Hanki Sawickiej nosiło IV Liceum Ogólnokształcące w Kielcach, ani też niektórzy z pomniejszych szkół publicznych, jak Szkoła Podstawowa nr 6 w Toruniu czy Szkoła Podstawowa nr 2 w Międzychodzie, które tak samo nosiły jej imię przez długi czas. Tak wiele miejsc wskazuje na istotną rolę, jaką Sawicka odegrała w kształtowaniu młodego pokolenia w czasach PRL.

Począwszy od 1951 roku, imię Hanki Sawickiej zdobiło wiele ulic, a wśród nich szczególną uwagę zwracał fakt, że szkoła podstawowa w Gdyni nosiła jej imię do 28 kwietnia 1993. Niezwykle ważnym punktem na mapie edukacyjnej był także okres, kiedy jej imię miało Szkoła Podstawowa nr 122 w Warszawie, co również podkreśla jej znaczenie w historii oświaty.

Hanka Sawicka była także patronem schroniska turystycznego w Zwardoniu, co dowodzi, jak różnorodne aspekty jej życia i działalności wpłynęły na lokalne społeczności i organizacje w PRL.

Odznaczenia

Hanka Sawicka, uznawana za osobę o wyjątkowych zasługach, została pośmiertnie uhonorowana prestiżowym odznaczeniem.

Na mocy uchwały Krajowej Rady Narodowej, która miała miejsce 29 maja 1946 roku, przyznano jej Order Krzyża Grunwaldu II klasy.

---

Oceń: Hanka Sawicka

---