Bastion (fort reditowy) III „Kleparz”

Jako fort usytuowany na newralgicznym północnym odcinku obrony, Kleparz zaliczany jest do jednych z najpotężniejszych fortów wchodzących w skład rdzenia twierdzy krakowskiej. Jego zewnętrzny nasyp ziemny, zwany przeciwstrażą, skutecznie osłania fosę, która jest dodatkowo zabezpieczona dwiema podwójnymi kaponierami, charakterystycznymi dla tego typu obiektów, nazywanymi „kocimi uszami”. Wal główny w formie bastionu oddany jest wmurowany w ziemię i zawiera stanowiska artyleryjskie.

Wnętrze wału kryje śródszaniec, posiadający podkowiastry kształt oraz dwie kondygnacje, wykonany w cegle, z płaszczem ziemnym na górze. Dziedzińce fortu są usytuowane zarówno po stronie wewnętrznej wału, jak i w obrębie redity.

Na tyłach redity mieści się długa szyja, która tworzy trapezoidalną kaponierę zaprojektowaną do ostrzeliwania fosy przed wałem obwodu twierdzy. Fosa i wał przylegają do fortu z tej części. Szyja kończy się potężnie rozbudowaną kaponierą tyłową, która umieszczona jest już wewnątrz obwodu obronnego twierdzy. Chroniła ona fort przed atakiem nieprzyjaciela, który mógłby wdarć się do wnętrza obwodu, posuwając się od strony miasta. W obiekcie tym znajdują się również schronienia oraz ceglany, jednokondygnacyjny dziedziniec.

Główną bramę fortu otaczają dwie basteje, które stanowią część niezwykłej konstrukcji, w której zintegrowano fort w obwód wału twierdzy. Bastion kleparski pełnił zatem podwójną rolę: chronił kluczową linię obrony całej twierdzy oraz funkcjonował jako autonomiczna jednostka.

W latach sześćdziesiątych XIX wieku fort był niemal nie do zdobycia z uwagi na swoją rozbudowaną strukturę obrony. Jednak ze względu na postęp technologiczny, w latach osiemdziesiątych XIX wieku został uznany za przestarzały. W 1884 roku do fortu dobudowano poprzecznice z dodatkowymi schronami oraz w 1909 roku koszary.

Fort nigdy nie brał udziału w działaniach wojennych, aczkolwiek w okresie międzywojennym był nadzorowany przez wojsko. W czasie II wojny światowej Niemcy wykorzystywali obiekt do więzienia jeńców radzieckich. Po wojnie fort przetrwał plany rozbiórki. W 1954 roku rozpoczęto budowę nowych obiektów, co doprowadziło do zniekształcenia fos.

Obecnie, Gospodarz, Piwnice Win Importowanych, rozbudował obiekt o dodatkowy budynek biurowy, co negatywnie wpłynęło na jego pierwotny wygląd. W 1997 roku przeprowadzono częściową renowację przez kolejne przedsiębiorstwo, „Vinfort”, które to obecnie mieści piwnicę win oraz klub muzyczny „Forty Kleparz” w tzw. kaponierze środkowej. W 2001 roku w zmienionym wnętrzu dziedzińca, w fragmentach dawnej fosy, zaadaptowano parking.

Fort, otoczony Parkiem Kleparskim, wyróżnia się bogatym wystrojem, w tym ozdobnymi obramieniami okien oraz drzwi. Zachował się w bardzo dobrym stanie, wzbogacony o oryginalne elementy, w tym drewniane wrota ze strzelnicami w furtach i bramach oraz kamienne portale.