Fort 49 ¼ Grębałów to niezwykle interesujący obiekt położony w obrębie Twierdzy Kraków. Został zbudowany w latach 1897–1899, a jego projektantem był Maurycy Brunner. W wyniku swojej konstrukcji, fort stał się ważnym punktem strategicznym, który odegrał istotną rolę w historii regionu.
Fort ten uczestniczył w zaciętych walkach I wojny światowej, w ramach tzw. pierwszej bitwy o Kraków, co podkreśla jego znaczenie militarne w tym okresie. Następnie, w latach 1919–1939, fort został włączony w struktury Obozu Warownego Kraków, co świadczy o kontynuowanym znaczeniu tego miejsca także w okresie międzywojennym.
W trakcie II wojny światowej, fort 49 ¼ Grębałów był wykorzystywany przez Wehrmacht jako magazyn, co było kolejnym przykładem jego militarnej funkcji w tragicznych wydarzeniach XX wieku. Jednakże, po wojnie obiekt przeszedł w ręce lokalnych organizacji.
W 1988 roku fort został przejęty przez Ognisko Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej Przyjaciel Konika, organizację non-profit o statusie OPP. Jej działania koncentrują się głównie na pracy z dziećmi oraz młodzieżą, oferując m.in. rekreację konną i hipoterapię dla dzieci z niepełnosprawnościami. W ramach tych działań promowane jest również upowszechnianie dziedzictwa historycznego i przyrodniczego, co w dzisiejszych czasach zyskuje na znaczeniu.
Obecnie fort 49 ¼ Grębałów oferuje odwiedzającym możliwość zapoznania się z jego historią poprzez dydaktyczną ekspozycję oraz salę szkoleniową, które mieszczą się w pięknie odrestaurowanym tradytorze. Zwiedzanie obiektu jest możliwe w określonych godzinach otwarcia, co zachęca do odkrywania jego historii.
Warto również dodać, że fort sąsiaduje z cmentarzem Grębałów oraz z pętlą tramwajową „Wzgórza Krzesławickie”, co ułatwia dojazd do tego interesującego miejsca. Wjazd do fortu znajduje się od ul. Kocmyrzowskiej, w bezpośrednim sąsiedztwie pętli tramwajowej.
Wyposażenie
Fort pancerny główny 49 ¼ „Grębałów” charakteryzuje się oryginalną konstrukcją tradytora, który składa się z czterech stanowisk strzelniczych, mających na celu zabezpieczenie frontowego wejścia. Te pancerne kazamaty zostały zaprojektowane w taki sposób, aby umożliwiały flankowanie przeciwnika z kierunku wschodniego.
W obrębie fortu znajduje się także kaponiera grodzona, która została usytuowana w naturalnym przeprofilowanym jarze, tym samym tworząc ogniową przegrodę blokującą ten obszar. Dach kaponiery był dobrze zabezpieczony drutem kolczastym, co stanowiło dodatkowe utrudnienie dla potencjalnych intruzów. Przejście prowadzące do wnętrza kaponiery odbywało się przez podziemną poternę, co podkreśla strategiczny charakter tej budowli.
Obecnie jednak nie można już dostrzec czterech obrotowych wież pancernych oraz wieży obserwacyjnej, które wcześniej pełniły istotną rolę w systemie obronnym. Po nich pozostały jedynie zaślepione otwory, które przykryte zostały blaszaną rekonstrukcją, co świadczy o dokonanych zmianach i degradacji oryginalnej struktury fortu.
Uzbrojenie
Fort pancerny główny 49 ¼ „Grębałów” charakteryzował się rozbudowanym systemem uzbrojenia, który obejmował różne typy broni. W jego strukturze znajdowały się 4 armaty M.94 8 cm (kaliber 76,45 mm) zainstalowane w wieżach pancernych, co zapewniało znakomite wsparcie ogniowe. Ponadto, fort dysponował 4 armatami o minimalnych strzelnicach 8 cm, umieszczonymi na lawecie M.94 w kazamatach pancernych tradytora.
Oprócz tego w arsenale znajdowało się około 17 karabinów maszynowych, co pozwalało na skuteczną obronę przed atakami wroga. Obronę bliską dodatkowo zabezpieczała galeria strzelecka przeznaczona dla piechoty, co zwiększało możliwości obronne fortu w walce z przeciwnikiem.
W skład załogi fortu wchodziło 5 oficerów (w tym jeden lekarz) oraz 184 żołnierzy, co zapewniało odpowiednią obsadę dla efektywnego funkcjonowania jednostki w przypadku zagrożenia.
Historia
W latach 1918–1919, broń i sprzęt wojskowy z Fortu były używane do uzbrojenia polskich pociągów pancernych, które wyruszały na front ukraiński. To ważny okres w historii twierdzy, w którym zaczęła ona odgrywać kluczową rolę w obronności kraju.
W kolejnym etapie, od 1919 roku do 1939, Fort stał się częścią tzw. Obozu Warownego Kraków, pełniąc funkcje obronne oraz logistyczne w obszarze wojskowym.
Podczas II wojny światowej jego przeznaczenie zmieniło się, a obiekt został przekształcony w magazyn dla Wehrmachtu. Ważnym momentem było włączenie fortu, w roku 1944, do systemu obronnego Niemców wokół Krakowa, znanego jako linia Henryka.
Od 1998 roku, fort otrzymał nowego gospodarza: Ognisko TKKF Przyjaciel Konika, które prowadzi szkółkę jeździecką, przyciągającą dzieci i młodzież, i zachęcającą do aktywności fizycznej oraz miłości do koni.
Przypisy
- Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30.09.2024 r. [dostęp 23.05.2011 r.]
Pozostałe obiekty w kategorii "Twierdze":
Fort pancerny pomocniczy 48a „Mistrzejowice” | Fort pomocniczy piechoty 49 ½ a „Mogiła” | Fort reditowy 7 „Za Rzeką” | Ostróg bramny „Bielany” | Schron amunicyjny „Bronowice” | Schron amunicyjny „Tonie” | Szaniec IS-VII-3 | Szaniec IS-VII-4 | Szaniec rdzenia NS-24a | Fort reditowy 9 „Krowodrza” | Fort główny artyleryjski 51 „Rajsko” | Fort 48 „Batowice” | Fort 38 „Skała” | Fort 41 „Bronowice Małe” | Bateria FB-35 | Baszta Złodziejska na Wawelu | Baszta Szlachecka na Wawelu | Baszta Pasamoników w Krakowie | Bastion (fort reditowy) III „Kleparz” | Fort pancerny główny 49a „Dłubnia”Oceń: Fort pancerny główny 49 ¼ „Grębałów”