Fort pomocniczy piechoty 49 ½ a „Mogiła”

---

Zadanie fortu

Fort 49½a „Mogiła” jest istotnym elementem obronnym, który zbudowano, aby chronić trakt Sandomierski leżący w dolinie Wisły. Ten niewielki fort piechoty, mieszczący się w trzecim pierścieniu fortyfikacji Twierdzy, został wybudowany w latach 1895-1896 jako zabezpieczenie dla traktu sandomierskiego i wiślanej skarpy w Mogile.

Głównym zadaniem fortu była ochrona przedpola szańca „Wanda” oraz kontrola doliny Wisły, przy użyciu baterii wyposażonej w odpowiedni sprzęt, usytuowanej w pobliżu południowego barku umocnienia. Konstrukcja fortu jest niemal identyczna z fortem 41a „Mydlniki”, spełniającą podobne funkcje w systemie obronnym Twierdzy. Cechy, które wyróżniały fort „Mogiła”, to spłaszczony kształt wału, trzy czołowe profile oraz dwa barki, a także klasyczna otwarta fosa typowa dla tego rodzaju obiektów obronnych.

W bloku koszarowym znajdowały się przestronne sale sypialne oraz sanitariaty, a także pomieszczenia gospodarcze i administracyjne. Z koszar prowadziły bezpośrednie wejścia na wał, gdzie przedsionki mogły pełnić funkcję schronów w przypadku oblężenia. Główny schron połączony był z koszarami wąską przelotnią, a z przedsionków wchodzono na wał piechoty. O bezpieczeństwo fortecznego zapola dbała niska kaponiera, znajdująca się z przodu budynku koszarowego, osłaniająca dostęp do placu broni.

Do fortu prowadziła rozdzielająca główną bramę oraz wąskie wejście boczne zabudowa, natomiast na nasypie szczytowym schronu znajdowały się pancerne wieże obserwacyjne. W przelotni obiektu przy ścianie sieni umieszczono studnię głębinową, a całe wnętrze fortu było ogrzewane piecami i oświetlane lampami naftowymi. Pozostałością po późniejszych czasach był rodzaj oświetlenia acetylenowego, czego dowodem są duże wnęki w ścianach koszar.

Fort zabezpieczony był kratą forteczną oraz zasiekami, a ściany zbudowane z cegły wspierane konstrukcją stropów ze stali i betonu charakteryzowały się dekoracyjnymi detalami architektonicznymi. System zasieków z drutu kolczastego umieszczono za obrysem fosy oraz na dnie fosy, co miało na celu utrudnienie dostępu do wałów. Dojazd do fortu zapewniała ukryta droga znajdująca się w wąwozie, a przy trakcie sandomierskim była wartownia. To tam, jako najbardziej wysunięty punkt Posterunku, spełniała swoje funkcje militarne.

Aby wspierać maskowanie fortu, zewnętrzny obrys fosy zasadzono roślinnością, a na wale dodano zadrzewienia, aby zapobiec dostrzegalności struktur z powietrza. Stworzono tzw. „maskę tła”, co znaczy, że zieleń wokół fortu była istotnym elementem kamuflażu, zamaskowującym obiekt w krajobrazie rolniczym. Wprowadzone robinie akacjowe miały za zadanie ochronę i, w razie potrzeby, tworzenie dodatkowych zasieków.”

Prawdopodobnie w wyniku współdziałania z fortami „Grębałów” „Grębałów”, „Krzesławice” „Krzesławice” oraz „Dłubnia” „Dłubnia”, fort „Mogiła” brał udział w działaniach zbrojnych, szczególnie podczas I bitwy o Kraków w listopadzie 1914 roku.

W okresie międzywojennym stracił on znaczenie wojskowe, a obiekty były użytkowane przez Wojsko Polskie, w tym jako magazyny. Po wojnie fort stał się miejscem stacjonowania niemieckich sił budowlanych lotnisk. W późniejszych latach fort był opuszczany, co przyczyniło się do jego powolnej degradacji, a w szczególności do zniszczenia wałów obronnych. W wyniku rozwoju Nowej Huty w obrębie fortu znów pojawiła się infrastruktura, co dalej negatywnie wpłynęło na jego stan.

Stan obecny

Fort 49½ a, w porównaniu do innych opuszczonych zabytków Twierdzy, prezentuje się w zaskakująco dobrym stanie. Koszary zachowały się niemal w oryginalnej formie, z wyjątkiem niewielkich uszkodzeń detali architektonicznych. Należy jednak zaznaczyć, że elementy pancerne, takie jak stalowe okiennice i drzwi, zostały zdemontowane. Z całości pancerzy przetrwała jedynie oryginalna brama oraz płyty w strzelnicach kaponiery.

W latach 2014–2018 Gmina Miejska Kraków zainicjowała prace rewaloryzacyjne w fortecy, które były dofinansowywane przez Narodowy Fundusz Odnowy Zabytków Krakowa. W ramach tych działań przeprowadzono badania archeologiczne przed przystąpieniem do renowacji koszar oraz na stropodachu, a także sporządzono dokumentację projektową oraz konserwatorską w celu zabezpieczenia stropodachu i remontu elewacji.

Kolejno, zrealizowano hydroizolację stropodachu, w tym usunięcie oraz rekonstrukcję historycznych warstw nasypu oraz budowę kominów w pierwotnych lokalizacjach. Dodatkowo, przeprowadzono oczyszczanie i konserwację metalowych elementów stropów w koszarach. Te prace nie tylko zabezpieczyły obiekt, ale także umożliwiły prawidłową wentylację wnętrza.

W 2017 roku zlecono konserwację ceglanych wątków elewacji oraz rekonstrukcję boniowanych obramień otworów, które imitują kamienne ciosy. Warto również wspomnieć, że przywrócono pierwotny poziom fragmentu placu broni przy koszarach, dostosowując jego kształt do granic nieruchomości. W 2019 roku nastąpiła dalsza renowacja budynku, polegająca na wykonaniu stolarki okiennej wzorowanej na historycznych wzorach oraz na tworzeniu replik stalowych okiennic. Zajęto się także konserwacją zachowanych wrót pancernych oraz ościeżnic okien.

W kaponierze zapola przywrócono otwory dwóch strzelnic z replikami stalowych tarcz, a pozostałe mniejsze tarcze zostały odpowiednio zakonserwowane. Zrealizowano również system odwodnienia stropodachu. Dzięki podjętym działaniom elewacja fortu odzyskała swój pierwotny wygląd.

Obecnie pieczę nad budynkiem sprawuje Zarząd Budynków Komunalnych w Krakowie.

---

Oceń: Fort pomocniczy piechoty 49 ½ a „Mogiła”

---