Aleksander Kulisiewicz

---

Życiorys

Franciszek Kulisiewicz (20 października 1888–1971), ojciec Aleksandra, był nauczycielem łaciny i autorem książek dotyczących programu nauczania języka łacińskiego. Wśród jego publikacji znalazły się także prace o historii Gimnazjum im. Bolesława Chrobrego w Pszczynie oraz Polakach w Czechosłowacji. Po ukończeniu szkoły w Bochni, Franciszek zdobył wykształcenie na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie oprócz filologii klasycznej i polonistyki ukończył dwuletni kurs wychowania fizycznego.

W czasie I wojny światowej nauczał na kursach w Pradze czeskiej, a potem w gimnazjum realnym w Orłowej na Śląsku. W 1934 roku zaczął uczyć w Cieszynie, zajmując się historią Śląska Cieszyńskiego oraz teatru. Jednak to wczesnogłoszone poglądy polityczne i pisane przez niego artykuły przeciw Czechom na temat Śląska Zaolzańskiego doprowadziły do jego aresztowania. Działał również jako poeta, tworząc wiersze satyryczne. Jego żona, Franka, a także babcia, Karolina, z którą mieszkał w Karwinie, mieli wpływ na jego pierwsze doświadczenia muzyczne.

Rodzina Kulisiewiczów osiedliła się w Cieszynie, gdzie Aleksander od najmłodszych lat pobierał lekcje skrzypiec. Bliskość granicy z Czechosłowacją oraz tradycje rodzinne sprawiły, że dobrze opanował język czeski. W 1926 roku, aby zaimponować pewnej dziewczynie, doświadczył tragicznego wypadku, gdy dotknął przewodów elektrycznych. Incydent ten spowodował nie tylko uraz, ale także jąkanie. Magik z cyrku, Roob, zasugerował mu ćwiczenia pamięciowe, które miały pomóc w przezwyciężeniu tego problemu. To właśnie te techniki pozwoliły Aleksandrowi na późniejsze zapamiętanie licznych piosenek w obozie w Sachsenhausen, gdzie stał się również spikerem radiowym.

Lata okupacyjne

Na początku drugiej wojny światowej, Aleksander Kulisiewicz kontynuował naukę prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim. W okresie okupacji niemieckiej pisał artykuły dla „Gazety Stanu Średniego”, co kosztowało go aresztowanie przez Gestapo za publikację „Hitleryzm domorosły”. W wyniku tego trafił do cieszyńskiego więzienia w zimie 1939–40, a następnie w kwietniu 1940 roku został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen jako więzień numer 25149. W obozie dołączył do męskiego chóru, w którym dominowali więźniowie żydowscy, prowadzeni przez Rosebery’ego d’Arguta (Moses Rosenberg).

W Sachsenhausen, Kulisiewicz zaczął adaptować znane przedwojenne melodie, pisząc do nich nowe słowa i wykonując te piosenki. Zmiany obozowe i różnorodność towarzyszących mu więźniów stworzyły unikalną atmosferę, w której rozwinął swoje muzyczne talenty. Jego współwięźniowie doceniali muzykę jako sposób na ucieczkę od rzeczywistości brutalizacji obozowego życia. Kiedy Rosebery d’Arguto poprosił go o zapamiętanie piosenki „Tsen Brider”, Kulisiewicz postanowił, że będzie próbował zapamiętywać wszystkie piosenki, które usłyszy.

Jednakże życie w obozie nie było wolne od ogółu brutalności i opresji. SS zmuszało więźniów do śpiewania piosenek podczas marszów, apeli czy prac przymusowych. Kulisiewicz był świadkiem wielu dramatycznych wydarzeń, w tym morderstwa Danusi przez esesmana. Koniec wojny zastał go w pobliżu Schwerina, gdzie doświadczył trudności i traumy, które miały wpływ na jego dalsze życie.

Lata powojenne

Po wojnie Aleksander wrócił do Cieszyna, a potem przeprowadził się do Krakowa, gdzie zdiagnozowano u niego gruźlicę. W szpitalu, w stanie emocjonalnej niestabilności, dyktował pielęgniarce piosenki, które pamiętał z obozu. Dzięki temu procesowi udało mu się zgromadzić ponad 700 stron tekstów. Pomimo trudności, rozpoczął nowe studia na Uniwersytecie Jagiellońskim, które szybko porzucił. Wkrótce znalazł miłość, ożenił się z Elżbietą Bochenek-Szpakowską i miał dwóch synów: Marka i Romana.

Kulisiewicz związał się również z Antonínem Zápotockým, premierem Czechosłowacji, a ich przyjaźń przetrwała nawet po wojnie. W 1947 roku wyjechał do Pragi jako korespondent Polskiej Agencji Prasowej, gdzie odnalazł starą miłość sprzed wojny. W 1948 roku nagrał w Pradze kilka piosenek obozowych, a w 1954 roku wrócił do Polski, gdzie prowadził życie w trudnych warunkach.

Nieugięty, zajął się fotografią weselną i dokumentacją fotograficzną, a także próbował kontynuować swoje życie muzyczne. Jego trudna przeszłość wracała do niego w postaci klarownych wspomnień, zjawiających się znów w różnych formach. W 1963 roku musiał się zmierzyć z obojętnością polskich instytucji na jego twórczość; mimo jednak wielu trudności, nie tracił nadziei na dotarcie do szerszej publiczności. Po dwóch rozwodach i odczuwanym rozgoryczeniu z powodu braku zainteresowania jego osiągnięciami, Kulisiewicz zbudował systematyczne archiwum swojej pracy, prowadząc korespondencję z wieloma innymi artystami, w tym z Krystyną Żywulską.

W 1979 roku wystąpił w Nowym Jorku, prezentując swoje najważniejsze utwory obozowe, a po swojej śmierci w 1982 roku jego zbiory, które obejmowały wiele ważnych dokumentów, wpłynęły do Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, a później zostały przewiezione do United States Holocaust Memorial Museum w USA. Te zbiory obejmowały około 800 teczek, 70 tysięcy stron tekstów, piosenek oraz oryginały notatek obozowych.

Kulisiewicz jest pochowany na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie, a jego dziedzictwo wciąż jest doceniane przez badaczy i miłośników historii.

Dyskografia

Oto lista wybranych albumów Aleksandra Kulisiewicza, która dokumentuje jego twórczość muzyczną na przestrzeni lat.

• 1969 – Singt Polnische Volkslieder (LP Da Camera Song),
• 1975 – Chants De La Déportation (LP Le Chant Du Monde),
• 1979 – Pieśni obozowe z hitlerowskich obozów koncentracyjnych 1939-45 (LP Polskie Nagrania),
• 1979 – Songs from the Depths of Hell (LP Folkways Records),
• 1996 – Lieder aus der Hölle (CD RBM).

---

Oceń: Aleksander Kulisiewicz

---