Jan Kanty Turski

---

Życiorys

Jan Kanty Turski był synem Szczepana Turskiego, napoleończyka, który zmarł podczas jego dzieciństwa. Jego matka, pochodząca z rodziny Stanclów, odeszła, gdy Turski wkraczał w dorosłość. W czasach szkolnych oraz przez dwa lata studiów prawniczych przyjaźnił się z Władysławem Tarnowskim, po czym przeniósł się na wydział filologiczno-historyczny. Pomimo trudnych warunków finansowych, udało mu się ukończyć ten kierunek.

Po studiach rozpoczął naukę w seminarium w Tarnowie, lecz szybko zrezygnował, decydując się na pracę jako guwerner. W tym czasie stworzył dzieło Artysta bez sławy. Następnie podjął pracę nauczyciela w gimnazjum w Nowym Sączu, jednak jego losy się skomplikowały, gdy został aresztowany na kilka miesięcy z powodu powiązań z bratem, którego podejrzewano o spisek. W jego domu znaleziono wiele patriotycznych wierszy, co dodatkowo pogorszyło jego sytuację.

W obliczu zakazu nauczania, Turski rozpoczął publikowanie w „Dodatku do Czasu”, a od końca 1860 do 1862 roku redagował pismo „Niewiasta”, w którym zamieszczał swoje utwory. Był również współpracownikiem „Gwiazdki Cieszyńskiej” oraz przez wiele lat pisał dla „Dziennika Literackiego”. Jego życie było naznaczone biedą, co skłoniło go do współpracy z pismem politycznym „Kronika”, co jednak zaowocowało wyrokiem więzienia za przestępstwo prasowe.

Po tych wydarzeniach wyjechał do Warszawy, gdzie objął redakcję „Bazaru”. Swoje teksty publikował także w takich gazetach jak „Dzwonek”, „Przyjaciel dzieci”, „Kłosów” oraz „Tygodnik Ilustrowany”. W 1866 roku ożenił się z Lidią Filippi, córką rzeźbiarza Pawła Filipiego z Krakowa. Rok później wrócił do Krakowa, jednak w tym mniejszym mieście znów napotkał na kłopoty finansowe.

Turski kontynuował swoją działalność literacką, publikując w „Mrówce”, a także pod pseudonimem w „Ogniwie” wydawanym w Czerniowcach. Wkrótce powrócił do zawodu nauczyciela, jednak w 1869 roku zachorował. Pod koniec roku po raz kolejny powrócił do Krakowa, gdzie zmarł 4 sierpnia 1870 roku. Jego pasją były Tatry, które odwiedzał od początku swojej kariery literackiej, publikując również swoje przemyślenia na ich temat w prasie.

Utwory

Poetyckie

Wśród dzieł poetyckich Jana Kantego Turskiego znajduje się „Artysta bez sławy”, powieść poetyczna wydana po raz pierwszy w Krakowie w 1858 roku przez K. Budweisera, a następnie wznowiona w Lwowie w 1866 roku przez „Dziennik Literacki”. Kolejnym istotnym dziełem jest zbiór „Poezye Jana Kantego Turskiego”, który ujrzał światło dzienne w Krakowie u Ż. J. Wywiałkowskiego w 1862 roku, a także został wydany ponownie przez Redakcję Niewiasty tego samego roku. „W jassyrze”, poemat historyczny, został opublikowany w 1862 roku w Krakowie przez Druk „Czasu”, co również zasługuje na uwagę. Nie można zapomnieć o „Licytacji”, poemacie, który pojawił się na łamach „Mrówki”.

Prozatorskie

Wśród pracy prozatorskiej Turskiego wyróżniają się tytuły takie jak „Protekcje i intrygi”, monografia, która zyskała sobie szersze uznanie, publikowana w „Niewieście”. „Życie bez jutra”, powieść, została wydana po raz pierwszy w Lwowie w 1864 roku przez Redakcję „Dziennika Literackiego”, a następnie w 1902 roku w Gródku przez J. Czaińskiego. Kolejną interesującą pozycją są „Kulig”, wydawany pod pseudonimem J.K. Rogala, który zagościł w zeszytach miesięcznych „Dodatku do Czasu”. „Wielkie początki” to powieść składająca się z dwóch części, zilustrowana wspomnieniami krakowskimi, wydana w Lwowie przez K. Wilda w 1865 roku. „Dalecy krewni”, powieść współczesna, również została wydana w Lwowie w 1866 roku przez Dziennik Literacki. Inne nagłośnione tytuły to „Ocalona” opublikowana w „Bazaru” oraz „List zabójczy”, powiastka autorstwa Turskiego i Juliusa Evoli z 1867 roku. „Ostatnia wola” przedstawia życie górskiego ludu, wydana w Poznaniu przez F. Bażyńskiego w 1868 roku, a wznowiona z kolei w 1887 i 1900 roku. „Niespodzianka królewska” to opowiadanie związane z czasami Stefana Batorego, zaś „Zochna Hrabianka” ukazała się w Lwowie w 1870 roku. „Nieszczęsny legat”, powieść współczesna, jest publikowana w Poznaniu przez M. Leitgebera w 1871 roku. „Oczekiwany”, powiastka znalazła swoje miejsce w piśmie „Towarzysz”, a „Wnuczka”, to powieść zamówiona przez pismo „Kalina”.

Historyczne

W obszarze monografii historycznych Turski stworzył takie dzieła jak „Maryna Mniszchówna”, „Maria Kazimiera” oraz „Jadwiga królowa polska” – wszystkie te prace opublikowane zostały w „Niewieście”. „Abecadlnik historyczny”, wydany w Krakowie przez J. Bensdorffa w 1862 roku oraz jego II edycja z 1864 roku, również zasługuje na uwagę. „Marcin Lelewel Borelowski” jest kolejną monografią wydaną przez Ż. J. Wywiałkowskiego w 1863 roku. „Antoni Morawski, rzeźnik, konfederat: historja prawdziwa” została wydana w 1867 roku w Krakowie w nakładzie własnym, drukiem Uniwersytetu Jagiellońskiego. „Przewodnik dla zwiedzających kopalnie Wieliczki” to publikacja z 1868 roku, na podstawie najnowszych źródeł, wydana przez Księgarnię Wydawnictw Dzieł Tanich i Pożytecznych.

Dramatyczne

W dziedzinie dramatu Turski napisał „Małżeństwo zaimprowizowane”, komedię w jednym akcie, wydaną w Krakowie w 1860 roku przez „Czas”. Jego „Ulicznik krakowski”, został wydany przez autora w Lwowie w 1862 roku, a także w Krakowie u różnych wydawców. „Dobosz rozbójnik karpacki” to obrazek dramatyczny w trzech aktach, wydany w Krakowie przez J. Bensdorffa w 1865 roku. „Ostatnie chwile Stańczyka” to jednoaktówka opublikowana w „Tygodniku Ilustrowanym”. „Astolf, król duchów alpejskich”, bajeczka czarodziejska w trzech aktach, została wydana w Krakowie w 1865 roku oraz ponownie w Tarnowie w 1878 roku. „Cesarz Rudobrody” to kolejna bajeczka czarodziejska w dwóch aktach z 1865 roku. „Cyk, cak, cyk, czyli Kto siędzie jeszcze do stołu”, komedyjka w jednym akcie, również z tego samego roku. „Cud, czyli Krakowiacy i Górale” to dramat ludowy w dwóch aktach, oparte na dziełach Bogusławskiego. „Szopka krakowska”, także z 1865 roku, to ważny element krakowskiej tradycji teatralnej. „Rozjemca po ukazie” to obrazek powieściowy wydany w Toruniu w 1868 roku, a „Faworyt” to komedyjka w jednym akcie, wydana przez H. Jasieńskiego w Lwowie w 1869 roku.

Przekłady

Friedrich Schiller również znalazł swoich polskich interpretatorów w osobie Turskiego. Jego dzieła, takie jak „Don Carlos”, miały swoje pierwsze wydanie w Krakowie w 1865 roku przez J. Bensdorffa, a kolejne wydanie z 1878 roku w Tarnowie. „Zbójcy” to kolejny dramat Schillera, również przekład z 1865 roku, przedstawiony przez tego samego wydawcę.

---

Oceń: Jan Kanty Turski

---