Apteka Pod Orłem w Krakowie

Obiekty związane z kulturą

Apteka „Pod Orłem” w Krakowie to wyjątkowe miejsce, które w sposób niepowtarzalny wpisuje się w historię getta krakowskiego. Getto krakowskie w Podgórzu, będące wówczas miejscem tragicznych wydarzeń podczas okupacji niemieckiej, było jedynym obszarem, gdzie ta apteka mogła funkcjonować.

Znajdowała się ona przy placu Bohaterów Getta 18, który w przeszłości nosił nazwę Mały Rynek, a po wojnie został przekwalifikowany na plac Zgody. Prowadzona przez Tadeusza Pankiewicza, jedynego Polaka zamieszkującego granice getta, apteka ta działała od początku do końca istnienia tego tragicznego miejsca.

Apteka „Pod Orłem” nie była jedynie punktem sprzedaży leków, ale stała się miejscem konspiracyjnym, które pełniło kluczową rolę w życiu Żydów uwięzionych w getcie. Działała jako miejsce aprowizacyjne, pomocowe oraz kontaktowe, co czyni ją niezwykle ważnym i symbolicznym punktem w historii Krakowa.

Historia

Tajemnice historii Apteki Pod Orłem w Krakowie sięgają roku 1909, kiedy to mgr Józef Pankiewicz, ojciec znanego Tadeusza, założył tę wyjątkową placówkę. Od samego początku apteka ulokowana była w narożnej kamienicy nr 18, w sercu Małego Rynku w Podgórzu, które w owym czasie funkcjonowało jako osobne miasto. Była to czwarta apteka w Podgórzu, a zarazem pierwsza, która powstała poza samym centrum Krakowa. Apteka stała się miejscem, w którym początkowo zaopatrywali się w leki mieszkańcy Podgórza, w tym zarówno Polacy, jak i Żydzi, a wśród klientów było wielu członków towarzystwa Bikkur Cholim.

W 1930 roku, po zakończeniu nauki na Uniwersytecie Jagiellońskim, Tadeusz Pankiewicz rozpoczął pracę w rodzinnej aptece. Już w 1934 roku objął stanowisko zarządcy, podczas gdy jego ojciec, Józef Pankiewicz, pomagał mu dorywczo do 1936 roku. Do momentu śmierci Józefa w 1942 roku, apteka pozostawała w jego rękach, a po tym wydarzeniu, wdowa po nim, Maria Pankiewiczowa, w 1945 roku przekazała jej własność Tadeuszowi. Formalne przejęcie apteki miało miejsce w 1946 roku, a od tego czasu placówka nigdy nie opuściła rąk rodziny Pankiewiczów, stając się ważnym elementem lokalnej społeczności.

II wojna światowa

Po wprowadzeniu przez Niemców getta dla krakowskich Żydów w Podgórzu, apteka prowadzona przez Pankiewiczów znalazła się w samym sercu tego miejsca. Dzięki wysiłkom Tadeusza Pankiewicza, władze okupacyjne pozwoliły na funkcjonowanie „aryjskiej” apteki w obrębie murów getta. Co ciekawe, na mocy niemieckich zarządzeń, apteka Pod Orłem, jako jedyna w tym trudnym rejonie, była otwarta przez całą dobę.

Zespół, który zrzeszał pracowników apteki Tadeusza Pankiewicza, składał się z czterech osób: Ireny Droździkowskiej, magistra farmacji, która pracowała w aptece od 10 września 1939 do 28 lutego 1951, Aurelii Czort z d. Danek, studentki farmacji Uniwersytetu Jagiellońskiego w okresie od 1 maja 1941 do 1 września 1945, oraz Heleny Krywaniuk, również studentki farmacji UJ, która pracowała tam od 5 grudnia 1941 do 31 października 1950. Po wojnie obie ukończyły studia farmaceutyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, natomiast Irena Droździkowska, Aurelia Czort i Helena Krywaniuk miały specjalne przepustki, które umożliwiały im opuszczanie getta wieczorami. W przeciwieństwie do nich, Tadeusz Pankiewicz mieszkał w getcie na stałe.

W latach 1941–1943 apteka pełniła rolę miejsca spotkań ludzi o dużym znaczeniu intelektualnym, artystycznym czy zawodowym w getcie. Przybywali tam znani przedstawiciele środowisk kulturalnych, tacy jak Mordechaj Gebirtig, pieśniarz żydowski, malarz Abraham Neuman, także dr Julian Aleksandrowicz, dr Bernhard Bornstein, dr Leon Steinberg, i wielu farmaceutów, w tym Emanuel Herman i Roman Imerglück. Ten wyjątkowy czas w aptece sprzyjał wymianie informacji dotyczących bieżących wydarzeń, zarówno politycznych, jak i kulturalnych. Kroniki spotkań świadczą o tym, że odbywały się także przyjęcia w związku z różnymi świętami oraz ważnymi wydarzeniami.

Tadeusz Pankiewicz, mówiąc o tym okresie, wspominał: „Punktem zbornym po każdym wysiedleniu jest apteka. Wiadomo, że kto ocalał, ten pierwsze kroki skieruje do nas; tu czekają inni, tu zjawią się wszyscy z grona naszych przyjaciół, których los ocalił od śmierci. Każdy opowiada, jak uciekał, gdzie się chował, jak ocalał”.

W aptece miały miejsce także spotkania wybitnych umysłów. Zostało zorganizowane spotkanie profesorów, gdzie Tadeusz Ważewski, matematyk Uniwersytetu Jagiellońskiego, spotkał się z dr Rappaportem, filozofem i prawnikiem, by debatować nad problemem trysekcji kąta, zagadnieniem, które od wieków interesowało matematyków. Rappaport zaproponował metodę, która, mimo że metody rozwiązania tej kwestii były znane jako niewykonalne, okazała się zaskakująco efektywna dla kątów α ≤ 30°.

Warto zaznaczyć, że apteka dostarczała również środki, których celem było odmłodzenie wyglądu, takie jak farba do włosów, a także luminal, używany w przypadkach dzieci ukrywających się lub przemycanych poza getto.

W grudniu 1941 roku, po formalnym zamknięciu poczty w getcie, apteka przyjęła na siebie obowiązki tego miejsca, stając się punktem kontaktowym między mieszkańcami getta a „aryjską” częścią miasta. Pracownicy apteki pełnili rolę łączników, przemycając żywność i lekarstwa do osób w potrzebie.

Kiedy nasiliły się aresztowania, apteka stała się schronieniem dla tych, którzy potrzebowali pomocy. Dzięki całodobowemu dyżurze, oferowała bezpieczeństwo tym, którzy obawiali się represji. Ponadto, apteka była miejscem, gdzie zbierały się osoby wysiedlane, muszące opuścić swoje domy.

Po podziale getta na części „A” i „B”, apteka znalazła się w strefie „B”, gdzie mieszkały osoby starsze, chore oraz bezrobotne. Po likwidacji getta, apteka Pod Orłem funkcjonowała dalej, chociaż z ograniczonymi godzinami otwarcia. Od 13/14 marca 1943 roku do grudnia 1943 leki były dostarczane Żydom pozostającym na terenie getta, a w późniejszym czasie apteka zaczęła oferować swoje usługi nowym mieszkańcom Podgórza.

Po kapitulacji powstania warszawskiego w 1944 roku, apteka stała się miejscem spotkań wielu artystów, którzy przybyli do Krakowa z zniszczonej stolicy.

Po wojnie

W wyniku dramatu historycznego, jakim była zmiana ustrojowa w Polsce, w roku 1951 miały miejsce istotne przekształcenia w strukturze aptek. Wówczas apteka Pankiewiczów, znana jako Pod Orłem, przeszła w ręce państwowe i została przemianowana na „Przedsiębiorstwo Państwowe. Apteka Społeczna nr 31”. Zaskakującym elementem tej reorganizacji było utrzymanie na stanowisku kierownika byłego właściciela, Tadeusza Pankiewicza, co nie było zgodne z powszechnie przyjętymi zasadami. Pełnił on tę funkcję aż do końca grudnia 1953 roku.

Po odejściu Pankiewicza, kierownictwo apteki objął mgr Jan Schnayder, który z sukcesem prowadził placówkę aż do 1978 roku. Następnie stery przejął mgr Stanisław Wójcikiewicz, a ostatnią osobą na stanowisku kierownika została mgr Szarota Nowak.

W kwietniu 1967 roku nastąpiła ważna zmiana lokalizacyjna apteki, która została przeniesiona do nowego budynku przy pl. Bohaterów Getta 11. W miejsce, w którym wcześniej funkcjonowała apteka Pod Orłem, otworzono „Bar Nadwiślański”, który działał aż do 1981 roku.

Warto podkreślić, że apteka „Pod Orłem” zyskała swoje miejsce w historii kultury, znalazła się m.in. w książce Tadeusza Pankiewicza pt. Apteka w getcie krakowskim oraz w filmie Lista Schindlera, reżyserii Stevena Spielberga. W 2004 roku, za wsparcie finansowe dla działalności apteki, Spielberg został uhonorowany tytułem Mecenasa Kultury Krakowa.

Muzeum Getta „Apteka Pod Orłem”

Apteka „Pod Orłem” obecnie pełni funkcję oddziału Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, odgrywając kluczową rolę w zachowaniu pamięci o historii Krakowa i jego mieszkańcach. W 1981 roku, urzędnik Marian Kulig zadecydował o likwidacji znajdującego się w tym miejscu baru, aby przekształcić przestrzeń na potrzeby nowego muzeum.

Duża w tym zasługa grupy entuzjastów, którzy znali historię apteki i chcieli ją pielęgnować. W skład tej grupy weszli przyjaciele Tadeusza Pankiewicza, tworząc Towarzystwo Przyjaciół Dzielnicy Podgórze. Wśród nich byli znani działacze, tacy jak Fryderyk Nedela, mecenas Mieczysław Kossek, dr Józef Wroński, Tadeusz Zachariasiewicz, Leon Gröbler oraz profesorowie: dr hab. Julian Aleksandrowicz, dr hab. Jan Walas, Emil Luchter oraz Jan Krejcza. Dzięki ich wysiłkom Muzeum Pamięci Narodowej zostało otwarte 22 kwietnia 1983 roku.

W 2002 roku znany reżyser Roman Polański przekazał swoją nagrodę Fundacji Kultury Polskiej „Złote Berło” na rzecz muzeum, co znacząco przyczyniło się do jego rozwoju. W kolejnym roku, czyli w 2003, Muzeum Apteka pod Orłem zostało formalnie oddziałem Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. Dzięki hojnym darowiznom Romana Polańskiego oraz Stevena Spielberga, muzeum zyskało nowoczesne wyposażenie i poprawioną ekspozycję.

W 2010 roku Muzeum Historyczne Miasta Krakowa przyłączyło Aptekę pod Orłem do nowo powstałej struktury – Trasy Pamięci. Ta wyjątkowa trasa obejmuje trzy oddziały MHK: Fabrykę Schindlera, Ulicę Pomorską oraz Aptekę pod Orłem i wspólnie przedstawia historię okupacyjnego Krakowa. Dnia 16 marca 2013 roku, dla upamiętnienia 70. rocznicy likwidacji getta w Krakowie, w pomieszczeniach dawnej apteki otwarto nową ekspozycję stałą „Apteka Tadeusza Pankiewicza w getcie krakowskim”, która przyciąga uwagę zwiedzających i stanowi ważny element edukacji historycznej.

Przypisy

  1. a b c d e Apteka Pod Orłem, [w:] Encyklopedia Krakowa, Wyd. 2 zm. i rozsz., t. 1, Kraków 2023, s. 43, ISBN 978-83-66334-47-6.
  2. Andrea Löw, Marcus Roth: Krakowscy Żydzi pod okupacją niemiecką 1939-1945. Kraków: Universitas, 2014, s. 187. ISBN 978-83-242-2642-9.
  3. Andrea Löw, Marcus Roth: Krakowscy Żydzi pod okupacją niemiecką 1939-1945. Kraków: Universitas, 2014, s. 74. ISBN 978-83-242-2642-9.
  4. Tadeusz T. Ważewski, Sur une methode approximative de M. Rappaport concernant la trisection d'un angle., „Annales de la societe polonaise de mathematique T. 18”, 1945.
  5. a b Pankiewicz 1982, s. 138.

Oceń: Apteka Pod Orłem w Krakowie

★★★★★
Średnia ocena:4.54 Liczba ocen:9