Plac Bohaterów Getta w Krakowie

---

Historia

Mały Rynek w Podgórzu

Gdy mówimy o historii placu w Podgórzu, nie sposób pominąć jego unikalnego rozwoju. Powstał on w pierwszej połowie XIX wieku i początkowo występował jako niezabudowany teren, ograniczony drogami prowadzącymi do magazynów solnych, w rejonie obecnych ulic: Lwowskiej, Targowej i Piwną. Istniejące wtedy ujeżdżalnie (Reitschule) były wykorzystywane przez ułanów, jednak już na przełomie lat 70. XIX wieku zostały zlikwidowane.

W latach 80. minionego stulecia plac zyskał nową funkcję, stając się targowiskiem, gdzie pierwotnie sprzedawano świnie, a później również bydło. W miarę jak miasto się rozwijało, granice placu zaczęły się zmieniać, a nowe budynki powstawały na jego obrzeżach. W tym czasie było to już znane jako „Mały Rynek”, a podwójna numeracja nieruchomości zaczęła stanowić standard.

W sercu placu znajdowała się przetwórnia cykorii, która miała swój adres przy Małym Rynku 7. Działała od 1880 roku do 1895 roku. W okolicy obecnego numeru 15 istniał warsztat kołodziejski, z którego korzystał majster stelmachowski Sobiesław Widerski. Warto również wspomnieć o Honoracie Żachrowskiej, która w 1891 roku otworzyła pierwszy sklep pod numerem 18, obecnie 17, a także o Majerze Apfelbaumie, który dokonał tego samego w 1896 roku.

Na przyszłość placu wpłynęły także różne usługi, takie jak szynkownie, masarnia i warsztat mechaniczny, które miały swoje miejsca pod różnymi numerami. W listopadzie 1909 roku apteka pod adresem Mały Rynek 20 (obecnie numer 18) uzyskała koncesję, co jeszcze bardziej wzbogaciło ofertę tego miejsca.

Dzięki dynamicznemu przyrostowi ludności w Podgórzu, zaczął wzrastać nacisk na budowę domów mieszkalnych oraz zorganizowanie chodników, które musiały być wykonane zgodnie z określonymi normami. Do 1908 roku wzdłuż całego placu zbudowano chodniki, co znacznie poprawiło komfort użytkowników przestrzeni.

Historycznym krokiem było otwarcie w 1913 roku III Mostu, dzisiejszego mostu Powstańców Śląskich, który połączył Podgórze z Krakowem. Także w 1917 roku na moście uruchomiono linię tramwajową do Rynku Podgórskiego.

Plac Zgody

Zmiany w nazwach placów, które były wspólne dla Krakowa i Podgórza, miały swoje odzwierciedlenie w decyzjach podjętych w 1917 roku. Rada Miasta Krakowa zaakceptowała propozycję Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, zmieniając „Mały Rynek” na „plac Zgody”. Nowa nazwa miała nawiązywać do ważnego porozumienia dotyczącego połączenia miast.

W kolejnych latach plac przeszedł kolejne zmiany – zniknęła jedna z szynkowni, a lokal pod numerem 9 przemianowano na „Bar Zgoda”. Powstał też nowy bar pod numerem 13, a w budynku z numerem 10 przybyło nowe życie w postaci masarni.

Dworzec autobusowy „Karpaty”

W 1930 roku, po decyzji Rady Miasta, na placu Zgody zbudowano dworzec, który obsługiwał linie autobusowe łączące Kraków z regionem podkarpackim. W latach 1930–1931 wzniesiono nowoczesny budynek dworca, ulokowany zgodnie z projektem Adolfa Siódmaka. Był to wtedy drugi dworzec autobusowy w Krakowie obok tego znajdującego się na placu św. Ducha. Oba dworce obsługiwały blisko milion pasażerów rocznie, co świadczy o ich znaczeniu.

Jednak ruch autobusowy został przerwany w 1939 roku w wyniku zarekwirowania taboru przez wojsko. Na placu istniała również pętla tramwajowa powiązana z trasą numer 3, łączącą Podgórze z Piaskami Wielkimi.

Getto

Nie można też zapominać o mrocznej historii tego miejsca, związanej z utworzeniem getta krakowskiego w dniu 3 marca 1941 roku, które stało się centralnym punktem tej tragicznej epoki. Wszyscy nieżydowscy mieszkańcy zostali wysiedleni, a jedynie Tadeusz Pankiewicz pozostał na swoim miejscu. Budynek dworca autobusowego przekształcił się w posterunek granatowej policji, a wokół placu powstał mur getta, będący metaforą izolacji i tragedii mieszkańców.

Na placu miała miejsce pierwsza selekcja w getcie, która miała miejsce 4 czerwca 1942 roku, kiedy to rozstrzelano co najmniej 111 osób. Podobne tragiczne wydarzenia miały miejsce także 13 marca 1943 roku podczas ostatniej selekcji. Zmarli zostali pochowani w zbiorowej mogile na terenie obozu Płaszów.

Warto zaznaczyć, że na rogu ulicy Targowej znajdowała się apteka Pod Orłem, prowadzona przez Tadeusza Pankiewicza, którego zezwolono na zamieszkanie w terenie getta, będąc jedynym Aryjczykiem w tej ciężkiej sytuacji.

Przebudowa w 2005 i pomnik

W 2005 roku plac przeszedł znaczącą przebudowę. Między innymi zburzono stary budynek dworca autobusowego, a następnie wzniesiono nowy. Po zakończeniu tego etapu budowy na placu zrealizowano projekt pomnika, który upamiętnia krakowskie getto oraz Żydów krakowskich. Pomnik składa się z 70 krzeseł, co jest głębokim odniesieniem do tego, co miało miejsce w przeszłości. Inspiracją dla jego twórców, Piotra Lewickiego oraz Kazimierza Łataka, była książka Tadeusza Pankiewicza „Apteka w getcie krakowskim”. W 2006 roku to wyjątkowe upamiętnienie zyskało wyróżnienie w kon­kur­sie European Prize for Urban Public Space, a w 2011 roku otrzymało Złotą Nagrodę w konkursie Urban Quality Award 2011.

---

Oceń: Plac Bohaterów Getta w Krakowie

---