Mordechaj Gebirtig

---

Życiorys

Mordechaj Gebirtig, syn Szyfry i Izaaka Bertigów, przez długie lata swojego życia mieszkał w krakowskim Kazimierzu. Jego edukację rozpoczął w tradycyjnym żydowskim chederze, a później odbył praktykę u stolarza. Na jego karierę twórczą znaczący wpływ muzykolog Juliusz Hoffman, który zapisywał jego utwory w nutach. W pierwszej dekadzie XX wieku Gebirtig próbował także swoich sił jako aktor. Podczas I wojny światowej, z powodu choroby serca, nie brał udziału w walkach. Zamiast tego, służył jako sanitariusz w szpitalu wojskowym w Krakowie.

W czasach dwudziestolecia międzywojennego, Mordechaj był związany głównie z kabaretami oraz literackim kołem Bundu. Kiedy w 1940 roku nastała okupacja hitlerowska i Żydzi zostali zmuszeni do opuszczenia Kazimierza, artysta przeniósł się do Łagiewnik, a później do getta krakowskiego przy ulicy Janowa Wola. W swoim dorobku artystycznym napisał ponad sto pieśni oraz wierszy. W jednym z nich, na krótko przed wywózką do getta, żegnał się z Krakowem, mówiąc:

Krakowie, bądź mi pozdrowiony – przed domem czeka zaprzężony wóz, jak psa mnie gnają stąd, ostatni raz widzę może miejsce tak bliskie i znajome, na grobie matki wypłakałem serce, ostatnią łzą zwilżyłem kamień ojca, święta ta ziemia…

(parafraza Anny Kamieńskiej) W dniu 4 czerwca 1942 roku, Gebirtig został rozstrzelany przez Niemców na rogu Dąbrówki i Janowa Wola, razem z żoną oraz dwiema córkami, podczas akcji wysiedleńczej z getta. Wśród zamordowanych znalazł się także malarz Abraham Neumann.

W 1992 roku na budynku przy ulicy Berka Joselewicza 5, gdzie niegdyś mieszkał, została umieszczona tablica pamiątkowa z napisem: „Bądź zdrów, mój Krakowie. Mordechaj Gebirtig (1877-1942) – stolarz, poeta, pieśniarz”. Podobna tablica została także umieszczona na budynku, w którym zginął.

Postać Gebirtiga zyskała na popularności dzięki osobom takim jak Gołda Tencer, która w 1991 roku wystawiła w Państwowym Teatrze Żydowskim w Warszawie przedstawienie „Der trubadur fun Galicje” („Trubadur z Galicji”). Kolejnym artystą był Przemysław Gintrowski, który wraz z Joanną Trzepiecińską skomponował i wykonał monumentalny utwór „Stół Mardechaja Gebirtiga” do słów Anny Kamieńskiej. Żydowski pieśniarz, André Ochodlo, w swoim repertuarze ma również wiele pieśni Gebirtiga oraz jego wierszy w tłumaczeniu Agnieszki Osieckiej, skomponowanych przez czołowych polskich kompozytorów. Teksty Gebirtiga znalazły się w wykonaniu Bente Kahan, w tym m.in. „Kinder-jorn” (album „Farewell Cracow”).

Wybrane piosenki autorstwa Gebirtiga

Oto niektóre z wybranych utworów autorstwa Mordechaja Gebirtiga, które zyskały uznanie wśród artystów.

• אַבֿרהמל דער מרוויחער (Awrejml der marwiche) – „Abram złodziejaszek” (wyk. m.in. zespół Bratsch, Bente Kahan, Chawa Alberstein),
• הוליעט, הוליעט, קינדערלעך (Huljet, huljet, kinderlech) – „Hulajcie, hulajcie, dzieciaczki” („Bawcie się, bawcie, dziateczki”) (wyk. m.in. Anja, Katja i Jakov Kazyansky, Oksana Sowiak & Anton St),
• ס׳ברענט!‏ (S’brent!) – „Gore!” (wyk. m.in. Bente Kahan),
• יאַנקעלע (Jankele) – „Jankiele”,
• רייזעלע (Rejzele) – „Rejzele” (wyk. m.in. Bente Kahan, Chór Żydowski „Clil”, Chawa Alberstein),
• דרײַ טעכטערלעך (Draj techterlech) – „Trzy córeczki” (wyk. m.in. Sława Przybylska),
• בלײַב געזונט מיר, קראָקע!‏ (Blajb gezunt mir, Kroke!) – „Bywaj zdrów, mój Krakowie” („Żegnaj, Krakowie”) (wyk. m.in. André Ochodlo, Jaga Wrońska),
• קינדער־יאָרן (Kinder-jorn) – „Dziecięce lata” (wyk. m.in. Marek Ravski, Samuel Rettig),
• אַרבעטלאָזע מאַרש (Arbetloze marsz) – „Marsz bezrobotnych”.

Literatura w języku polskim

Mordechaj Gebirtig był wybitnym twórcą, którego prace łączą w sobie elementy kultury żydowskiej oraz polskiej. Jego twórczość eksploruje bogactwo języka i emocji, które do dzisiaj poruszają serca czytelników.

• Mordechaj Gebirtig, Bądź mi zdrów, Krakowie / Blajb gezunt mir, Kroke, Wydawnictwo Austeria, Kraków 2012,
• Natan Gross, Żydowski bard. Gawęda o życiu i twórczości Mordechaja Gebirtiga, Księgarnia Akademicka, Kraków 2000; wznowienie: Wydawnictwo Austeria, Kraków 2012 – biograficzna książka o poecie,
• Natan Gross, Mordechaj Gebirtig – piosenka ludowa i kabaretowa [w:] Teatr żydowski w Polsce, pod red. A. Kuligowskiej-Korzeniewskiej i M. Lejko, Łódź 1998, s. 156-167,
• Natan Gross, Mordechaj Gebirtig – człowiek teatru [w:] Teatr żydowski w Krakowie. Studia i materiały, pod red. J. Michalik i E. Prokop-Janiec, Kraków 1995, s. 115-125.

---

Oceń: Mordechaj Gebirtig

---