Chaczkar w Krakowie

Chaczkar ukazuje się w postaci kamiennej płyty wotywnej dedykowanej znaczącym wydarzeniom w historii Ormian. Miejsce jego ustawienia, blisko dawnego szlaku komunikacyjnego prowadzącego na wschód, jest symboliczne; ołtarz chaczkaru zwrócony jest bowiem w stronę wschodzącego słońca. Na tylnej, wschodniej ścianie monumentu można dostrzec dużymi literami wykuty tekst w języku polskim, który brzmi:

"TEN / CHACZKAR, / CZYLI / "KAMIEŃ KRZYŻOWY" / Z ORMIAŃSKIM "KRZYŻEM KWITNĄCYM", / UPAMIĘTNIA ORMIAN, / KTÓRZY OD XIV WIEKU MIESZKALI W POLSCE / I POŁOŻYLI WIELE ZASŁUG / DLA RZECZYPOSPOLITEJ. // MONUMENT JEST POŚWIĘCONY RÓWNIEŻ: / OFIAROM LUDOBÓJSTWA DOKONANEGO / NA ORMIANACH W TURCJI W 1915 ROKU, / ORMIANOM I POLAKOM ZAMORDOWANYM / PRZEZ UKRAIŃSKICH NACJONALISTÓW Z UPA / 19-21 IV 1944 W KUTACH NAD CZEREMOSZEM / ORAZ W INNYCH MIEJSCOWOŚCIACH KRESOWYCH, / KSIĘŻOM ORMIAŃSKOKATOLICKIM / ARESZTOWANYM, ZABITYM LUB WYWIEZIONYM NA SYBIR / PRZEZ SOWIECKIE WŁADZE OKUPACYJNE / W LATACH II WOJNY ŚWIATOWEJ."

Na zachodniej części pomnika widoczny jest oryginalny motyw ormiańskiego "kwitnącego krzyża", charakteryzujący się pąkami na końcach ramion oraz palmetowymi liśćmi u jego podstawy. Legendy ormiańskie głoszą, że drzewo krzyża zakwitło po ukrzyżowaniu Zbawiciela, co dla Ormian stanowi ważny symbol "Drzewa Życia".

Twórcą wyjątkowego projektu chaczkaru jest znany krakowski architekt i historyk sztuki Jacek Chrząszczewski. Jego praca opierała się na dogłębnych badaniach dotyczących architektury i sztuki Ormian żyjących w historię Polski. Projekt w pełni wykorzystuje detale i ornamenty typowe dla kultury ormiańskiej, takie jak:

• "gzyms stalaktytowy" (mukarnas),
• "łańcuchy seldżuckie" pochodzenia tureckiego,
• ormiański "krzyż kwitnący", który znajduje się w dużej niszy na fasadzie zachodniej,
• medaliony z ormiańskimi ligaturami imienia Zbawiciela: "ՅՍ ՔՍ" (ՅԻՍՈՒՍ ՔՐԻՍՏՈՍ = JEZUS CHRYSTUS),
• napis w językach ormiańskim i polskim: "ՀԱՅԵՐԻՆ / ORMIANOM",
• zegar słoneczny z ormiańskimi literami,
• krzyżyki wotywne poświęcone "braciom w podróży" oraz "braciom zmarłym",
• dedykacyjne napisy oraz gmerki ormiańskich rodzin kupieckich ze Lwowa.

Chaczkar został stworzony w zakładzie kamieniarskim Stanisława Cekiery w Dębniku pod Krakowem, z jasnożółtego piaskowca sprowadzonego z kamieniołomu w Długopolu-Polance koło Bystrzycy Kłodzkiej. Uroczyste odsłonięcie pomnika odbyło się 17 kwietnia 2004 roku, w przeddzień 89. rocznicy tragicznych wydarzeń ludobójstwa, które miały miejsce w 1915 roku, kończąc życie około 1,5 miliona Ormian w Turcji.