Dary Mustafy II

---

Historia

Traktat karłowicki stanowił punkt zwrotny w historii relacji pomiędzy państwami zrzeszonymi w Lidze Świętej oraz Imperium Osmańskim, kończąc długotrwałą wojnę. Decydująca bitwa pod Zentą, która miała miejsce w 1697 roku, przyniosła miażdżące zwycięstwo Austrii nad siłami tureckimi. Ośmieleni tym sukcesem, Turcy, zmagający się z licznymi kryzysami wewnętrznymi, zgodzili się na negocjacje pokojowe.

Na niekorzyść Imperium Osmańskiego wpływało także zaangażowanie Rosji w konflikt, gdzie car Piotr I Wielki, pragnąc zrealizować swoje dążenia terytorialne, dążył do zapewnienia dostępu do Morza Czarnego. Austria, będąca częścią Ligi Augsburskiej, zdołała podpisać pokój z Francją, co pozwoliło jej skoncentrować wszystkie swoje siły na froncie wschodnim.

W związku z powyższymi okolicznościami, Turcy podjęli inicjatywę dyplomatów angielskich i holenderskich, którzy stawiali na zakończenie konfliktu ze względu na rozwinięte stosunki handlowe z Bliskim Wschodem. Warto zauważyć, że w tym czasie kraje zachodnie skupiały swoją uwagę na problemie sukcesji tronu w Hiszpanii w obliczu zbliżającej się śmierci Karola II bezpotomnej.

Negocjacje pokojowe rozpoczęły się we wrześniu 1698 roku w Karłowicach, które obecnie leży w Sremskich Karlovcach w Serbii. Uczestniczyli w nich przedstawiciele Austrii, Wenecji, Polski, Rosji oraz mediatorzy z Anglii i Holandii, a także dyplomaci tureccy. Podpisanie traktatu w 1699 roku zakończyło szesnastoletni cykl wojen, zapoczątkowany odsieczą wiedeńską w 1683 roku.

Polskiego delegata, wojewodę poznańskiego, Stanisława Małachowskiego, obarczono misją negocjacyjną. Austria i Wenecja, które odnosiły duże sukcesy terytorialne w czasie zarządzanej wojny, dążyły do przyjęcia zasady uti possidetis, co oznaczałoby zachowanie aktualnego stanu posiadania. Polska natomiast, obok Rosji, nie mogła się pochwalić podobnymi osiągnięciami.

Kluczowym punktem dla Polaków było odzyskanie Kamieńca Podolskiego, który został utracony na mocy traktatu w Buczaczu, określanego jako „haniebny pokój”. Instrukcje, które otrzymał Małachowski od króla Augusta II Mocnego, wskazywały na konieczność wynegocjowania nie tylko zwrotu Kamieńca, ale także Mołdawii i Wołoszczyzny. Pozostałe państwa jednak się na to nie zgodziły.

Ostatecznie Polakom udało się wynegocjować odstąpienie od zasady uti possidetis i odzyskanie twierdzy na Podolu wraz z okolicznymi obszarami. Zgodnie z postanowieniami traktatu karłowickiego, Wenecja otrzymała część Dalmacji, Peloponez oraz kilka wysp, natomiast Austria zdobyła Slawonię, Chorwację i Węgry, w tym Siedmiogród. Rosja natomiast podpisała rozejm w Karłowicach, a później ustaliła warunki pokoju w Stambule.

Dary

Wszystkie misje dyplomatyczne od zawsze łączyła wzajemność w ofiarowywaniu darów przez negocjujące strony. Szczególne znaczenie miały one w kontekście ceremoniału wschodniego. W przypadku poselstw na Wschód, brak obdarunków lub ich niewielka wartość mogły zostać odebrane jako poważne naruszenie etykiety, co mogło wpłynąć na relacje dyplomatyczne. Wymiana darów zazwyczaj miała miejsce przed rozpoczęciem rozmów. W polsko-tureckich relacjach ceremoniał ten był szczególnie istotny. Przykład z misji Jana Gnińskiego z 1677 roku, wysłanego przez Jana III Sobieskiego do Porty, wskazuje, że Polacy obdarowywali swoich gospodarzy przedmiotami takimi jak srebrna wanna, szkatuły ze srebra i bursztynu, dekoracyjne flaszki oraz tkaniny francuskie. W zamian otrzymywali egzotyczne owoce oraz konie, które były pięknie przystrojone. Wśród tradycyjnych podarunków od tureckich dyplomatów znajdowały się kosztowne naczynia, elementy rynsztunku konnego oraz same konie.

Z archiwalnych relacji dotyczących poselstwa Małachowskiego niewiele wiadomo na temat wymiany darów, co utrudnia zrozumienie przebiegu wręczania darów w trakcie negocjacji pokojowych w Karłowicach. Zwyczajowo dary fundował władca, a poseł wręczał je w imieniu swojego monarchy. W tym przypadku dary, które w imieniu sułtana Mustafy II wręczyli Stanisławowi Małachowskiemu, pochodziły od kanclerza Reis Efendi, Rami Mehmed Paszy i dragomana Aleksandra Mavrocordatos. W skład zestawu weszły naczynia, w tym czarka, paterka i łyżeczka, a także bogato zdobione siodło oraz para strzemion. Wyroby wschodnie cieszyły się dużym zainteresowaniem w Europie. W Polsce, podczas ceremonii wjazdowych, przedstawiano zdobyte lub podarowane rzędy końskie. Dla przykładu, Jan III Sobieski wjechał do Krakowa po zwycięstwie w bitwie pod Chocimiem na koniu przystrojonym w rząd zdobyty w bitwie z Hussejna Baszy. Wzmożona fascynacja wschodnią estetyką u szlachty, jak również chęć przyswajania wyrobów tureckich w stylu życia, sprawiały, że dary ze strony tureckiej były z pewnością doceniane przez polskiego posła.

Siodło

To wyjątkowe siodło powstało w drugiej połowie XVII wieku w Turcji. Do końca XIX wieku pozostawało w rękach rodziny Tarnowskich, a następnie przeszło w posiadanie rodziny Potockich z Krzeszowic, która przekazała je do Muzeum na Wawelu w 1933 roku. Przy tym siodle odbyła się Jubileuszowa Wystawa Króla Jana III w Zamku Królewskim na Wawelu, która miała miejsce od 15 lipca do 30 września 1933 roku z okazji 250. rocznicy odsieczy wiedeńskiej. W 1939 roku, ze względu na niebezpieczeństwa związane z II wojną światową, siodło zostało ewakuowane do Kanady, a do Polski powróciło w 1961 roku.

O wyjątkowości ofiarowanego Małachowskiemu siodła świadczą zastosowane w jego wytwarzaniu drogocenne materiały, bogate zdobienia oraz wysoka jakość wykonania. Na jednym z łęków wygrawerowano tugrę, odsyłającą do ojca Mustafy II, sułtana Mehmeda IV z inskrypcją: „Mehmed Han / ihn Ibrahim Han / muzaffar da’iman / Mehmed Chan”, co oznacza, że syn Ibrahima Chana był zawsze zwycięski. Jak w przypadku innych tureckich siodeł z tego okresu, siodło Małachowskiego charakteryzuje się wysokim przednim łękiem z kulą i niskim łękiem z tyłu. Siedzisko wyłożone zostało amarantowym aksamitem, zdobionym płaskim haftem srebrnymi nićmi, tworzącymi wzory wici z dużymi, pierzastymi palmetami oraz kwiatowymi pędami. Dodatkowo, wnętrze ozdobiono jedwabnym, niebieskim haftem. Łęki oraz końce ławek obito srebrną, złoconą blachą, na której pojawiają się wzory w drobne gałązki z listkami i kwiatami. Dodatkowo, łęki bogato ozdobione są turkusami oraz płytkami chalcedonu przywodzącymi na myśl sześcioramienne gwiazdy.

Strzemiona

Tradycja łącząca siodło z parą strzemion była w rodzinach Małachowskich oraz Potockich z Krzeszowic pielęgnowana przez pokolenia. Strzemiona zostały wykonane z złoconego srebra, a ich ozdoba obejmuje nielle i rubiny. Podobnie jak siodło, strzemiona również były własnością rodziny Małachowskich, następnie Tadeusza Tarnowskiego, a do rodziny Potockich dotarły aż po ich przeznaczenie do zbiorów Zamku Królewskiego na Wawelu w 1933 roku. Zgodnie z tradycją, są one wyeksponowane razem z innymi pamiątkami po Małachowskim w Nowym Skarbcu Koronnym.

Czarka, paterka i łyżeczka

Te naczynia, wykonane w drugiej połowie XVII wieku w Turcji, przez długi czas znajdowały się w rodzinnym zbiorze Małachowskich, aż do XIX wieku, kiedy to trafiły w ręce Tarnowskich. Warto zauważyć, że od momentu ich przejęcia, przedmioty te otaczano szczególnym szacunkiem. Były wystawiane na licznych ekspozycjach od 1856 roku, w tym na jubileuszowej wystawie w Krakowie w 1883 roku, upamiętniającej odsiecz wiedeńską. Lata 30. XX wieku to czas, gdy komplet naczyń został zakupiony od rodziny Tarnowskich i został przeniesiony na Wawel. Jak wiele cennych zbiorów, również te naczynia musiały być ewakuowane do Kanady w 1939 roku, po czym powróciły na Wawel w 1959 roku.

W skład zestawu wchodzi półkolista czarka wykonana z nefrytu, która inkrustowana jest złotym ornamentem roślinnym z gałązek, listków i kwiatów. Na brzegu i podstawce czarki znajduje się rytowany napis z XIX wieku, mówiący: „Sta:Małachowskiemu Wdzie Poznańskiemu za Traktat Karłowicki roku 1699” oraz „Wzniesiony na powrót do domu przez M. Hr. Tarnowską”. Paterka, wykonana z ośmiobocznej płytki nefrytu, zdobiona jest złotem, a jej dekoracja przedstawia sześcioramienną gwiazdę oraz ornament arabeskowy biegnący wzdłuż otoku. Płytka posiada złotą oprawę na czterech nóżkach, a rytowane półmedaliony dodają jej elegancji. Łyżeczka, będąca płaską formą szufelki ze złota, jest zdobiona trzema turkusami, a dodatkowo wyrytymi motywami roślinnymi, półksiężycami i rysunkiem wieży. To wyjątkowe naczynia odzwierciedlają bogatą historię kulturową i artystyczną tamtych czasów.

---

Oceń: Dary Mustafy II

---