Fabryka Emalia Oskara Schindlera

---

Historia

Fabryka Emalia Oskara Schindlera, znana również jako Fabryka Naczyń Emaliowanych i Wyrobów Blaszanych Rekord Sp. z o.o., rozpoczęła swoją działalność w Krakowie w 1937 roku. Została założona przez trzech przedsiębiorców: Izraela Kohna, Wolfa Luzera Glajtmana i Michała Gutmana. Początkowo fabryka miała swoją siedzibę przy ul. Romanowicza 9, jednakże w styczniu 1938 roku przeniesiono ją do nowego budynku zlokalizowanego przy ulicy Lipowej 4 na terenie krakowskiego Zabłocia. Niestety, w marcu 1939 roku fabryka zaprzestała produkcji, a w czerwcu tego samego roku ogłoszono jej upadłość.

W listopadzie 1939 roku fabryka znalazła się pod zarządem powierniczym Oskara Schindlera. Już na początku 1940 roku Schindler wydzierżawił budynki fabryczne, a niebawem zmienił nazwę zakładu na Deutsche Emailwarenfabrik (DEF). Po zajęciu fabryki Schindler natychmiast przystąpił do jej rozbudowy, inwestując w nowe budynki, w tym halę produkcyjną na tokarki, tłocznie, prasy do blach i nowoczesną narzędziownię. W 1942 roku dawna hala fabryczna została rozbudowana, co pozwoliło na utworzenie trzykondygnacyjnego budynku z wzorcownią, magazynami, zapleczem socjalnym oraz gabinetem i mieszkaniem samego Schindlera.

Produkcja w fabryce obejmowała naczynia emaliowane, a od 1943 roku rozpoczęto także produkcję zbrojeniową. Wytwarzano menażki dla Wehrmachtu oraz różnego rodzaju łuski i zapalniki do pocisków zarówno artyleryjskich, jak i lotniczych.

Na początku w fabryce zatrudniano głównie Polaków, ale z biegiem czasu dominującą siłą roboczą zaczęli stanowić Żydzi. W marcu 1943 roku, podczas akcji likwidacji getta krakowskiego, pewna liczba Żydów, którzy przeżyli, została umieszczona w obozie Płaszów, gdzie byli zmuszani do nieludzkiej pracy. Dzięki staraniom Schindlera, jego pracownicy zostali przeniesieni do baraków obozowych na Zabłociu, w bezpośrednim sąsiedztwie fabryki. W 1944 roku liczba zatrudnionych wynosiła około 1100 osób.

W miarę zbliżania się frontu wschodniego, Niemcy zaczęli likwidować obozy i więzienia. W odpowiedzi na te działania, Schindler zdecydował o ewakuacji swojej fabryki zbrojeniowej do Brünnlitz (dzisiaj Brněnec) w Kraju Sudetów. Aby ocalić życie więźniów, wraz z księgowym Itzhakiem Sternem opracowali słynną „Listę Schindlera”, która pozwoliła na wykupienie i transport do nowej fabryki ponad 1100 osób. Więźniowie pracowali tam aż do 8 maja 1945 roku, kiedy to oboz wyzwolono.

Historia zarówno fabryki, jak i Oskara Schindlera została szczegółowo opisana w powieści Schindler’s Ark (Arka Schindlera) autorstwa australijskiego pisarza Thomasa Keneally’ego. Na podstawie tej książki Steven Spielberg stworzył film fabularny Lista Schindlera (Schindler’s List), który w dużej mierze nakręcono w Polsce.

Muzeum

W 1947 roku fabryka została przekazana pod zarząd skarbu państwa, a od 1948 roku weszła pod opiekę Zakładów Wytwórczych Podzespołów Telekomunikacyjnych Telpod. Zachowane pozostałości dawnej infrastruktury obejmują nie tylko hale produkcyjne i budynki zaplecza administracyjno-technicznego, ale także wagę pomostową pochodzącą z lat 30. XX wieku, która była niegdyś integralną częścią Polskiej Wytwórni Urządzeń i Sygnałów Kolejowych.

Rok 2007 przyniósł decyzję o przekazaniu budynku administracyjnego byłej Fabryki Naczyń Emaliowanych i Wyrobów Blaszanych Rekord do Muzeum Historycznego miasta Krakowa. Muzeum to stworzyło przy ul. Lipowej 4 w Krakowie oddział, którego celem była stała wystawa dokumentująca lata niemieckiej okupacji Krakowa między 1939 a 1945 rokiem. Ekspozycja otwarta w tym oddziale nosi tytuł „Kraków – czas okupacji 1939–1945” i ma na celu ukazanie historii fabryki w szerszym kontekście historycznym.

W 45 salach ekspozycyjnych prezentowane są dzieje Krakowa oraz jego mieszkańców w okresie II wojny światowej. Wystawa została starannie podzielona na kilkanaście segmentów, które poruszają kluczowe tematy związane z tym okresem, takie jak: wojna 1939 roku, rola Krakowa jako centrum władzy Generalnego Gubernatorstwa, życie codzienne jego mieszkańców, los Żydów krakowskich, a także działalność tajnego państwa. Osobne segmenty poświęcono również historii osób pracujących w fabryce oraz postaci Oskara Schindlera.

Ekspozycja wzbogacona jest o bogatą dokumentację fotograficzną oraz archiwalną, pochodzącą zarówno z polskich, jak i zagranicznych zbiorów. Uroczyste otwarcie oddziału odbyło się 10 czerwca 2010 roku, przyciągając tym samym uwagę turystów oraz badaczy historii.

Warto również wspomnieć, że na terenie fabryki Schindlera powstało Muzeum Sztuki Współczesnej, które stanowi ważny element kulturalnego pejzażu Krakowa.

---

Oceń: Fabryka Emalia Oskara Schindlera

---