Skarbiec Katedralny na Wawelu

---

Dzieje

Skarbiec katedralny na Wawelu ma swoją bogatą historię, sięgającą średniowiecza, kiedy zaczęto gromadzić w nim różnorodne przedmioty, które dziś uznawane są za cenne dzieła sztuki. Przedmioty te były darem zarówno kapituły, jak i biskupów oraz władców, co tylko podkreślało jego znaczenie. Zachowane inwentarze świadczą o ogromnym bogactwie skarbca oraz jego klejnotów. Najstarszy inwentarz, który przetrwał do naszych czasów, został sporządzony w 1101 roku z inicjatywy biskupa Czasława i zawierał 303 dzieła, w tym vasa sacra, czyli kielichy, oraz vasa non sacra, obejmujące różnorodne krzyże, relikwiarze oraz świeczniki.

W 1110 roku podczas biskupa Maurusa sporządzono kolejny inwentarz, który rozszerzał zasoby o zbiory biblioteki katedralnej. Ważnym dokumentem jest także wzmianka z 1262 roku, która uwzględnia sześć kielichów, z czego jeden był ze złota. Skarbiec katedralny był również miejscem przechowywania insygniów królewskich, które za czasów Władysława Łokietka przeniesiono do skarbca koronnego. Od 1453 roku biskup Zbigniew Oleśnicki wprowadził statut, który nakazywał wprowadzenie złotego kielicha przez każdego nowo mianowanego biskupa.

Co ciekawe, pierwotna lokalizacja skarbca nie jest znana. Obecny budynek, zbudowany w latach 1488-1500, powstał jako fundacja biskupa Jana Rzeszowskiego i sąsiaduje z wieżą Zygmuntowską. Jego architektura jest jednonawowa, z trzema przęsłami i sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Oryginalne wsporniki oraz kamienne herby zdobiące ceglany szczyt wschodni również przyciągają wzrok.

Od XVI wieku wiadomo o kolejnych spisach zasobów katedralnych. Mimo że inwentarz z 1501 roku się nie zachował, w 1563 roku ks. Walenty Brzostowski dokonał spisu, który zawierał zarówno zasoby skarbca, jak i biblioteki. Z danych tych wynika, że bogactwo świątyni obejmowało ponad 120 kielichów, 170 krzyży, 150 świeczników oraz 600 szat liturgicznych. Warto zaznaczyć, że inwentarz zaczynał się od zniszczonego do dziś szczerozłotego krzyża relikwiarzowego, podarowanego przez Kazimierza Wielkiego.

Skarbiec katedralny pełnił funkcję tezauryzacyjną, a dzieła wykonane ze złota czy srebra były wielokrotnie spieniężane na różne cele, w tym remonty i potrzeby wojenne. Z biegiem lat zawartość skarbca doznawała uszczerbków, najpierw w wyniku potopu szwedzkiego. Mimo starań biskupa Piotra Gembickiego, który zainicjował ewakuację najcenniejszych przedmiotów, część zasobów została zrabowana przez Szwedów. W XVIII wieku ponownie miały miejsce rabunki, w tym również podczas wojny północnej.

Obok skarbca katedry gnieźnieńskiej, obecny skarbiec katedralny na Wawelu jest jednym z najbogatszych zbiorów kościelnych w Polsce. W 1978 roku kardynał Karol Wojtyła założył w dawnym domu mansjonarzy Muzeum Katedralne, w którym umieszczono część zbiorów ze skarbca. Dzięki licznym insygniom, zbiorom i pamiątkom historycznym, skarbiec katedralny funkcjonuje jako nie tylko miejsce kultu, ale także jako przestrzeń pamięci i symbol dziedzictwa narodowego.

Zbiory

W skarbcu katedralnym na Wawelu zgromadzono wiele cennych zabytków, wśród których wyróżniają się dwie złote korony z połowy XIII wieku. Te ekskluzywne artefakty, przypuszczalnie książęce, zostały przearanżowane za czasów biskupa Jana Rzeszowskiego na relikwiarzowy krzyż. Jedna z koron zachwyca bogactwem filigranowej dekoracji, w której znajdują się lane figurki oraz sceny inspirowane historią Erek i Enidy opisaną przez Chrétien de Troyes, zrealizowaną według wersji Hartmanna de Aue.

Ważnym elementem gotyckiego zbioru jest korona z hełmem, odkryta w Sandomierzu w 1910 roku, co łączy ją z królem Kazimierzem Wielkim. Swoje miejsce w skarbcu zajmuje także jałmużniczka i elegancka skrzyneczka z kości słoniowej, obie pochodzenia francuskiego, ukazujące sceny dworskie. Ponadto, infuła z XII wieku, znana także jako typu mitra pretiosa, jest najstarszą pamiątką związaną z kultem świętego Stanisława ze Szczepanowa, przypuszczalnie ofiarowaną z okazji kanonizacji męczennika w 1226 roku.

Kult św. Stanisława potwierdzają kolejne obiekty darowane, szczególnie przez władczynie: relikwiarz na głowę, ofiarowany przez Zofię Holszańską, powstały po 1424 roku, teraz znany jako relikwiarz św. Floriana. Drugim istotnym elementem jest złoty relikwiarz na głowę, stworzony przez Marcina Marcińca w 1504 roku z daru Elżbiety Rakuszanki. Prezentuje liczne szlachetne kamienie, w tym ogromne szafiry i perły, a na jego bokach odlane są sceny z życia świętego Stanisława, takie jak: „Kupno wsi”, „Wskrzeszenie rycerza Piotra” oraz „Kanonizacja w Asyżu”.

Również do cennych zabytków zalicza się późnogotycka infuła biskupa Tomasza Strzępińskiego oraz renesansowy relikwiarz na rękę św. Stanisława, a także kielich po biskupie Samuelu Maciejowskim. Z wyposażenia kaplicy Zygmuntowskiej szczególnie zwraca uwagę złoty relikwiarz św. Zygmunta, dzieło norymberskich złotników, a także brązowy świecznik oraz ornaty darowane przez Zygmunta Augusta i Annę Jagiellonkę.

W skarbcu znajdują się również pamiątki barokowe, takie jak infuły Andrzeja Lipskiego oraz Andrzeja Załuskiego, relikwiarz Gwoździa Chrystusowego, a także pastorał po biskupie Janie Małachowskim, monstrancja fundowana przez biskupa Stanisława Dąbskiego oraz kapa biskupa Andrzeja Trzebickiego, przeznaczona na koronację Michała Korybuta Wiśniowieckiego.

Wielka część liturgicznych paramentów oraz historycznych pamiątek, zgromadzonych przez wieki, została przeniesiona do Muzeum Katedralnego na Wawelu. W muzeum można zobaczyć między innymi:

• włócznię świętego Maurycego,
• złotą różę z daru królowej Marii Józefy,
• przedmioty odkryte w grobie biskupa Maura,
• elegancką skrzyneczkę z kości słoniowej,
• przedmioty pochodzące z sarkofagów królewskich,
• racjonał biskupów krakowskich,
• pamiątki po Janie Pawle II.

Niektóre z przedmiotów z kolekcji skarbcowej zostały uchwycone na obrazach autorstwa Leona Wyczółkowskiego, który w 1907 roku stworzył cykl pasteli poświęcony Skarbcowi wawelskiemu.

---

Oceń: Skarbiec Katedralny na Wawelu

---