Ulica Retoryka w Krakowie

Ulice i place

Ulica Retoryka to interesująca ulica położona w Krakowie, w dzielnicy I Stare Miasto, na terenie Nowego Świata. Stanowi ona naturalne przedłużenie ulic Wenecja oraz Garncarskiej, a swoją trasę zaczyna od skrzyżowania z ulicą Józefa Piłsudskiego, oferując mieszkańcom oraz turystom możliwość dotarcia do ulicy Zwierzynieckiej i ulicy Powiśle.

Sam przebieg ulicy związany jest z efektami dawnych wydarzeń historycznych. Ulica ta została wytyczona w 1883 roku na zachodnim brzegu rzeki Rudawy. Znajdują się tu pozostałości starej zabudowy, które funkcjonowały jeszcze w XVII wieku, kiedy to na tym obszarze znajdował się dwór. W połowie tego stulecia rodzina Ossolińskich ustanowiła jurydykę Retoryka, która została zniesiona w 1801 roku.

Zabudowę ulicy rozpoczęto około 1887 roku. Warto zauważyć, że lewy brzeg rzeki początkowo obsadzały stare, parterowe domy, stojące bezpośrednio przy wodzie, która na tym odcinku została zasypana w latach 1910-1912. Na budynku „Sokoła” w miejscu, gdzie ulica krzyżuje się z ul. Piłsudskiego, widać pamiątkę po dawnych powodzi, a dokładnie znak wysokiej wody z 12 lipca 1902 roku. Na terenach, gdzie wcześniej znajdowało się zasklepione koryto, obecnie rozciąga się zadrzewiona aleja, dzieląca dwa trakty ulicy.

Nazwa „Retoryka” wywodzi się od jurydyki, która miała tu miejsce w XVII wieku. Warto również podkreślić, że w dniu 18 lutego 2021 roku krakowscy radni przyjęli uchwałę, w której nadali fragmentowi zieleńca, znajdującego się pomiędzy jezdniami ulicy, nazwę „Skwer Praw Kobiet”. Jest to wyraźny przykład dbałości o pamięć o ważnych społecznych kwestiach, które mają miejsce we współczesności.

Zabudowa

„Wzdłuż ulicy Retoryka w Krakowie można zaobserwować zwłaszcza kamienice czynszowe, które zostały wzniesione na przełomie XIX i XX wieku.

Kamienice Talowskiego

W obszarze ulicy Retoryka, pod adresami 1, 3, 7, 9 oraz 15, zlokalizowany jest interesujący zespół kamienic, zaprojektowany na schyłku XIX wieku przez znanego architekta Teodora Talowskiego.

  • nr 1 – Kamienica Pod śpiewającą żabą, zbudowana w 1890 roku. Ten budynek charakteryzuje się stylem nawiązującym do renesansu północnego, z jasnego kamienia, który kontrastuje z ceglaną elewacją. Na fasadzie znajduje się rzeźba muzykującej żaby, co przywodzi na myśl rechot tych płazów, które były słyszalne w sąsiedztwie, kiedy przez środek ulicy płynęła rzeka Rudawa. Nie bez znaczenia było też przeznaczenie budynku, jako dawnej szkoły muzycznej.
  • nr 3 – powstała w 1891 roku.
  • nr 5 – datowana na 1887 rok, być może również autorstwa Talowskiego.
  • nr 7 – kamienica o nazwie Festina lente, zbudowana w 1887 roku. Jej asymetryczna fasada zaprojektowana została z różnorodnych materiałów. Znajdziemy na niej inskrypcje: Festina lente (spiesz się powoli) oraz Ars longa vita brevis (życie jest krótkie, sztuka długotrwała), a także kartusz z nazwiskiem autora i tarczę herbową. Do obiektu dobudowano w 1929 roku trzecie piętro, co niestety wiązało się z zniszczeniem oryginalnego portalu.
  • nr 9 – Kamienica Pod Osłem, pochodząca z 1891 roku, stanowi budynek własny Talowskiego. Na fasadzie można dostrzec głowę osła, co jest odniesieniem do inskrypcji nawołującej do upartego dążenia do celu, czyli sentencji: Faber est suae quisque fortunae (Każdy jest kowalem swojego losu).
  • nr 15 z wbudowaną sentencją Długo myśl – prędko czyń, datowaną na 1888 rok.

Inne domy

W sąsiedztwie przy ulicy Retoryka znajdują się inne, interesujące budynki. Oto kilka z nich:

  • nr 4 – Dom stu balkonów, który został wzniesiony w 1962 roku. Projekt został opracowany przez Bohdana Lisowskiego.
  • nr 10 – Dom Egipski, znany z architektonicznych detali nawiązujących do starożytnego Egiptu, w tym figur faraonów i pylonów przypominających wejścia do egipskich świątyń, ozdobionych wizerunkami lotosu i symbolami boga Horusa.
  • nr 16 – Budynek zaprojektowany przez Wiesława Nowakowskiego przy współpracy z Martą Pilszczek, stanowiący przykład późnego postmodernizmu w architekturze.

Te obiekty są nie tylko ciekawymi przykładami architektury, ale także fragmentami bogatej historii Krakowa.

Przypisy

  1. Małgorzata Włodarczyk, Marcin Włodarczyk, Architektura postmodernistyczna w Krakowie, Kraków 2016, s. 38–40.
  2. arch. Wiesław Jan Nowakowski. inmemoriam.architektsarp.pl [dostęp 02.05.2021 r.]
  3. J. Adamczewski pisze o latach 70.XX wieku (J. Adamczewski, Mała encyklopedia Krakowa, Kraków 1996, s. 488), M. Rożek o latach 1958–1961 (M. Rożek, Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa, Kraków 1997, s. 513).
  4. Bałus W., Dom – przybytek – "nastrój dawności". O kilku kamienicach Teodora Talowskiego [w:] Klejnoty i sekrety Krakowa, Kraków 1994, s. 226.
  5. a b M. Gutowski, B. Gutowski, Architektura secesyjna w Galicji, Warszawa 2001.

Oceń: Ulica Retoryka w Krakowie

★★★★★
Średnia ocena:4.82 Liczba ocen:19