Marek Koterski

---

Życiorys

Młodość i wykształcenie

Po zakończeniu II wojny światowej, Marek Koterski przeniósł się z rodziną do Wrocławia, gdzie rozpoczął edukację. Ukończył tam liceum, a następnie z rozpoczął studia w Uniwersytecie Wrocławskim, gdzie równocześnie zgłębiał zarówno filologię polską, jak i historię sztuki. Po ukończeniu polonistyki, przez pewien czas myślał o karierze akademickiej, pracując jako asystent na uczelni. W 1966 roku wyjechał do Warszawy, aby przez rok studiować malarstwo na Akademii Sztuk Pięknych. Tam uczył się w pracowni Eugeniusza Eibischa. Po tym etapie, w 1967 roku, rozpoczął studia reżyserskie w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi, które z sukcesem zakończył w 1972 roku, uzyskując dyplom z wyróżnieniem.

Twórczość dokumentalna

Na wczesnym etapie swojej kariery, Koterski skupił się na tworzeniu filmów dokumentalnych i edukacyjnych. Przykłady jego prac to m.in. „Naprzód” (1976), „Teatr – reżyser i tworzywo” (1978), a także „Teatr – reżyser i aktor” (1978), który był poświęcony próbą do „Snu srebrnego Salomei” prowadzonego przez Adama Hanuszkiewicza. W jego filmach, takich jak „Na to wszystko trzeba popatrzeć z tej drugiej, pogodniejszej strony” (1979), który portretuje aktora Romana Kłosowskiego, dostrzegano wpływy jego teatralnej twórczości z eksperymentalnego Teatru Otwartej Sceny. Wśród innych dzieł, reżyser stworzył takie tytuły jak: „Lekką tkliwość” (1975), „Dziwny świat Thomasa Puckeya” (1977), „Szczęście” (1980) oraz „Przyczyny narkomanii” (1982).

Twórczość fabularna

Pierwsze filmy fabularne

Film „Dom wariatów” z 1984 roku oznaczał przełom w karierze Koterskiego. W dziele tym, reżyser zawarł autobiograficzne wątki i nawiązał do swoich osobistych doświadczeń. W tym komediodramacie z udziałem Marka Kondrata oraz Tadeusza Łomnickiego, wyeksponowano postać Adama Miauczyńskiego, neurotycznego inteligenta, który krytycznie odnosi się do otaczającego go świata. Adam, znany również jako Adaś, borykał się z niezdolnością do radzenia sobie z konfliktem rodzinnym, w którym matka zajmowała dominującą pozycję. Koterski opisał realizację filmu jako rezultatywną potrzebę „odtrucia się”, podkreślając, że zdjęcia trwały jedynie 31 dni, podczas gdy przygotowania zajęły mu 25 lat. Jego pełnometrażowy debiut zdobył nagrodę na Festiwalu „Młodzi i Film” w Koszalinie, co otworzyło mu drogę do kolejnych realizacji.

W „Życiu wewnętrznym” (1986) oraz kasowym filmie „Porno” (1989), główny bohater nosił nowe imię Michał, a wątkiem przewodnim stała się problematyka trudności w relacjach z kobietami. W „Życiu wewnętrznym” rolę Miauczyńskiego zagrał Wojciech Wysocki, a jego postać symbolizowała zmagania inteligenta żyjącego w wieżowcu obok żony, Joanny Sienkiewicz. Problemy małżeńskie miały swoje korzenie w autobiograficznych doświadczeniach reżysera oraz były odzwierciedleniem stanu społeczeństwa.

Praca w teatrze, współpraca z Cezarym Pazurą i Markiem Kondratem

Po sukcesie „Porno”, Koterski postanowił skupić się na praktyce teatralnej, a jego sztuka „Nienawidzę” (1992) została nagrodzona na Festiwalu Małych Form w Szczecinie. W miarę pisania artykułów dla czasopisma „Kino”, zrealizował scenariusz dla filmu „Nic śmiesznego” (1995), którego bohater, ponownie noszący imię Adaś, był grany przez Cezarego Pazurę. Film ukazywał autotematyczną rolę reżysera filmowego i stanowił pewnego rodzaju autokrytykę odkrywanego przez Koterskiego niszowego kina. W „Ajlawju” (1999), Pazura ponownie zagrał Miauczyńskiego, tym razem wcielając się w rolę niezdarnego pisarza w skomplikowanej relacji z kobietą, graną przez Katarzynę Figurę. Według Tadeusza Lubelskiego, mimo solidnej gry aktorskiej, obie produkcje nie zdobyły dużego uznania wśród widzów.

W „Dniu świra” (2002), opartym na własnej sztuce Koterskiego, Miauczyńskiego po raz kolejny zagrał Kondrat. Bohater, sfrustrowany polonista, zmagał się z nienawiścią do otoczenia oraz konfliktami rodzinnymi. Koterski w krytyczny sposób ocenił nie tylko relacje międzyludzkie, ale i sytuację polityczną. „Dzień świra” wywołał liczne kontrowersje; jego uniwersalny charakter sprawił, że wiele osób zidentyfikowało się z zdesperowaną postacią. Film zdobył liczne nagrody, w tym Grand Prix na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni, oraz uznanie krytyków. Jak zauważył Tadeusz Sobolewski: „Wychodzę z Dnia świra wyprany, zawstydzony, pełen obrzydzenia do ludzi, do kraju, do reżysera i do samego siebie. […] Ale po chwili obrzydzenie opada i zaczynam się śmiać”. Kolejny film, „Wszyscy jesteśmy Chrystusami” (2006), ukazywał najciemniejsze strony Miauczyńskiego, który zmagał się z alkoholizmem i traumą.

Schyłek twórczości

Następnym dziełem Koterskiego był „Baby są jakieś inne” (2011), które prezentowało formułę kina drogi z dialogiem dwóch mizoginów, granych przez Adama Woronowicza i Roberta Więckiewicza, podczas podróży samochodowych. Koterski poświęcił wiele czasu na tworzenie scenariusza, a sceny w samochodach realizował z operatorem Jerzym Zielińskim. Film, mający budżet 5 milionów złotych, odniósł sukces, przyciągając do kin 821 tysięcy widzów. Krytyka, jak Krzysztof Świrek z „Kina”, opisał „Baby” jako „oczyszczający seans nienawiści”, który podważył wiele szowinistycznych stereotypów.

Siedem lat później, Marek Koterski wrócił do postaci Adasia Miauczyńskiego w filmie „7 uczuć”, przedstawiając jego szkolne lata. W tej produkcji wystąpili także znani aktorzy tacy jak Marcin Dorociński, Katarzyna Figura, Małgorzata Bogdańska oraz Gabriela Muskała. Film został przyjęty ciepło przez krytyków i zebrał 850 tysięcy widzów w kinach. Piotr Czerkawski z Filmwebu podsumował: „Koterski udowadnia, że wciąż doskonale operuje groteską, a jego ekranowa sesja psychoanalityczna przypomina efekt współpracy Dr. House’a z Witoldem Gombrowiczem”. Radosław Nawrot z „Gazety Wyborczej” podkreślił: „Wizja szkoły u Marka Koterskiego to majstersztyk, wizja niezwykle prosta i oparta jak zwykle na starannej obserwacji, wgryzieniu się w detale”.

Życie prywatne

Marek Koterski dwukrotnie zawierał związek małżeński. Z pierwszą żoną, Iwoną Ciesielską, ma syna Michała Koterskiego. Obecnie jest w relacji z Małgorzatą Bogdańską.

Styl filmowy

W swoich dziełach dokumentalnych, Marek Koterski koncentruje się na „mocno zarysowanych indywidualnościach”, szczególnie z obszaru teatru. Jego talent przejawia się w stosowaniu różnych technik wizualnych takich jak montażowy kolaż oraz asynchronia dźwięku i obrazu. Widzowie mogą dostrzegać dialektyczne zestawienia relacji pomiędzy jednostką a grupą.

Maria Kornatowska zauważa, że „przewrotność warstwy wizualnej i struktury montażowej każe widzowi wracać pamięcią do obejrzanych obrazów, weryfikować wrażenia i interpretacje oraz tropić ukryte intencje autora”. Ewa Mazierska wskazuje, że w swoich późniejszych filmach fabularnych Koterski wyróżniał się na tle polskiego kina, zbliżając się do inspiracji twórczością Andrzeja Munka.

W opinii Mazierskiej, reżyser „Dnia świra” charakteryzuje się ekstensywnym użyciem ironii oraz groteskowego humoru, co przypomina twórczość Stanisława Ignacego Witkiewicza i Witolda Gombrowicza. Jego osobne kino można porównać z dziełami takich reżyserów jak Mike Leigh, Pedro Almodóvar czy Nanni Moretti. Z kolei Tadeusz Sobolewski podkreśla, że Koterski wykorzystuje specyficzny humor, który jest „niegłupi, prowokacyjny, balansujący na krawędzi złego smaku, świadomie ją przekraczający”, co przypomina początki twórczości Almodóvara.

Twórczość fabularna Koterskiego ma wyraźnie autobiograficzny charakter. W jego filmach główny bohater, noszący nazwisko Adaś Miauczyński, odnosi się do osobistych problemów, takich jak alkoholizm, rozwód czy trudne relacje z synem. W jego filmach można dostrzec częste rozczarowanie zarówno systemem komunistycznym, jak i trudnościami spowodowanymi transformacją ustrojową, która przyniosła wiele osób w jego podobnej sytuacji do ubóstwa.

Protagonści Koterskiego to „wytwory komunizmu, obywatele nienawidzący systemu lub jego resztek, jednak niezdolni do uwolnienia się od niego”. W szczególności reprezentują oni upadły romantyczny etos inteligencki, odzwierciedlając zazdrość wobec środowiska, wewnętrzną izolację oraz doznanie Schadenfreude w większym stopniu niż przeciętni obywatele Polski.

Jak zauważa Magdalena Kempna-Pieniążek, Koterski często obsadza w rolach drugoplanowych aktorów o wyrazistych cechach, a postacie przez nich kreowane mają znacznie mniej podmiotowości niż odtwórca Miauczyńskiego. Główny bohater w różnych kreacjach posługuje się językiem, który można określić jako kaleką, wulgarną polszczyzną. Ta karykatura współczesnej polszczyzny łączy w sobie zarówno niski, jak i wysoki styl, na przykład w „Dniu świra”, gdzie posługuje się trzynastozgłoskowcem.

Również stosunek Miauczyńskiego do religii odzwierciedla sprzeczności. Choć religijność w jego przedstawieniach jest często krytykowana, jak to ma miejsce w „modlitwie Polaka” w „Dniu świra”, jednocześnie staje się ona impulsem do autoterapii głównego bohatera. W filmie „Wszyscy jesteśmy Chrystusami” Miauczyński, porównując swoje codzienne cierpienie do męki Chrystusowej, zdaje sobie sprawę, że nie tylko on cierpi, ale także zadaje innym ból.

Filmografia

Marek Koterski, reżyser i scenarzysta, znany jest z wielu filmów, które zdobyły uznanie zarówno w kraju, jak i za granicą.

W jego bogatej filmografii jako reżyser znajdują się:

• Dom wariatów (1984),
• Życie wewnętrzne (1986),
• Porno (1989),
• Nic śmiesznego (1995),
• Ajlawju (1999),
• Dzień świra (2002),
• Wszyscy jesteśmy Chrystusami (2006),
• Baby są jakieś inne (2011),
• 7 uczuć (2018).

Oprócz pracy jako reżyser, Koterski także występował jako aktor filmowy. W tej roli jego osiągnięcia obejmują:

• 1971: Uciec jak najbliżej jako działacz młodzieżowy,
• 1976: Olśnienie jako mężczyzna na stacji benzynowej,
• 1984: Dom wariatów jako nieznajomy,
• 1990: Seszele jako lekarz Janik.

Nagrody

Marek Koterski to wyjątkowa postać w polskim kinie, która zdobyła wiele nagród za swoje nieprzeciętne osiągnięcia artystyczne. Jego twórczość cieszy się uznaniem, co potwierdzają liczne wyróżnienia, które zdobył na przestrzeni lat. Poniżej przedstawiamy szczegółowy przegląd nagród, jakie otrzymał.

Rok	Nazwa filmu	Organizator nagrody	Otrzymana nagroda
1985	Dom wariatów	Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Wyróżnienie Dziennikarzy
		Koszaliński Festiwal Debiutów Filmowych „Młodzi i Film”	Nagroda za debiut reżyserski w filmie pełnometrażowym
			Nagroda Dziennikarzy
		tygodnik „Radar”	Wawrzyn „Radaru”
1987	Życie wewnętrzne	Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Srebrne Lwy Gdańskie
		Koszaliński Festiwal Debiutów Filmowych „Młodzi i Film”	Wyróżnienie
			Nagroda Związku Socjalistycznej Młodzieży Polskiej
		Klub Krytyki Filmowej Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich	Syrenka Warszawska dla filmu fabularnego
2002	Dzień świra	Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Złote Lwy Gdańskie
			Nagroda Stowarzyszenia Filmowców Polskich
		Ińskie Lato Filmowe	Złota Rybka
		Ogólnopolski Festiwal Filmów Komediowych w Lubomierzu	Brązowy Granat
2003		Polskie Nagrody Filmowe	Orzeł za najlepszy scenariusz
		Tarnowskie Nagrody Filmowe	Nagroda Specjalna Jury Młodzieżowego za scenariusz
2006	Wszyscy jesteśmy Chrystusami	Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Nagroda za reżyserię
			Nagroda Stowarzyszenia Filmowców Polskich
		Ińskie Lato Filmowe	Złota Rybka
	Dzień świra	Ogólnopolski Festiwal Filmów Komediowych w Lubomierzu	Złoty Sierp dla najlepszej komedii ostatniego dziesięciolecia
	Wszyscy jesteśmy Chrystusami	Tarnowskie Nagrody Filmowe	Nagroda Jury Młodzieżowego
			Grand Prix
		Polskie Nagrody Filmowe	Orzeł za najlepszy scenariusz
2007	Dzień świra	Pismo „Film”	Złota Kaczka 50-lecia za najlepszy żart
2012	Baby są jakieś inne	Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Nagroda Młodzieżowej Rady Miasta Gdyni
		Ogólnopolski Festiwal Filmów Komediowych w Lubomierzu	Srebrny Granat
2018	7 uczuć	Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Nagroda Specjalna Jury
			Nagroda Jury Młodzieżowego
		Świdnicki Festiwal Filmowy „Spektrum”	Nagroda Publiczności

Odznaczenia i wyróżnienia

Marek Koterski, znany polski reżyser, zdobył szereg prestiżowych nagród oraz wyróżnień, które potwierdzają jego znaczący wkład w polską kinematografię. Oto lista wyróżnień, które otrzymał w trakcie swojej kariery:

• 2003 – doroczna Nagroda Ministra Kultury w dziedzinie filmu,
• 2004 – „Wielki FeFe” za całokształt twórczości na Felliniadzie w Warszawie,
• 2014 – nagroda Mocny Solanin za całokształt twórczości na Festiwalu Filmowym w Nowej Soli,
• 2014 – Złoty Medal „Zasłużony Kulturze – Gloria Artis”,
• 2015 – Złoty Glan, nagroda kina „Charlie” w Łodzi,
• 2016 – „Laur Cisowy” za wybitne osiągnięcia zawodowe na 20. Festiwalu „Lato z Muzami” w Nowogardzie,
• 2017 – Złoty Anioł za Niepokorność Twórczą na 15. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym Tofifest w Toruniu,
• 2018 – Honorowa Lama za „pokazanie człowieka skazanego na samotność, nad którą czasami czuwa życzliwy uśmiech” na 16. Festiwalu Filmowym „Opolskie Lamy” w Opolu,
• 2018 – Nagroda Honorowa za artystyczny dorobek życia na III Ogólnopolskim Festiwalu Filmów Satyrycznych „Pyszadło” w Mogilnie,
• 2019 – Nagroda Honorowa – statuetka „Jańcia Wodnika” na 26. Ogólnopolskim Festiwalu Sztuki Filmowej „Prowincjonalia” we Wrześni,
• 2019 – „Kryształowy Dzik” za wybitne osiągnięcia w sztuce reżyserskiej na 12. Festiwalu Reżyserii Filmowej w Wałbrzychu.

Te nagrody świadczą o jego ciągłym zaangażowaniu w sztukę filmową i wpływie, jaki wywarł na środowisko filmowe w Polsce.

---

Oceń: Marek Koterski

---