Tadeusz Peiper

Kultura i sztuka

Tadeusz Peiper, urodzony 3 maja 1891 roku w Podgórzu, to postać wyjątkowa w polskiej kulturze literackiej. Zmarł 10 listopada 1969 roku w Warszawie. Był nie tylko poetą, ale także krytykiem literackim oraz teoretykiem poezji, co czyniło go jednym z najważniejszych twórców swojego czasu.

W swojej twórczości łączył różnorodne formy literackie, odnajdując się zarówno w poezji, jak i prozie. Jako założyciel oraz redaktor czasopisma „Zwrotnica”, miał znaczący wpływ na kształtowanie polskiego życia literackiego. Jego dorobek obejmuje powieści, dzienniki oraz poematy, w tym znany utwór z 1931 roku zatytułowany „Na przykład”.

Peiper był również autorem dramatu pod tytułem „Skoro go nie ma”, w którym zawarł swoje przemyślenia dotyczące egzystencji i nieobecności w życiu. Jego działalność była ściśle związana z programem poetyckim Awangardy Krakowskiej, którego wyznacznikiem była nowatorska forma i poszukiwanie nowych środków wyrazu w poezji.

Choć Tadeusz Peiper pochodził z żydowskiej rodziny, w młodym wieku przeszedł na katolicyzm, co miało wpływ na jego twórczość oraz sposób myślenia o świecie i literaturze. Jego życie i prace pozostają do dzisiaj inspiracją dla wielu twórców oraz badaczy literatury.

Życiorys

Tadeusz Peiper był synem prawnika Abrahama Markusa oraz Sary. W roku 1921 w Krakowie założył czasopismo „Zwrotnica”, które miało swoje życie w latach 1922–1923 oraz 1926–1927. Czasopismo to skupiało poetów związanych z Awangardą Krakowską, takich jak Julian Przyboś, Jan Brzękowski oraz Jalu Kurek. W swoich szkicach, opublikowanych w 1925 i 1930 roku, Peiper zarysował swój poetycki program, w tym dzieła takie jak „Nowe usta” oraz „Tędy”. W jego podejściu do poezji widoczny był charakterystyczny trud rzemieślnika, co sugerowało, że każdy element w poezji powinien być pieczołowicie zaplanowany, podobnie jak w procesie produkcji przedmiotów.Symbolami nowoczesności według Peipera były: miasto, masa oraz maszyna; ich skrót, określony jako „3×M”, przyjęło się jako hasło Awangardy. Jego teoria poezji zakładała odrzucenie melodyjności wiersza oraz sylabizmu, przyzwalając jedynie na wiersz wolny oraz metafory o jednoznacznym znaczeniu. Podobnie jak futuryści, Peiper krytykował tradycyjne formy poetyckie, argumentując, że sprostanie nowym wyzwaniom rzeczywistości wymaga innego podejścia niż stare schematy. Wielką wagę przykładał do złożoności języka poezji, podkreślając, że poeta nie może opisywać stanów i emocji w sposób prosty, jak czyni to proza. Popierał skrót myślowy oraz unikał „waty słów”, uznając, że nowoczesna poezja powinna odbiegać od formy pieśni, na której się opierała. W koncepcji poetyckiej Peipera widoczne były sprzeczności, co spowodowało, że część poetów z Awangardy Krakowskiej odeszła od jego poetyki. Po wybuchu II wojny światowej, Peiper ewakuował się do Lwowa, gdzie podjął współpracę z Aleksandrem Watem. W 1940 roku został aresztowany przez NKWD i deportowany w głąb ZSRR. Udało mu się odzyskać wolność w 1943 roku, a następnie został członkiem ZPP. Do Polski wrócił w 1944 roku. W ostatnich latach swojego życia Peiper prowadził obszerny dziennik prywatny, który dotąd publikowany był jedynie w fragmentach, pod tytułem „Księgi pamiętnikarza”. Zmarł 10 listopada 1969 roku, a jego ostatni spoczynek znajduje się na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera B38-3-19).

Twórczość

Twórczość Tadeusza Peipera jest niezwykle różnorodna i obejmuje wiele gatunków literackich, które zyskały uznanie w oczach zarówno krytyków, jak i czytelników. Jego tomiki poetyckie cieszyły się popularnością i były wydawane w kolejnych latach.

  • 1924: Żywe linie,
  • 1929: Raz.

W 1972 roku ukazała się edycja dzieł zebranych wydana przez Wydawnictwo Literackie. Oto niektóre z tytułów, które się w niej znalazły:

  • 1972: Tędy. Nowe usta,
  • 1974: O wszystkim i jeszcze o czymś. Artykuły, eseje, wywiady (1918–1939),
  • 1977: Powieści: Ma lat 22. Krzysztof Kolumb odkrywca,
  • 1979: Poematy i utwory teatralne,
  • 1991: Pierwsze trzy miesiące,
  • 2000: Wśród ludzi na scenach i na ekranie (2 woluminy),
  • 2004: Gabriela Zapolska jako aktorka.

Również Fragmenty Ksiąg pamiętnikarza, z zapiskami z listopada 1960 roku, znalazły swoje miejsce w „Polu” nr 3/2023. Warto również wspomnieć, że w 1956 roku ukazał się przekład sztuki Pies ogrodnika, autorstwa Lope de Vegi, dokonany przez Peipera.

Na zakończenie, w 1979 roku wydano jego Pisma wybrane w serii Biblioteka Narodowa, opracowane przez Stanisława Jaworskiego, które pozostały znaczącą częścią jego dorobku literackiego.

Oceń: Tadeusz Peiper

★★★★★
Średnia ocena:4.64 Liczba ocen:9