Zabłocie (Kraków)

---

Historia

Średniowiecze

W XIV wieku, w okresie rządów króla Kazimierza Wielkiego, miały miejsce znaczące zmiany dla regionu, kiedy to miasto Kazimierz, w latach 1357 i 1370, nabyło wieś Czyżową, położoną na terenie obecnego Zabłocia. Życie mieszkańców koncentrowało się przede wszystkim wokół dzisiejszych ulic Lipowej oraz Kącik. W tym czasie powstał także port nad Wisłą, który umożliwił handel solą kamienną, wydobywaną w Wieliczce, dążąc do poprawy warunków życia w tym rejonie.

Czasy nowożytne

W roku 1595, wieś z powiatu szczyrzyckiego w województwie krakowskim stała się częścią miasta Kazimierza. Po I rozbiorze Polski, obszary Krakowa zostały włączone do Galicji pod panowaniem austriackim, co spowodowało, że Zabłocie zostało odcięte od Kazimierza, natomiast Kraków utracił dostęp do ważnych źródeł zaopatrzenia, takich jak kopalnie soli w Wieliczce oraz port solny zaplecze na Zabłociu.

W 1784 roku w pobliżu uruchomionej komory celnej, powstało nowe miasto Podgórze. Zbudowane na mocy patentu cesarza Józefa II, miało stać się nowym centrum administracyjnym. Po II rozbiorze Polski, Kraków został przyłączony do Austrii, jednak dzięki traktatowi zawartemu w 1809 roku, Księstwo Warszawskie zyskało prawo do dostaw soli przez Kraków, mimo że tereny te już wtedy były pod austriacką kontrolą. W tym czasie zaczęły powstawać magazyny na sól na Zabłociu, a jego historia sięga znacznie wcześniej. W XVIII wieku mogła już istnieć pierwsza budowla z funkcją magazynu soli. W okresie tym przez Podgórze prowadził główny trakt handlowy łączący Czechy z Lwowem.

Rozwój Zabłocia przyspieszył w II połowie XIX wieku, kiedy to wschodnia część Podgórza zyskała główną linię kolejową Galicji. Rozpoczęto również prace nad budową Twierdzy Kraków, co miało ogromny wpływ na rozwój przemysłowy tej części Galicji. Pomimo katastrofalnej powodzi, która nawiedziła Podgórze w 1903 roku, dzielnica nie zatrzymała swojego rozwoju – zbudowane zostały nowe wały przeciwpowodziowe. Przed wybuchem I wojny światowej rozpoczęto budowę czwartej stacji kolejowej Podgórze–Wisła, która miała za zadanie obsługę pobliskich przemysłów oraz Twierdzy Kraków, otwarta w 1911 roku.

W 1915 roku Zabłocie, razem z Podgórzem, zostało włączone do Krakowa. W kolejnych latach wzrastała ilość zakładów przemysłowych: Fabryka Siatek Józefa Goreckiego (1890), Przemysł Towarów Żelaznych Lazara Korngolda (1897) czy zakłady cynkownicze „Polcynk” (1925) – te tylko niektóre z licznych przedsiębiorstw, które zaczęły kształtować ten obszar jako przemysłowy.

XX wiek

W czasie II wojny światowej Zabłocie stało się miejscem przechowywania sprzętu lotniczego i łączności dla jednostek III Rzeszy. W przemysłowych zakładach wykorzystywano pracę przymusową ludzi, szczególnie z krakowskiego getta, a po jego likwidacji, zmuszano grupy robotników do pracy w miejscowych fabrykach. Najczęściej zatrudniani byli więźniowie podobozu obozu Płaszów, którzy pracowali m.in. w Fabryce Naczyń Emaliowanych Oskara Schindlera „Emalia”. Ważnym punktem w historii był także plac Bohaterów Getta, gdzie miały miejsce liczne deportacje Żydów podczas wojny.

Po zakończeniu II wojny światowej, Zabłocie nadal się rozwijało. W 1946 roku powołano do życia zakład elektroniczny Telpod-Unitra, który działał aż do 2002 roku, a powstał jako zaplecze Polskiego Radia. W podobnym czasie wylansowano również Fabrykę Kosmetyków „Miraculum”. W 1952 roku oddano do użytku nowy most na Wiśle w Łęgu, który znacząco usprawnił komunikację w regionie z rozwijającą się Nową Hutą.

W 1989 roku wiele firm państwowych na Zabłociu zostało zamkniętych, co doprowadziło do stagnacji. Jednak w 1991 roku przeprowadzono reformę, która połączyła tereny Podgórza, Płaszowa oraz Zabłocia w XIII dzielnicę samorządową Krakowa, co zapoczątkowało nową erę rozwoju tej części miasta.

Zabłocie dzisiaj

W 2001 roku zrealizowano Most Kotlarski, który znacząco poprawił komunikację Zabłocia z Grzegórzkami oraz ze Śródmieściem Krakowa. Rozpoczęcie XXI wieku przyniosło również rozwój edukacji w tej części miasta, a dokładniej, powstał nowy ośrodek edukacyjny – Krakowska Szkoła Wyższa im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, która w 2009 roku przekształciła się w Krakowską Akademię im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Od 1992 roku funkcjonują tu Krakowskie Szkoły Artystyczne, oferujące kształcenie w obszarach takich jak projektowanie ubioru, kreatywna fotografia czy aranżacja wnętrz.

W 2006 roku Zabłocie uznano za obszar strategiczny w kontekście rozwoju miasta, co zaowocowało wprowadzeniem programu rewitalizacji oraz aktywizacji tego poprzemysłowego obszaru. Ważnym elementem infrastruktury w tym rejonie jest Kładka Ojca Bernatka, która została odsłonięta w 2010 roku. Łączy ona Kazimierz z Podgórzem, przyczyniając się tym samym do zwiększenia ruchu turystycznego w Zabłociu, które dzieli od Kazimierza tylko 20-minutowy spacer.

Warto również wspomnieć o młynie „Ziarno” znajdującym się przy ul. Zabłocie 25, który został przekształcony w budynek mieszkalny. Na obszarach między ul. Romanowicza a Ślusarską w latach 2013–2019 powstały dwa nowoczesne osiedla – „Pasaż Podgórski” oraz „Zabłocie Concept House”, które w sumie oferują ponad 700 mieszkań. Natomiast dawna fabryka „Miraculum” przeszła w latach 2018–2019 gruntowną renowację i została przekształcona w biurowiec, podczas gdy 7-kondygnacyjny budynek zakładów produkcyjnych Telpod na ul. Romanowicza zyskał nową funkcję jako prywatny akademik LivinnX.

Na zakończenie 2021 roku wprowadzono nową nazwę dla obszaru Systemu Informacji Miejskiej, który nosi nazwę Zabłocie. Ta nazwa pojawi się na tablicach ulicowych oraz w informacjach drogowych, co z pewnością przyczyni się do wzmocnienia tożsamości tego dynamicznie rozwijającego się rejonu Krakowa.

Zabłocie kulturalne

Obszar Zabłocia, który niegdyś był całkowicie zdominowany przez przemysł, obecnie pełni rolę ważnego ośrodka kulturalnego, gdzie znajdują się dwie znaczące instytucje oraz różnorodne artystyczne inicjatywy.

W grudniu 2005 roku zrealizowano przebudowę Placu Bohaterów Getta, na którym zainstalowano pomnik ku czci ofiar krakowskiego getta. Jego aspekty artystyczne obejmują 33 metalowe rzeźby krzeseł oraz ich 37 mniejszych kopii. Projekt ten nawiązuje do wspomnień Tadeusza Pankiewicza, właściciela Apteki pod Orłem. Pisał on o meblach składowanych na tym placu, które były wynoszone z mieszkań po likwidacji getta oraz deportacjach jego mieszkańców do obozów koncentracyjnych. W dawnym lokalu apteki, od 1983 roku, działa muzeum, które od 2003 roku jest częścią Muzeum Historycznego Miasta Krakowa.

Kolejnym krokiem w kierunku umocnienia kulturalnego wizerunku Zabłocia była decyzja Gminy Miejskiej Kraków o wykupieniu fabryki „Emalia”, niegdyś należącej do Oskara Schindlera. Od 2005 roku zakład ten wchodzi w skład Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. W czerwcu 2010 roku otworzono tu wystawę „Kraków – czas okupacji 1939–1945”, która zdobyła nagrodę za najlepszą wystawę historyczną w Polsce, przyznaną w konkursie „Sybilla 2010”. Miesięcznie odwiedza ją z radością 15–20 tys. turystów z różnych zakątków świata.

W maju 2011 roku, na terenie dawnej fabryki „Emalia”, przy ulicy Lipowej 4, zainaugurowano Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK. Budynek zaprojektowany przez architekta Claudio Nardiego znacznie wyróżnia się połączeniem sześciu istniejących obiektów. Muzeum to koncentruje się na prezentacji dzieł artystów, którzy zyskali uznanie w ostatnich dwóch dekadach. Regularnie gości ważne międzynarodowe wystawy, a także prowadzi własną bibliotekę oraz księgarnię, a także inicjuje różnorodne projekty edukacyjne i kulturalne.

W latach 2010–2015 działał również „Klub Fabryka”, który stał się miejscem koncertów oraz wydarzeń kulturalnych, wznosząc się na obszarze byłej fabryki kosmetyków „Miraculum”. W wrześniu 2014 roku swoją siedzibę uzyskała „Cricoteka” oraz Muzeum Tadeusza Kantora przy ul. Nadwiślańskiej, które ma charakter nowoczesnego centrum wystawienniczego, konferencyjno-teatralnego, a także dokumentacji historii teatru i sztuki wizualnej. W pobliżu znajduje się czytelnia, biblioteka oraz księgarnia.

W przyszłości planowane jest utworzenie Forum Literatury w budynku po byłym magazynie solnym przy ul. Na Zjeździe 8. Projekt ten ma na celu stworzenie przestrzeni, która podkreśli rozwój literatury i nauki w Krakowie oraz Małopolsce, nawiązując do tytułu Miasta Literatury UNESCO.

Na terenie Zabłocia można również znaleźć rezultaty działań artystów podczas Festiwalu ArtBoom. Po pierwszej edycji festiwalu powstała praca autorstwa Mirosława Bałki nosząca tytuł AUSCHWITZWIELICZKA – betonowy korytarz umiejscowiony w rejonie stacji PKP Kraków – Zabłocie, który jest krytyczną interpretacją schematycznego zwiedzania okolic, jakimi są obozy Auschwitz-Birkenau oraz Wieliczka.

Warto również wspomnieć o muralach, które pojawiły się na zabłockich ulicach, w tym o rozpoznawalnym muralu z Jokerem. Obszar ten staje się coraz bardziej popularny w kręgach artystycznych, co świadczy o jego dynamicznym rozwoju kulturalnym.

---

Oceń: Zabłocie (Kraków)

---