Kamienica Hallerowska w Krakowie

---

Historia

W końcu XIV wieku powstała kamienica, która początkowo była parterowa i miała jedno wielofunkcyjne pomieszczenie. Z czasem, bo już w I połowie XV wieku, dokonano jej nadbudowy, tworząc pierwsze piętro i rozbudowując tylny trakt. Ostatecznie, u schyłku XV wieku, uzyskała typowy układ kamienicy krakowskiej. Wczesne lata XVI wieku to czas, kiedy budynek przeszedł w ręce rodziny Langów, a od 1539 roku stał się własnością Jana Antonina, który był nadwornym lekarzem królów Zygmunta I Starego oraz Zygmunta II Augusta.

W latach 40. XVI wieku dobudowano murowaną oficynę tylną, która była połączona z frontowym budynkiem drewnianym gankiem. W drugiej połowie XVI wieku właścicielem kamienicy został Antoni Schneeberger, którego spadkobiercy również ją posiadali. W 1616 roku wskazano na złe warunki techniczne obiektu podczas rewizji urzędowej.

W kolejnych dekadach, w drugiej i trzeciej ćwierci XVII wieku, budynek przeszedł w ręce rodziny Hallerów, którzy zdecydowali się na znaczne prace przebudowujące. W tym czasie podzielono tylni trakt w piwnicach, wyodrębniono trakt środkowy oraz zmodernizowano dach, który zmienił swój kształt na pogrążony. Kamienica miała wielu kolejnych właścicieli, m.in. Michała Ziaykiewicza i Jana Rychlickiego, a także Walentego Karasiowskiego.

W 1746 roku budynek przeszedł proces remontu i przebudowy, a w trzeciej ćwierci XVIII wieku nadbudowano drugie piętro. Lata 70. XVIII wieku przyniosły kolejne zmiany, związane z modernizacją oficyny. Kamienica była w rękach Michała Kowalskiego w latach 1792-1823, a następnie rodziny Waniewiczów aż do 1908 roku. W 1824 roku przeprowadzono gruntowną przebudowę, która objęła m.in. fasadę i wnętrza.

W 1842 roku fundusz remontowy został przeznaczony na wzmocnienie murów, co podkreślało znaczenie zachowania struktury. W 1875 roku stworzono nową, jednopiętrową oficynę tylną oraz komunikacyjne ganki. II połowa XIX wieku to czas intensywnych prac związanych z remontami dachu, stropów i wnętrz, które skutkowały podwyższeniem drugiego piętra.

W 1908 roku kamienica została nabyta przez Longina Januszkiewicza, który zlecił przystosowanie parteru do celów handlowych. W tej fazie również dokonano adaptacji sieci okiennych na drzwi stylizowane na portalowe. W ciągu lat następnych, takie jak 1924 czy 1927, przeprowadzono dalsze modernizacje, w tym remont dachu oraz renowację gzymsu fasady.

Na przestrzeni lat, kamienica przechodziła przez różne zmiany, a w 1938 roku wewnętrzne podziały wnętrz zostały ponownie dostosowane. W latach 60. XX wieku odbyły się kolejne prace, które obejmowały m.in. wyburzenie bocznej oficyny. Po obniżeniu północnego muru granicznego i likwidacji ganków komunikacyjnych w 1968 roku oraz demontażu tylnej oficyny w 1987 roku, budynek nadal ewoluował.

Ostatecznie, w 2009 roku przeszła remont oraz adaptację powstałych na parterze przestrzeni. Warto zaznaczyć, iż 14 marca 1966 roku kamienica została wpisana do rejestru zabytków, a także znajduje się w gminnej ewidencji zabytków, co podkreśla jej historyczne znaczenie dla Krakowa.

Architektura

Kamienica Hallerowska w Krakowie to obiekt o charakterystycznej architekturze, która przyciąga uwagę swoim historycznym urokiem. Posiada dwie kondygnacje oraz układ trójtraktowy, z wyjątkiem części południowej parteru, która jest dwutraktowa. Budowla jest podpiwniczona, a jej dach pokryty jest blachą, o formie pogrążonej z wysoką latarnią.

Fasada budynku prezentuje się w klasycystycznym stylu, jest również symetryczna i tynkowana, z wyraźnie zaznaczonymi trzema osiami. W bocznych osiach piętra oraz w środkowej części attyki znajdziemy płytkie ryzality, nadające całości elegancki charakter. Partia parteru zdobiona jest lizenami z pseudoboniowaniem, a pomiędzy nimi znajdują się prostokątne płyciny z półkolistymi portalami.

W osi południowej parteru umieszczony jest kamienny portal główny, częściowo osłonięty lizenami, ozdobiony gzymsami impostowymi oraz archiwoltą, na której widnieją półkoliście wybrzuszone płyciny. Klucz tego portalu ma niezwykle dekoracyjny fryz z datą „1746”. W osi środkowej oraz północnej można znaleźć bramy z początku XX wieku, z półkolistymi nadświetlami, które także przyciągają uwagę dekoracyjnymi płycinami i kamiennymi opaskami ze stylowymi kluczami z inicjałami.

Charakterystyczny jest również profilowany gzyms kordonowy, który oddziela partię parteru od pięter. Pod gzymsem znajduje się cokół pierwszego piętra, zdobiony płycinami: w osiach bocznych z rozetami stiukowymi, a w środkowej części z rzędem słupków. Piętra kończą się parami wąskich gzymsów z gładkim fryzem, natomiast nad drugim piętrem widnieje szeroki gzyms koronujący, wsparty na kostkowych wspornikach.

Okna w kamienicy, będące prostokątne, otoczone są płaskimi, profilowanymi obramieniami. Te znajdujące się na pierwszym piętrze dodatkowo wzbogacone są o stiukowe zwieńczenia, w tym centralne w formie trójkątnego frontonu z kostkami oraz motywami palmowych liści. Na fasadzie umieszczono attykę z półkolistym otworem w osi środkowej oraz dekorowanymi kwadratowymi płycinami w polach bocznych.

Tylną elewację budynku charakteryzuje dwupiętrowa konstrukcja z czterema osiami i nieregularnym układem, zakończona parawanową attyką. W parterze znajduje się XV-wieczna kamieniarka, która przetrwała do dziś, w tym obramienie prostokątnego okna piwnicy oraz ostrołukowy portal. Piwnice zbudowane są z kamienia, a ich wnętrza zdobią sklepienia kolebkowe w różnych konfiguracjach.

W piwnicach odnaleziono także dwa XV-wieczne portale, jeden z półkoliście zwieńczonym przejściem z traktu środkowego do komory południowej. Na parterze, w obrębie byłej sieni, która obecnie pełni rolę lokalu gastronomicznego, zachowało się gotyckie, prostokątne portal, który zachwyca swoimi detalami. Przez sąsiednie przejście dochodzi się do izby z charakterystycznym, sklepieniem kolebkowym, które ozdobione jest nieeksponowaną obecnie, neoklasycystyczną dekoracją.

We wnętrzu kamienicy w południowej części traktu środkowego znajduje się klatka schodowa, a schody prowadzą do pomieszczeń piętra, gdzie użytkownik może podziwiać bogate detale klasycystycznych malowideł ściennych oraz zachowane elementy architektoniczne, takie jak profilowane murłaty. Na piętrach znajdują się również klasycystyczne, dwuskrzydłowe drzwi, ozdobione stylowymi detalami.

---

Oceń: Kamienica Hallerowska w Krakowie

---