Kamienica Hetmańska w Krakowie

---

Historia

Nazwa kamienicy wywodzi się z XVIII wieku, kiedy to była własnością potężnego rodu Branickich, a w szczególności hetmana wielkiego koronnego Jana Klemensa Branickiego. Jednakże, sama budowla była świadkiem wydarzeń znacznie wcześniejszych, prawdopodobnie stanowiąc jedną z najstarszych murowanych konstrukcji w Krakowie.

Badania historyczne dowodzą, że najstarsze fragmenty muru tej kamienicy, znajdujące się w przyziemiu, mogą datować się na koniec XIII wieku, natomiast frontowe mury są w dużej części z początku XIV wieku. W trzeciej ćwierci XIV wieku miała miejsce wielka rozbudowa budynku, podczas której od strony Rynku powstało przedproże, a także zaaranżowano dwa przestronne pomieszczenia. W dolnej części znajdowała się trzynawowa hala wsparta na czterech filarach, obecnie ulokowana w piwnicy, natomiast na wyższej kondygnacji usytuowana była prestiżowa sala, zwana „Salą gotycką”, charakteryzująca się bogatą dekoracją rzeźbiarską.

W XV wieku kamienica została podwyższona, co wiązało się z dodaniem kolejnego piętra. Początkowo obiekt ten znajdował się w rękach króla lub miasta, ale przed XVI wiekiem przeszedł w prywatne władanie. W XVI wieku jego właścicielem została rodzina Beerów, znanych jako dzierżawcy srebrnych kopalni w Olkuszu. Kasper Beer, jeden z członków tej rodziny, miał prawo bicia monet, stąd alternatywna nazwa – „Stara Mennica”.

W latach 30. XVII wieku budynek stał się własnością wojewody sandomierskiego Krzysztofa Ossolińskiego, który zlecił gruntowną przebudowę w stylu wczesnego baroku. Po 1659 roku kamienica przeszła ponownie w ręce Branickich. W 1733 roku hetman Jan Klemens Branicki zlecił kolejny projekt przebudowy, zrealizowany przez Jana Zygmunta Deybla oraz Gotfrieda Schulza, a następnie w 1756 roku według planów Jana Henryka Klemma. Przebudowy te miały miejsce w czasach, gdy kamienica była w posiadaniu hetmana, od którego zresztą wywodzi się dzisiejsza nazwa obiektu. Wiele z tych zmian przetrwało do dzisiaj, w tym attyka z herbowym Gryfem, która została odtworzona po 1975 roku.

Po 1816 roku, w stanie ruiny, kamienica została zakupiona przez Teodora Anzelma Dzwonkowskiego, który przeprowadził gruntowny remont, przekształcając jej fasadę. Niestety, w 1850 roku budynek spłonął w wyniku wielkiego pożaru miasta. W trakcie odbudowy usunięto attykę, a kamienicę nadbudowano o dodatkowe piętro według projektu Feliksa Radwańskiego. W czasie zaborów budynek przez pewien czas pełnił funkcję koszar dla wojsk austriackich.

W drugiej połowie XX wieku kamienica doczekała się generalnego remontu, który był związany z częściowym odtworzeniem jej pierwotnego wyglądu z XVIII wieku. Na przykład, po 1975 roku niezbyt wiernie zrekonstruowano attykę. Warto zaznaczyć, że 23 maja 1932 roku kamienica została wpisana do rejestru zabytków oraz znajduje się w gminnej ewidencji zabytków.

„Sala gotycka”

Na parterze Kamienicy Hetmańskiej, w pomieszczeniach zajętych przez restaurację Szara Gęś (po lewej stronie od bramy wjazdowej), znajduje się imponująca gotycka sala, która wyróżnia się swoimi wyjątkowymi detalami architektonicznymi. Sala ta, zbudowana w drugiej połowie XIV wieku, prawdopodobnie na przełomie panowania Kazimierza Wielkiego, ujmuje swoim gotyckim sklepieniem krzyżowym, bogato zdobionym zwornikami o wspaniałej dekoracji rzeźbiarskiej, charakterystycznej dla świeckiej architektury tego okresu.

Wśród zworników na szczególną uwagę zasługują te, które przedstawiają głowy Kazimierza Wielkiego oraz tajemniczej kobiety, która może być Elżbietą Łokietkówną. Cała seria tych zworników ilustruje herby ziem Korony Królestwa Polskiego, takich jak Małopolska, Wielkopolska, Kujawy, Ruś, ziemia dobrzyńska oraz sandomierska. Dodatkowo, niektóre z nich przedstawiają postacie alegoryczne oraz zwierzęta, w tym trzech brodatych starców, sukę z szczeniętami oraz smoka zwiniętego w kłębek.

Bogaty program heraldyczny zworników, nawiązujący do ziem Korony, często porównywany jest do podobnych programów w kościelnych fundacjach Kazimierza Wielkiego, jakie mają miejsce w Stopnicy oraz Wiślicy. Wielkie rozmiary tej kamienicy oraz jej architektoniczna finezja skłaniały badaczy do przyznawania jej szczególnego znaczenia, które zazwyczaj łączy się z postacią Króla Kazimierza Wielkiego. Początkowo przyjmowano, że mogła to być przestrzeń, w której odbywały się sądy królewskie, takie jak sąd wyższego prawa niemieckiego, lub też pierwsza siedziba uniwersytetu krakowskiego, aczkolwiek ta hipoteza jest już w dużej mierze porzucona.

Inne teorie łączą to miejsce z administracją miejską, a współczesne badania sugerują, że kamienica mogła pełnić funkcję miejskiej rezydencji królewskiej, będąc wówczas pałacem.

Pod gotycką salą, zdobioną herbami, czeka na odkrycie jeszcze jedna sala gotycka, wsparta na czterech potężnych filarach, która w przeszłości znajdowała się w przyziemiu, a obecnie ma status piwnicy.

---

Oceń: Kamienica Hetmańska w Krakowie

---