Opactwo Benedyktynów w Tyńcu

---

Historia

Na wapiennym Wzgórzu Klasztornym nad Wisłą usytuowane jest opactwo, które prawdopodobnie założył Kazimierz I Odnowiciel w 1044 roku. Ufundowanie klasztoru miało miejsce w okresie, kiedy młode państwo polskie mierzyło się z kryzysem, wywołanym pogańskim buntem oraz najazdem czeskim. Benedyktyni zostali wezwani, aby wspierać odbudowę zarówno Kościoła, jak i samego państwa. Pierwszym opatem tynieckim został Aaron z Kolonii, chociaż niektórzy badacze sugerują, że inicjatywę tę podjął syn Kazimierza, Bolesław II Szczodry.

W drugiej połowie XI wieku, kiedy wzniesiono zespół romańskich budowli, w tym trójnawową bazylikę oraz inne zabudowania klasztorne, Tyniec stał się strategicznym punktem na pograniczu. Bliskość Krakowa sprawiła, że opactwo zyskało znaczenie obronne. Przeprawa przez Wisłę, zlokalizowana u stóp wzgórza, miała kluczowe znaczenie dla komunikacji, jak również dla lokalnej gospodarki. W I połowie XIII wieku klasztor został otoczony kamiennym murem, choć jego system obronny okazał się niewystarczający – w 1259 roku klasztor uległ zniszczeniu podczas najazdu tatarskiego.

W drugiej połowie XIII wieku powstał na terenie opactwa książęcy zamek, a w 1306 roku szwagier biskupa Jana Muskaty Gerlach de Culpen obległ i zdobył klasztor, który był wówczas sprzymierzony z Władysławem Łokietkiem. W początkach XIV wieku we wschodniej części klasztoru rozpoczęto budowę kapitularza, a w XV wieku, wokół wirydarza, wzniesiono gotyckie krużganki. Nowy gotycki kościół, którego konsekracja miała miejsce w 1463 roku, został zbudowany w czasie rządów opata Macieja ze Skawiny.

W XV wieku benedyktyni tynieccy należeli do czołowych konwentów w Polsce. Według Jana Długosza, ich posiadłości obejmowały „sto wsi i pięć miasteczek”. Kiedy król Kazimierz Jagiellończyk w 1457 roku wykupił księstwo oświęcimskie i zatorskie, znaczenie Tyńca jako strażnicy granicznej zmalało. W XVI wieku zamek przeszedł na własność klasztoru, służąc jako siedziba opata.

Odbudowa po zniszczeniach spowodowanych wojnami miała miejsce w latach 1618–1622, kiedy benedyktyni przekształcili kościół w styl barokowy. Nowy kościół został konsekrowany 8 maja 1622 roku. W XVIII wieku u podnóża wzgórza wzniesiono mury obronne, a później unowocześniono je o bastiony. Kolejne zniszczenie spotkało klasztor w latach 1771–1772, kiedy oblegający go konfederaci barscy stawili opór wojskom rosyjskim, a konfrontacja ta zakończyła się bombardowaniem zabudowań klasztornych.

Zgadza się z konkordatem wschowskim z 1737 roku, król Polski nabył prawo do mianowania opatów komendatoryjnych. Odbudowa, którą zainicjował opat Florian Amand Janowski, trwała aż do 1816 roku, kiedy opactwo zostało zlikwidowane przez zaborców austriackich. Z kolei kościół uzyskał status siedziby biskupstwa tynieckiego w 1821 roku, pod przewodnictwem biskupa Grzegorza Tomasza Zieglera. Diecezja została przeniesiona do Tarnowa w 1826 roku. Tragiczny pożar, wywołany przez uderzenie pioruna w 1831 roku, zniszczył wiele budynków, a jedynie kościół poddano renowacji.

Po okresie zaniedbania w XIX wieku, kościół odzyskał należne mu miejsce w diecezji oraz został odnowiony wokół kardynała Jana Duklana Puzyny. Mnisi powrócili do Tyńca po 123 latach, w dniu 30 lipca 1939 roku, dzięki belgijskiemu benedyktynowi Karolowi van Oosta. Od 1947 roku rozpoczęli odbudowę zniszczonego kompleksu, a w 1968 roku odnowili całe opactwo.

8 maja 1991 roku, Włodzimierz Zatorski powołał do życia Wydawnictwo Benedyktynów „Tyniec” przy opactwie. Następnie, w 2006 roku, opata Bernarda Sawickiego stworzono Benedicite – Jednostkę Gospodarczą Opactwa Tynieckiego, inicjując ostatni etap odbudowy. Obejmuje ona m.in. działalność domu gościnnego, restauracji, kawiarni oraz klasztornego sklepu, gdzie wcześniej sprzedawano produkty pod marką Produkty Benedyktyńskie.

W 2008 roku zrealizowano projekt Wielkiej Ruiny, w której goście mogą aktualnie nocować. W tym samym roku powstał Benedyktyński Instytut Kultury, a później przekształcony w Fundację Chronić Dobro. 19 sierpnia 2002 roku opactwo w Tyńcu odwiedził papież Jan Paweł II.

Na terenie klasztoru znajduje się nie tylko dom gościnny, restauracja oraz sklep, lecz także muzeum opactwa oraz księgarnia Wydawnictwa Benedyktynów Tyniec. Obecnie opactwo znajduje się w obrębie benedyktyńskiej Kongregacji Zwiastowania.

Zabytki

Opactwo Benedyktynów w Tyńcu to miejsce o niezwykle bogatej historii, a w szczególności jego zabytki zasługują na uwagę. W centrum tego kompleksu znajduje się kościół klasztorny, który jest trójnawową świątynią, znaną z gotyckiego prezbiterium oraz barokowej nawy głównej. W jego wnętrzu możemy zobaczyć naprawdę cenne dzieła sztuki. Na szczególną uwagę zasługuje:

• rokokowy ołtarz główny wykonany z czarnego marmuru, przedstawiający Świętą Trójcę oraz apostołów św. Piotra i Pawła, którego autorem był Franciszek Placidi,
• późnobarokowa ambona w kształcie łodzi, zachwycająca czarno-złotą tonacją, najprawdopodobniej stworzona przez Franciszka Józefa Mangoldta,
• stalle z XVII wieku, umiejscowione w chórze zakonnym długiego prezbiterium, które zdobione są motywami z życia świętych, w tym postacią św. Benedykta.

Poza kościołem na uwagę zasługują również zabudowania klasztorne, w tym:

• krużganki klasztorne w stylu gotyckim,
• XIV-wieczny kapitularz,
• Opatówka z okresu średniowiecza, gdzie mieści się małe muzeum,
• zabytkowa studnia z 1620 roku, zlokalizowana na środku dziedzińca,
• dwie bramy prowadzące do klasztoru,
• renesansowy ogród,
• mury obronne z basztami.

Co ciekawe, ujęcie tego opactwa zostało wykorzystane w filmie Ogniem i mieczem, reżyserowanym przez Jerzego Hoffmana, i ukazuje piękne widoki zdobytego Baru. W okolicach klasztoru, przy brzegu Wisły, znajduje się przystanek tramwaju wodnego, który kursuje do centrum Krakowa, co czyni to miejsce jeszcze bardziej dostępnym i atrakcyjnym dla turystów.

---

Oceń: Opactwo Benedyktynów w Tyńcu

---