Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Krakowie

---

Historia

Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Krakowie jest niezwykle ważnym zabytkiem, będącym pierwszym przykładem architektury barokowej w tym mieście. Jego fundatorem był król Zygmunt III Waza, który zlecił budowę dla jezuitów. Prace nad projektem kościoła rozpoczęły się w 1597 roku, najprawdopodobniej opierając się na planach stworzonych przez Giovanni de Rossis. Początkowo inwestycję prowadził Józef Britius (Giuseppe Brizio), a później projekt przeszedł modyfikacje pod kierunkiem Giovanniego Marii Bernardoniego.

W latach 1610–1619 kościołowi nadano ostateczny wygląd, dzięki pracy architekta Giovanni Trevano, który był odpowiedzialny za projekty fasady, kopuły oraz wystroju wnętrza. Uroczysta konsekracja świątyni miała miejsce 8 lipca 1635 roku.

Po rozwiązaniu zakonu jezuitów w 1773 roku, budowla, jak i przyległe kolegium, zostały przekazane w zarząd Komisji Edukacji Narodowej. Wkrótce potem, te ważne dla Krakowa obiekty trafiły najpierw do uniwersytetu krakowskiego, a w 1786 roku do oo. cystersów z Mogiły. W latach 1809–1815 kościół pełnił funkcję cerkwi prawosławnej, aby od 1830 roku stać się świątynią parafialną Wszystkich Świętych.

W latach 1822–1825 przeprowadzono restaurację kopuły, która była finansowana przez budżet Wolnego Miasta Krakowa. W efekcie tych prac, parafia Wszystkich Świętych została przeniesiona do kościoła, a uroczystość odbyła się 8 sierpnia 1830 roku. W 1899 roku rozpoczęto kompleksową konserwację obiektu prowadzoną przez architekta Zygmunta Hendela. Zakres robót obejmował różne aspekty, takie jak kopuła z latarnią (1899–1901, 1906–1907), fasada (1901–1907), dachy (1900, 1902–1908) oraz wnętrze kościoła (1907–1916), a także schody przy ogrodzeniu.

Należy również wspomnieć, że w okolicach roku 1890 w kościele posługę wikarego pełnił św. Józef Bilczewski, co podkreśla znaczenie tej świątyni w historii Krakowa.

Architektura

Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Krakowie to zjawiskowy obiekt, który charakteryzuje się szerokim, jednonawowym korpusem oraz bocznymi nawami, które spełniają rolę kaplic. Dodatkowo transept z kopułą umieszczoną na skrzyżowaniu oraz prostokątne, krótkie prezbiterium zakończone półkolistą apsydą nadaje temu miejscu wyjątkowego charakteru.

Fasada

Dwukondygnacyjna fasada, wykonana z dolomitu, przywodzi na myśl rzymski kościół Santa Susana autorstwa Carla Maderny, lecz zawiera również odniesienia do fasady głównego kościoła jezuickiego Il Gesù w Rzymie. W niszach fasady umieszczono posągi świętych jezuickich, takich jak św. Ignacy Loyola, św. Franciszek Ksawery, św. Alojzy Gonzaga oraz św. Stanisław Kostka, których autorstwo przypisywane jest Dawidowi Heelowi. Nad portalem głównym widnieje godło zakonu jezuitów, a w górnej kondygnacji odnajdujemy św. Zygmunta oraz św. Władysława. Całość wieńczy herb fundatora, króla Zygmunta III, przedstawiający wizerunek Orła z Snopem na piersi.

Ogrodzenie placu, ozdobione rzeźbami apostołów, zaprojektowane przez Kacpra Bażankę, zostało wykonane w 1722 roku przez Dawida Heela z wapienia pińczowskiego. W tej chwili na miejscu XVIII-wiecznych, mocno zniszczonych rzeźb, znajdują się ich współczesne kopie również z wapienia pińczowskiego, stworzonymi przez Kazimierza Jęczmyka. Zniszczenia te są efektem działania kwaśnych deszczy, które wymywają detale rzeźb.

Wnętrze

Wnętrze obiektu zachwyca dekoracjami stiukowymi, głównie umieszczonymi na sklepieniach, które zostały wykonane przez wiele warsztatów sztukatorskich. W apsydzie prezbiterium można podziwiać sceny z życia św. Piotra i Pawła oraz posągi patronów Polski – św. Wojciecha i św. Stanisława, dzieło sztukatora Jana sprzed 1619 roku. Warsztat ten zajął się również ozdabianiem sklepienia kopuły.

W nawach bocznych motywy zdobnicze przyjmują swobodniejszy charakter, co objawia się pojawieniem postaci puttów, wplecionych w ornamentalne kompozycje oraz kartusze zdobione polichromiami. Dekoracje stiukowe kaplic są dziełem m.in. warsztatu Giovanniego Battisty Falconiego, który pracował w latach 30. i 40. XVII wieku. Nad dekorowaniem ostatniej kaplicy, poświęconej św. Franciszkowi Borgiaszowi, pracował warsztat Kazimierza Kaliskiego, kończąc prace w 1698 roku.

Późnobarokowy ołtarz główny z 1735 roku ozdobiony rzeźbami Antoniego Frączkiewicza, prawdopodobnie zaprojektowany przez Kacpra Bażankę, zawiera obraz „Wręczenie kluczy św. Piotrowi”, namalowany około 1820 roku przez Józefa Brodowskiego, który wzorował się na nieistniejącym już obrazie Szymona Czechowicza z XVIII wieku.

Prezbiterium

W prezbiterium przy północnej ścianie można zobaczyć nagrobek biskupa Andrzeja Trzebickiego, który pochodzi z końca XVII wieku, ufundowany przez dziekana krakowskiego Kaspra Cieńskiego dla swego wujka. Przy południowej ścianie dostrzegamy obraz przedstawiający Wszystkich Świętych, stworzony przez Szymona Czechowicza w 1763 roku, który przeniesiony został z dawnego kościoła Wszystkich Świętych.

Nawa główna

• wczesnobarokowa ambona,
• pomnik Kajetana Florkiewicza (autor: Franciszek Wyspiański, 1877),
• posąg Piotra Skargi (autor: Oskar Sosnowski, 1869) – przeniesiony z katedry na Wawelu na początku XX wieku,
• pomnik papieża Piusa IX (autorzy: Walery Gadomski i Michał Korpal, 1880),
• chrzcielnica (1528) – przeniesiona z dawnego kościoła pw. Wszystkich Świętych.

Transept

Ramię północne transeptu zawiera: wczesnobarokowy ołtarz z obrazem przedstawiającym Matkę Boską oraz świętych Annę i Joachima; nagrobek Rohozińskich i Michałowskich z posągiem Ecce homo (autor: Marceli Guyski). Natomiast ramię południowe skrywa ołtarz św. Stanisława Kostki (z obrazem z I poł. XVII wieku przedstawiającym tego świętego), pomnik rodziny Bartschów z 1827 roku oraz posąg Maurycego Poniatowskiego (autor: Wiktor Brodzki). Szereg pięknych dzieł zamyka statua Maurycego Drużbackiego (autor: Antoni Madeyski, 1912) oraz epitafium rodziny Branickich (projekt: Kacpra Bażanki, 1720–1727).

Nawy boczne

Nawa boczna północna obejmuje kaplice: Męki Pańskiej, Matki Boskiej Loretańskiej oraz św. Ignacego Loyoli, zaś nawa boczna południowa składa się z kaplic: Wieczerzy Pańskiej, Michała Archanioła oraz Trójcy Świętej. W kaplicy Wieczerzy Pańskiej znajduje się nagrobek Brzechffów, którego projektantem był Kacper Bażanka z 1716 roku.

Oświetlenie wnętrza zaprojektowano w taki sposób, aby sprzyjało teatralizacji liturgii, co oznacza, że światło koncentruje się na księdzu odprawiającym mszę, a boczne filary, które podtrzymują kopułę, mają wzbudzać wrażenie kulis teatralnych. Warto dodać, że w 1638 roku przy kościele Jezuici założyli największą kapelę muzyczną nie tylko w Krakowie, ale całej Polsce, w której śpiewało od 80 do 100 osób.

Krypty

W podziemiach tego niezwykłego kościoła spoczywają m.in. ks. Piotr Skarga, biskup Andrzej Trzebicki oraz Witold Szeliga Bieliński. Od stycznia 2010 roku trwają prace nad stworzeniem Panteonu Narodowego w tych podziemiach. Po jego utworzeniu znaleźli tu miejsce spoczynku również Sławomir Mrożek (2013), Karol Olszewski (2018), Tadeusz Pieronek (2019), Adam Zagajewski (2021) oraz Krzysztof Penderecki (2022).

Zachęcamy do odkrywania również kategorii: Pochowani w kościele Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Krakowie.

Wahadło Foucaulta

Warto zwrócić uwagę na wyjątkowy zabytek, jakim jest najdłuższe w Polsce wahadło Foucaulta, które majestatycznie wisi w tym kościele. Wahadło to ma długość 46,5 metra, co czyni je jednym z najważniejszych obiektów naukowych w Polsce.

Co czwartek organizowane są demonstracje, które umożliwiają obserwację jego działania. Uczestnicy tych wydarzeń mogą pośrednio zobaczyć, jak Ziemia obraca się wokół własnej osi, co sprawia, że jest to nie tylko atrakcja turystyczna, ale również wspaniała lekcja fizyki.

---

Oceń: Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Krakowie

---