Juliusz Frist

---

Życiorys

Rodzina i wykształcenie

Juliusz Frist przyszedł na świat 3 grudnia 1887 roku w Krakowie, w rodzinie żydowskiej, która miała głębokie korzenie w tym regionie. Jego ojcem był Henryk Frist (1855–1920), znany z założenia Salonu Malarzy Polskich przy ulicy Floriańskiej 37, a matką Gitla (zwana także Gustą), córka antykwariusza Jakuba Mendla Himmelblaua. Juliusz miał dwóch braci: młodszy Józef, również prawnik, oraz starszy, który pracował jako okulista.

Wczesne lata jego życia były związane z nauką; ukończył gimnazjum i rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie uzyskał tytuł doktora praw. Po zakończeniu edukacji rozpoczął pracę w zawodzie prawnika w Bozen, na terenach ówczesnych Austro-Węgier.

Przed wybuchem I wojny światowej nawiązał związek małżeński z Dorotą, siostrą swojego przyjaciela Jakuba Banneta. Dorota, urodzona 27 listopada 1891 w Krakowie, była potomkinią rodziny żydowskiej. Po wojnie ich życie zmieniło się, a jej studia chemiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim nie zostały ukończone. Para doczekała się dwóch córek: starsza Karolina urodziła się 31 grudnia 1914 roku w Wiedniu, a młodsza Zofia przyszła na świat 27 listopada 1917 roku w Krakowie, gdzie studiowała grafikę w Wiedniu do momentu Anschlussu Austrii w 1938 roku.

Okres międzywojenny

Po zakończeniu I wojny światowej i ustabilizowaniu się sytuacji w Polsce, Juliusz Frist, dostrzegając liczne trudności zawodowe związane z nadmiarem prawników w Krakowie, postanowił zainwestować w biznes pozostawiony przez swojego ojca. Świadomy rosnącego popytu na reprodukcje graficzne dzieł, podjął kroki w celu modernizacji swojego przedsiębiorstwa.

W tym celu sprowadził do Krakowa niemieckich specjalistów z Drezna oraz Lipska, którzy przeszkolili lokalnych pracowników w technikach druku. Juliusz zamówił również nową maszynę drukarską, co przyczyniło się do przeniesienia Zakładów Graficznych „Akropol” z przedmieść do nowej siedziby przy ulicy Grzegórzeckiej 23, którą zaprojektował osobiście.

W trakcie dziesięcioletniego rozwoju, przedsiębiorstwo zatrudniało około 100 osób. Rodzinny Salon Malarzy Polskich wciąż funkcjonował w centrum Krakowa, a jego działalność była wyróżniana w kraju i za granicą, otrzymując liczne nagrody od instytucji publicznych oraz uznanie od takich postaci jak generał Józef Haller oraz malarze Wojciech Kossak, Stanisław Batowski i Piotr Stachiewicz.

W czasie międzywojennym Juliusz mieszkał przy ulicy Wielopole 15. Chociaż wyznawał judaizm, jego rodzina była zasymilowana i identyfikowała się z polskością. Z uwagi na rosnący antysemityzm w Polsce oraz w Niemczech, Juliusz zaczął rozważać emigrację do krajów zachodnioeuropejskich lub do Stanów Zjednoczonych. Prywatnie grał na skrzypcach, często przy akompaniamencie żony.

II wojna światowa

Na skutek wybuchu II wojny światowej, w obliczu zbliżającego się niemieckiego okupu, Juliusz Frist dnia 3 września 1939 roku opuścił Kraków wraz z żoną Dorotą i córką Karoliną, podróżując pociągiem w stronę Lwowa. Starsza córka Zofia, jeszcze przed wojną, została tam wysłana przez rodziców. Niestety, fabryka reprodukcji grafik Fristów została zrabowana przez okupantów, a maszyny przeniesione do III Rzeszy.

Początkowo, gdy Lwów znalazł się pod okupacją sowiecką, rodzina Fristów była zmuszona do ukrywania się, spędzając noce w piwnicach oraz obawiając się deportacji. Dramatyczne wydarzenia dotknęły również brata Juliusza, Józefa, który zmarł na Syberii po deportacji, a stryjeczny brat Doroty, Jakub Bannet, został aresztowany przez NKWD i zamordowany w Katyniu.

Podczas gdy Juliusz podjął pracę jako retuszysta w sklepie fotograficznym, jego sytuacja finansowa oraz rodziny pogarszała się. Karolina, uczęszczając na studia medyczne, poznała i poślubiła Andrzeja Jusa. Z jej pomocą, Juliusz z rodziną nie przyjął oferty ukrycia w klasztorze. Choć Juliusz pozostawał pełen optymizmu, coraz trudniejsze warunki życia zmuszały rodzinę do ucieczki przed nadciągającymi zagrożeniami.

W obliczu zbliżającego się getta lwowskiego, Juliusz postanowił uciec na wieś, zasięgając informacji o możliwości przeniesienia się do Orelca k. Sanoka. Z pomocą lekarza, Fristowie wyjechali, ukrywając się w wojskowym pojeździe, gdzie szybko zostali zaakceptowani przez lokalną społeczność. Tutaj Juliusz, znany z gry na skrzypcach, nawiązał kontakt z rodziną Jusów, z którą utrzymywał korespondencję.

Jednak sytuacja szybko się pogorszyła, gdy wiosną 1942 roku otrzymali wiadomość o planowanej akcji gestapo. Około 22 kwietnia 1942 roku, po brutalnym aresztowaniu, rodzina Fristów została poprowadzona w las, gdzie Juliusz, zmuszony do wykopania grobu dla swoich bliskich, został zamordowany wraz z rodziną.

Epilog i upamiętnienie

W 1946 roku, po wojnie, ekshumowano szczątki ofiar egzekucji, które zostały przeniesione do masowego grobu na skraju lasu. W 1950 roku Karolina i Andrzej Jusowie, będący świadkami tragicznych wydarzeń, odwiedzili miejsce pochówku ofiar. Dom Fristów, w którym mieszkali, pozostał pusty, a podczas wizyty ich potomków w 1970 roku, w budynku zamieszkali Polacy przesiedleni z terenów ZSRR.

Ostatecznie Karolina i Andrzej Jusowie osiedlili się w Kanadzie, prowadząc prace naukowe, a Uniwersytet w Toronto przyznał im nagrody upamiętniające Juliusz, Dorotę i Zofię Fristów w dziedzinie neuropsychofarmakologii. W 2018 roku w Krakowie opublikowano książkę pt. „Salon malarzy polskich Henryka Frista (1885–1939)”, przedstawiającą dorobek wydawniczy rodzinnej firmy Fristów, autorstwa Aleksandra B. Skotnickiego i Marka Sosenko.

---

Oceń: Juliusz Frist

---