Piotr Świtkowski

---

Życiorys

Urodziny Piotra Świtkowskiego miały miejsce w krakowskiej rodzinie, prawdopodobnie zamożnej. Czas pomiędzy jego narodzinami a rokiem 1782 jest w jego biografii dość niejasny, a wiele faktów pozostaje niepewnych lub tylko fragmentarycznych. Niemniej jednak, jest pewne, że 28 czerwca 1765 roku Świtkowski wstąpił do zakonu jezuitów, wówczas związanych z kościołem św. Szczepana w Krakowie. Tam zakończył nowicjat, który trwał od 1765 do 1777 roku, a także odbył kurs filozoficzny.

Po ukończeniu nowicjatu, Świtkowski rozpoczął pracę jako wykładowca gramatyki w niższych klasach kolegium jezuickiego w Łęczycy. Z czasem przeniósł się do Poznania, gdzie w latach 1768-1771 kształcił się dalej w dziedzinie filozofii oraz fizyki, pod kierunkiem znanego uczonego J. Rogalińskiego.

W roku szkolnym 1771/1772 Świtkowski uczył w infimie kolegium poznańskiego i jednocześnie pełnił funkcję pomocnika prefekta Bursae Musicorum. W tym okresie podjął decyzję o rozpoczęciu studiów teologicznych, które zakończył pomyślnie, mimo kasaty zakonu jezuitów. W 1775 roku przyjął święcenia kapłańskie oraz uzyskał tytuł profesora.

Jednakże, nie zdecydował się na pracę pedagogiczną w szkołach Komisji Edukacji Narodowej, w rezultacie osiągając status tzw. profesora emeryta w wieku 30 lat. Jego życie w tym czasie wypełniały liczne podróże. W 1775 roku przebywał w Kromolicach, gdziegościł u Antoniego Zakrzewskiego, kasztelana krzywińskiego. W kolejnym roku, 1783, znajdował się w majątku kanclerza wielkiego koronnego, Antoniego Sułkowskiego, w Rydzynie.

Jeszcze w tym samym roku osiedlił się na stałe w Warszawie, gdzie zamieszkał w pałacu Sułkowskich, który usytuowany był przy ulicy Trębackiej.

Twórczość

Piotr Świtkowski, żyjący 49 lat, poświęcił ostatnią dekadę życia twórczości publicystycznej. W tym czasie zyskał uznanie w warszawskim środowisku intelektualnym, tworząc jedno z kluczowych periodyków polskiego Oświecenia – Pamiętnik Historyczno-Polityczny. Jego publikacje charakteryzowały się wysokim poziomem, a autor poruszał często skomplikowane tematy dotyczące ekonomii, społeczeństwa i narodowości. Co istotne, potrafił przyciągnąć czytelników o różnym poziomie wykształcenia, oferując ciekawe informacje o świecie oraz relacje z dalekich podróży. Na łamach periodyku publikowane były teksty związane z gospodarką, społeczeństwem oraz kulturą, często tłumaczone z zagranicznych źródeł. Jego prace cieszyły się dużym zainteresowaniem, z prenumeratą wynoszącą około 200 subskrybentów, co było zadowalającym wynikiem w kontekście tamtego okresu.

Świtkowski wywarł znaczący wpływ na charakter swojego pisma, prezentując zagadnienia zagraniczne, które często odnosiły się do sytuacji w Rzeczypospolitej. Jego celem było skłonienie czytelników do refleksji nad aktualną sytuacją kraju oraz wzbudzenie chęci do reform. W okresie Sejmu Wielkiego umiał odnaleźć równowagę między różnymi przekonaniami, udostępniając swe łamy stronnictwu patriotycznemu, a także publikując komentarze do wypowiedzi oponentów. Niestety, Pamiętnik Historyczno-Polityczny został zamknięty w drugiej połowie 1792 roku w Warszawie, która znalazła się pod kontrolą Targowiczan.

Redagował również inne czasopisma wydawane w Warszawie, takie jak Magazyn Warszawski (1784-1785) oraz Zabawy Obywatelskie (1792-1793).

Ważniejsze dzieła i utwory

• Dwie ody na cześć gości kasztelana Zakrzewskiego, powstałe w 1775 roku, ogłoszone przez W. Smoleńskiego w „Przeglądzie Historycznym” t. 20 (1916), s. 192-193,
• Budowanie wiejskie dziedzicom dóbr i posesorom, mającym jakąkolwiek zwierzchność w wsiach i miasteczkach do uwagi i praktyki podane. Z figurami, Warszawa 1782, wydanie drugie: Warszawa 1793; wydanie nowe poszerzone pt. Budownictwo wiejskie pożytkowi i wygodzie dziedziców zwierzchników wsi naszych i miasteczek poświęcone cz. 1, Warszawa 1794, (dzieło miało ujrzeć światło dzienne w trzech częściach, jednakże części 2-3 nie zostały wydane),
• Książka dla gospodarzy z rozkazu polskiego patrioty, napisana przez J. X. P. S., Warszawa 1785, (powstała na zamówienie P. Brzostowskiego),
• O wielkim a łatwym oszczędzaniu drzewa w piecach, kuchniach, gorzelniach, browarach, „Wybór Wiadomości Gospodarskich” 1788 nr 8-9 i nadb.,
• Uwiadomienie względem pisma periodyczno-tygodniowego, mającego od roku 1794 wychodzić w Warszawie, (Warszawa 1793), przedr. J. Szczepaniec, „Ze skarbca kultury” zeszyt 16 (1964).

Jego artykuły, korespondencje i polemiki ukazywały się w różnych czasopismach, takich jak „Magazyn Warszawski” (1784-1785), „Pamiętnik Polityczny i Historyczny” (1782-1792, tutaj m.in. polemiki z anonimowym pismem „Désaveu sincère au profit Pamiętnik”, oraz atakami S. Łuskiny i K. Wyrwicza), „Wybór Wiadomości Gospodarskich” (1786-1788), „Zabawy Obywatelskie” (1792-1793).

Niektóre z jego prac są przypisane do kolejnych edycji, takich jak: S. Inglot w: Próby reform włościańskich w Polsce XVIII wieku. Wybór źródeł, Wrocław 1952; „Materiały do dziejów Sejmu Czteroletniego” t. 1, Wrocław 1955; t. 3, Wrocław 1960. Jak twierdzi I. Homola-Dzikowska (s. 176-177), to Świtkowski mógł być autorem znanego wiersza: Do księdza Łuskiny, powstałego około roku 1787. Rękopisy można znaleźć w Bibliotece Narodowej, Bibliotece Jagiellońskiej oraz Bibliotece PAN w Krakowie. Fragmenty jego prac były publikowane przez J. Dihma i J. Kotta w różnych pracach naukowych.

Prace edytorskie i redakcyjne

• „Pamiętnik Polityczny i Historyczny przypadków, ustaw, osób, miejsc i pism wiek nasz szczególniej interesujących”, Warszawa (X 1782 – VIII 1792), następnie t. 1 z roku 1782: Warszawa 1784, (miesięcznik broszurowany, wydawany kwartalnie); od 1784 roku znany jako „Pamiętnik Historyczno-Polityczny przypadków, ustaw, osób, miejsc i pism wiek nasz szczególniej interesujących”; od 1788 roku jako „Pamiętnik Historyczno-Polityczno-Ekonomiczny przypadków…”),
• „Magazyn Warszawski pięknych nauk, kunsztów i różnych wiadomości dawnych i nowych dla zabawy i pożytku osób obojej płci, wszelkiego stanu i smaku”, Warszawa: 1784 t. 1-3, 1785 t. 1-4, (ukazywał się co 6 tygodni częściami, łączonymi co kwartał w tom; według hipotezy I. Homoli-Dzikowskiej – współwydawcą i współredaktorem był J. Chreptowicz),
• „Wybór Wiadomości Gospodarskich”, Warszawa 1786-1788, (miesięcznik),
• Wybór z „Wyboru Wiadomości Gospodarskich”, Warszawa 1787,
• „Zabawy Obywatelskie”, Warszawa: 1792 nr 1-4, 1793 nr 5-10, (miesięcznik).

Materiały

• Protest przeciwko M. Gröllowi, „Korespondent Krajowy i Zagraniczny” 7 września 1793,
• Przywilej prasowy P. Świtkowskiego, datowany na Grodno 9 listopada 1793, opublikowany przez J. Szczepaniec, „Ze skarbca kultury” zeszyt 16 (1964),
• Testament z 6 grudnia 1793 roku, ogłoszony przez W. Smoleńskiego w „Przeglądzie Historycznym” t. 19 (1915); przedr. w: Studia historyczne t. 4, Warszawa 1925.

Wybrane opracowania nt. twórczości Świtkowskiego

Oto zestawienie istotnych prac dotyczących twórczości Piotra Świtkowskiego, które rzucają światło na jego znaczenie w historii literatury polskiej oraz na kontekst epokowy, w którym działał.

• (K. Wyrwicz, S. Szymański): „Pamiętnikowi Historycznemu i Politycznemu” pro memoria cz. 1-3, Warszawa 1783-1785,
• J. Kausch: Nachrichten über Polen, Salzburg (Graz) 1793,
• (nekrolog), „Korespondent Krajowy i Zagraniczny” 31 grudnia 1793,
• F. K. Dmochowski: Wiadomość o życiu i pismach Karola Wyrwicza w: Pisma rozmaite t. 2, Warszawa 1826,
• J. Bartoszewicz: Gazeta księdza Łuskiny w: Znakomici mężowie w Polsce XVIII w. t. 1, Petersburg 1853, s. 261 i następne,
• K. W. Wójcicki: Cmentarz Powązkowski p. Warszawą t. 3, Warszawa 1858,
• J. Brown: Biblioteka pisarzów asystencji polskiej Towarzystwa Jezusowego, „Przegląd Poznański” t. 33 (1862) i osobno Poznań 1862,
• F. M. Sobieszczański: „Encyklopedia powszechna” Orgelbranda, t. 24 (1867),
• T. Korzon: Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta t. 1-4, Kraków 1882-1885 i wyd. następne,
• W. Smoleński: Przewrót umysłowy w Polsce w. XVIII, Kraków 1891; wyd. 3 Warszawa 1949.

Umożliwiają one zgłębienie tematów, które tak mocno wiążą się z jego osobą oraz szerokim kontekstem historycznym.

---

Oceń: Piotr Świtkowski

---