Jan Januszowski

---

Życiorys

Jan Januszowski pochodził z rodziny związanej z rzemiosłem drukarskim, będąc synem krakowskiego drukarza Łazarza Andrysowicza, którego żona, Barbara Wietorowa, zarządzała rodzinną tłocznią odziedziczoną po pierwszym małżeństwie (oficyna Wietora). Wybierając drogę edukacji, studiował na wydziale sztuk wyzwolonych Akademii Krakowskiej, a następnie kontynuował naukę prawa w Padwie w latach 1575–1576. Posiadał biegłość w kilku językach, co otworzyło mu drzwi do kariery w środowisku magnackim, gdzie pracował dla Mikołaja Firleja, a po pewnym czasie dołączył do kancelarii królewskiej, zyskując status sekretarza Zygmunta Augusta oraz Stefana Batorego.

Po śmierci ojca w 1577 roku Jan przejął Drukarnię Łazarzową przy ulicy Gołębiej, i wziął na siebie odpowiedzialność za jej dalszy rozwój. Wprowadził liczne reformy i ulepszenia, inspirował się zagranicznymi oficynami, m.in. Aldo Manucjuszem, a także rodziną Estienne’ów oraz Plantina. Jego podejście do druku różniło się od tradycyjnych metod — zamiast ilustracji z drzeworytów, eksperymentował z miedziorytem, a ozdobne, duże inicjały stały się jego znakiem rozpoznawczym. Jan Januszowski podjął próbę stworzenia narodowej czcionki, używając antykwy i kursywy oraz dążył do ustalenia ortografii polskiej, co zaowocowało projektem nowej ortografii polskiej w dziele _Nowy Karakter Polski z Drukarni Łazarzowej i Ortografia Polska: Jana Kochanowskiego, Łukasza Górnickiego i Jana Januszowskiego_ opublikowanym w 1594 roku.

Dzięki królewskiemu przywilejowi, który otrzymał 28 lipca 1578 roku, Januszowski uzyskał monopol na drukowanie statutów i konstytucji sejmowych, co nadało mu szczególną pozycję w świecie drukarskim. W 1588 roku został nobilitowany przez króla Zygmunta III, przyjmując nazwisko Jan Januszowski, a dwa lata później otrzymał tytuł architypografa królewskiego i kościelnego. W 1589 roku uzyskał również przywilej na druk ksiąg liturgicznych, a w latach 1594–1597 przyczynił się do zakupu nowej drukarni w Zamościu. Jego dorobek obejmował około 400 tytułów, w tym prawie wszystkie dzieła Jana Kochanowskiego; drukował również utwory A. Frycza Modrzewskiego, S. Orzechowskiego oraz literaturę sowizdrzalską. Januzowski próbował również własnej twórczości, publikując dzieła o charakterze moralistycznym, takie jak _Nauka umierania chrześcijańskiego_ czy _Cenzor obyczajów_. W 1599 roku wydał Biblię w przekładzie Jakuba Wujka.

Niestety, w listopadzie 1601 roku, podczas zarazy, zmarła jego żona oraz pięcioro dzieci. Po tej tragedii przyjął święcenia kapłańskie, łącząc obowiązki duszpasterskie z działalnością naukową w dziedzinach prawa, teologii i polityki. W 1604 roku Januszowski został archidiakonem sądeckim, a w 1607 roku objął plebanię w Solcu, miasta królewskiego. W tym czasie swoją drukarnię wydzierżawił Bazylemu Skalskiemu, a później Maciejowi Jędrzejowczykowi, który po śmierci Januszowskiego przejął Oficynę Łazarzową, wykupując ją od pozostałych synów Jana.

Twórczość

Ważniejsze utwory

W życiu literackim Jan Januszowskiego występuje szereg znaczących dzieł, których daty powstania świadczą o jego aktywności twórczej. Do najbardziej uznawanych prac należą:

• Kwiat rajski albo rożanka, wydany w Krakowie w 1580 roku,
• Sion pochylony, wydany w 1587 roku w drukarni Łazarzowej w Krakowie,
• Zwierciadło królewskie, które powstawało około 1588 roku, choć na karcie tytułowej nosi datę 1606, a krytycznego wydania dokonał B. Ulanowski w 1921 roku,
• Wróżki, opublikowane w 1589 roku w Krakowie, w drukarni Łazarzowej,
• Nowy karakter polski, wydany w Krakowie 1594 roku z pras drukarni Łazarzowej, zawierający także rozprawy autorów takich jak J. Kochanowski czy Ł. Górnicki,
• Statuta, prawa i konstytucje, które ujrzały światło dzienne w 1600 roku w Krakowie,
• Wywód… i obmowa ze strony statutów koronnych, opublikowany w 1602 roku,
• Nauka umierania chrześcijańskiego, które miało kilka wznowień, z pierwszym drukiem w 1604 roku,
• Cenzor obyczajów niektórych potocznych, opublikowany w 1607 roku,
• Wzór rzeczypospolitej rządnej do ciała człowieczego przystosowany, wydany w Krakowie w 1613 roku.

Każde z tych dzieł przyczyniło się do rozwoju literatury polskiej i stanowi ważny element jej historii.

Przekłady

Jan Januszowski nie tylko tworzył, ale także zajmował się przekładami. Oto niektóre z jego przekładów:

• S. Sokołowski Szafarz abo o pohamowaniu utrat niepotrzebnych dialog, Kraków 1589,
• S. Sokołowski Poseł wielki o wcieleniu Syna Bożego, Kraków 1590,
• S. Orzechowski Oksza… na Turka, wydany w 1590 roku,
• Germanik Malaspina O lidze oracja, opublikowana w Krakowie w 1596 roku,
• J. Bessarion Rzecz o pochodzeniu Ducha św., wydana w 1605 roku,
• S. Orzechowski Fidelis subditus albo o stanie królewskim, powstały w 1606 roku,
• Plutarch Theseus athenieński i Numa rzymski, dwaj królowie wielcy, wydanie z 1613 roku.

Te przetłumaczone dzieła wskazują na szeroki zasięg literacki Januszowskiego oraz jego znajomość literatury europejskiej.

Prace edytorskie

W obszarze edytorstwa Jan Januszowski wystąpił także jako redaktor oraz wydawca wielu ważnych tekstów. Mianowicie:

• Jan Kochanowski (wydanie zbiorowe pism), 1585-1586,
• J. Kochanowski Wróżki, 1587,
• J. Kochanowski O Czechu i Lechu historia naganiona, 1589,
• J. Kochanowski Fragmenta albo pozostałe pisma, 1590,
• J. Górski Rada Pańska, 1597,
• J. Głuchowski Ikones książąt i królów polskich…, 1605.

Jego prace edytorskie miały znaczący wpływ na upowszechnienie twórczości innych autorów oraz na kształtowanie ich postaci w literaturze.

Listy i materiały

Januszowski był także aktywnym korrespondentem, pozostawił po sobie cenne materiały, w tym:

• Listy do J. Zamoyskiego, datowane na 1 września 1598 oraz 23 stycznia 1602,
• Dokument dotyczący studiów w Padwie z 1575,
• Różnorodne dokumenty z lat 1576–1593,
• Dokumenty na druk dzieł, w tym przywileje oraz kontrakty,
• Przywilej Stefana Batorego na druk ksiąg kościelnych, datowany na 29 maja 1583,
• Przywilej Zygmunta III na drukowanie ksiąg kościelnych, wydany 18 kwietnia 1590.

Te dokumenty są cennym źródłem informacji historycznych i literackich, ukazującym życie i działalność Januszowskiego.

Utwór o autorstwie niepewnym

Wśród dzieł przypisywanych Januszowskiemu znajduje się utwór zatytułowany Paradoxa Koronne publice i privatim potrzebne szlachcicowi polskiemu, który powstał w 1603 roku. Autorstwo tego dzieła nie jest pewne, ale przypuszczalnie mógł być jego autorem, według różnych badań literackich z XIX wieku.

---

Oceń: Jan Januszowski

---