Idol ze Zbrucza

---

Badania archeologiczne

W latach 80. XX wieku, badania przeprowadzone przez Borysa Tymoszczuka i Irinę Rusanową ujawniły, że idol ze Zbrucza prawdopodobnie znajdował się na górze Bohod, położonej w pobliżu Zbrucza. W tym miejscu odkryto kamienny krąg z ośmioma ogniskami oraz fragment, w którym mogła stać czworokątna figura. Analizując materiał, badacze natrafili na ślady niegdyś pokrywające posąg czerwonej farby.

Datowanie zabytku

Czas narodzin tej rzeźby wciąż rodzi wiele pytań, co sprawia, że nie mamy pełnej pewności co do jej etnicznego pochodzenia. Zdaniem niektórych badaczy, istnieją hipotezy sugerujące, że Światowid mógł mieć inne niż słowiańskie źródło, a jego korzenie mogą sięgać np. Traków, ludów irańskich lub tureckich, a także Waregów czy Celtów. W ten sposób idol miałby trafić w ręce Słowian. Dodatkowo niektórzy twierdzą, że może to być XIX-wieczna mistyfikacja, która powstała na fali wzrastającego zainteresowania starożytnościami słowiańskimi w epoce romantyzmu. Możliwe jest, że obiekt ten nawiązywał do literackich i historycznych fascynacji Tymona Zaborowskiego, zamieszkałego w Liczkowcach.

Janusz Cieślik sugeruje, że mimo pogańskiego charakteru posąg mógł powstać po dobie chrystianizacji, a jego ikonografia zdradza wpływy XI-wiecznego ruskiego chrześcijaństwa.

Układ

Posąg przedstawia bogaty zbiór płaskorzeźb, które zostały skomponowane w trzy poziome pasy. Na górze widocznych jest cztery figury, które łączy wspólny kapelusz, co dodaje im szczególnego znaczenia. Po stronie A, w jej górnej części, zlokalizowana jest postać trzymająca róg w prawej ręce, natomiast w środkowym pasie dostrzegamy kobietę. Wchodząc w detale strony B, zauważamy figurę z pierścieniem, mogącym również pełnić funkcję naramiennika, a pod nią również znajduje się postać żeńska.

Nieco niżej, na stronie C, umieszczony jest mężczyzna z szablą przy pasie oraz koniem, natomiast pod nimi zjawia się kolejna figura męska. Przechodząc do strony D, obserwujemy postać mężczyzny bez jakichkolwiek atrybutów, a pod nią przedstawiona jest podobna figura tej samej płci. Na dolnym pasie posągu, na trzech jego stronach, widoczna jest postać z rękami wyciągniętymi do góry, która jednak nie został ukazana na stronie D, pozostawiając ją z jedynie skromnym wizerunkiem koła.

Typ	Strona A	Strona B	Strona C	Strona D
I	Postać z pierścieniem	Postać trzymająca róg w prawej dłoni	Mężczyzna z szablą oraz koniem	Mężczyzna
II	Kobieta	Kobieta	Mężczyzna	Mężczyzna
III	Postać z rękami uniesionymi w górę	Postać z rękami uniesionymi w górę	Postać z rękami uniesionymi w górę	Rozeta
Bóstwo	Łada	Mokosz	Perun	Dażbóg

Symbolika

Symboliczne znaczenie posągu z Zbrucza budzi wiele dyskusji i kontrowersji. Dawniej powszechnie akceptowano pogląd, że posąg przedstawia „Światowida”, co jednak okazuje się być błędnym odczytaniem, ponieważ wszelkie zachowane opisy pozwalają na stwierdzenie, że wyobrażenie Świętowita różniło się znacznie od tej rzeźby.

W koncepcji Borisa Rybakowa górny pas posągu przedstawia najważniejsze bóstwa słowiańskie, w tym: postać z rogiem, utożsamianą z Mokosz, postać z pierścieniem – Ładę, postać z mieczem i koniem – Peruna oraz postać bez atrybutów, która reprezentuje Dażboga. U podstawy rzeźby można natomiast dostrzec Welesa, znanego także jako Trzygłów. Rybakow postrzegał posąg jako całość, utożsamiając go z Rodem, który jego zdaniem był naczelnym bóstwem słowiańskim. Co więcej, rzeźba posiada kształt falliczny, co symbolizowałoby płodność.

Jednakże, Leszek Paweł Słupecki argumentuje, że jedna głowa postaci oraz cztery jej oblicza mogą przedstawiać różne aspekty Peruna. Interesującą interpretację zaprezentował także Janusz Kotlarczyk, który dostrzega w „Światowidzie” przedstawienie Swarożyca, co rozwija debatę na temat jego właściwego znaczenia.

Adam Łapiński z kolei twierdzi, że całość posągu odzwierciedla symboliczną strukturę osi kosmicznej. Górny pas obrazu interpretuje się jako sferę niebiańską, podczas gdy środkowy pas zdaje się odzwierciedlać świat zamieszkany przez ludzi, a dolny pas kojarzy się z podziemiami.

W nowoczesnej kulturze polskiej Światowid znalazł swoje miejsce jako symbol, na przykład w Ilustrowanym Kurierze Codziennym, gdzie w 1925 roku użyto jego stylizowanego znaku, który stał się metaforą wielokulturowości i niezmiennego spokoju w obliczu światowych kryzysów. Warto dodać, że ta sama firma równocześnie wydawała tygodnik pod tym tytułem, co dodatkowo podkreśla rolę Światowida w społecznym i kulturowym kontekście tamtych czasów.

---

Oceń: Idol ze Zbrucza

---