Kuźnica (stowarzyszenie)

---

Historia

I okres „Kuźnicy”: Klub Twórców i Działaczy Kultury „Kuźnica” (1975–1983)

„Kuźnica” powstała dzięki inicjatywie krakowskiej lewicowej inteligencji, w tym szczególnie członków Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, z Tadeuszem Hołujem na czołowej pozycji. Przygarnęła ją Krakowska Komitet Wojewódzki PZPR, co poświadczyło jej znaczenie i mający przebieg działalność. Przewodniczącym został Tadeusz Hołuj, uznany pisarz oraz były więzień obozu Auschwitz, który znacząco wzmocnił pozycję klubu.

W pierwszych latach istnienia, „Kuźnica” stała się miejscem spotkań dla lokalnej elity intelektualnej, oferując platformę do rozmów na temat kluczowych spraw dotyczących kultury, sztuki czy literatury. Tematyka dostrzegała również szersze aspekty, takie jak sytuacja polityczna i społeczno-gospodarcza w Polsce. Przestrzeń ta sprzyjała integracji, a także umożliwiała intelektualistom poruszenie ważnych tematów związanych z polityką i kulturą w kraju.

Z początkiem roku 1982 zainaugurowano działalność organu prasowego „Kuźnicy”, publikując czasopismo pod nazwą „Zdanie”. Na początku pismo to istniało w formie tomów bez tej samej cenzury, wydawanych przez Wydawnictwo Literackie oraz Krajową Agencję Wydawniczą. Józef Lipiec objął funkcję redaktora naczelnego czasopisma, które w dalszej kolejności zmieniało swoją częstotliwość z miesięcznika na kwartalnik, a później półrocznik.

Kowadło Kuźnicy w latach 1976–1986

Od 1976 roku „Kuźnica” wyróżniała znaczące osiągnięcia swoich członków, przyznając nagrodę Kowadła Kuźnicy. To prestiżowe wyróżnienie było przyznawane twórcom i intelektualistom przez całą jego historię. W pierwszym etapie, do roku 1983, laureatami zostali tak wybitne osobistości jak Janina Dziarnowska, Ryszard Frelek, Tadeusz Hołuj (pośmiertnie), Henryk Jabłoński, Ryszard Kapuściński, Włodzimierz Kowalski, Wincenty Kućma oraz Władysław Loranc. Wśród wyróżnionych znaleźli się również Edmund Osmańczyk, Kazimierz Smoleń, Bogdan Suchodolski, Jan Szczepański, Andrzej Wajda, Roman Wionczek oraz Dom Kultury Zakładów Chemicznych „Oświęcim”. Ostatnim laureatem Kowadła w tym okresie był Maciej Szumowski i zespół „Gazety Krakowskiej”.

II okres „Kuźnicy”: Ośrodek Kultury Krakowska Kuźnica (1983–1989)

W styczniu 1983 roku, w wyniku politycznych nacisków, „Kuźnica” została zmuszona do samorozwiązania. Te rodzaje działań wynikały z założeń polityki „cięcia po skrzydłach”, przyjętej przez Biuro Polityczne PZPR w czasie stanu wojennego. W wyniku tego „Kuźnica” utraciła swoją autonomię, jednak działalność krakowskiej lewicowej inteligencji mogła być kontynuowana pod nową nazwą – Ośrodek Kultury Krakowska Kuźnica. Przy wsparciu miejskich władz Krakowa, przekształciła się ona w ośrodek kultury podlegający nowym instytucjom.

Pod rządami Komitetu Krakowskiego PZPR, „Kuźnica” skoncentrowała się na promowaniu liberalizacji i demokratyzacji systemu. Funkcjonowanie Ośrodka Kultury Krakowska Kuźnica trwało do końca istnienia Polski Ludowej, a formalnie zamknięto go w 1990 roku.

III okres „Kuźnicy”: Stowarzyszenie „Kuźnica” (od 1989 roku)

W styczniu 1989 roku, w kontekście zmieniającego się krajobrazu politycznego, powołano niezależne Stowarzyszenie „Kuźnica”. Organy jego działalności nie były formalnie związane z żadną partią polityczną, jednak z ideą kontynuowały tradycję Klubu Twórców i Działaczy Kultury „Kuźnica” oraz Ośrodka Kultury Krakowska Kuźnica. Przewodnictwo objął prof. Hieronim Kubiak. Powstała również Fundacja Kuźnica, a od 1992 roku „Kuźnica” zyskała siedzibę przy ulicy Miodowej 41 na Kazimierzu.

Jako jedyna organizacja lewicowa, „Kuźnica” przetrwała okres transformacji ustrojowej, adaptując się do nowych warunków społeczno-politycznych. Zdołała pomieścić bezpartyjnych intelektualistów oraz członków różnych ugrupowań, takich jak Sojusz Lewicy Demokratycznej, Partia „Razem” oraz Inicjatywa Polska.

W dalszym ciągu kluczowym elementem działalności „Kuźnicy” jest czasopismo „Zdanie”, którego redaktorem naczelnym w latach 2000–2020 był Edward Chudziński. W ramach serii wydawniczej „Biblioteka Kuźnicy” ukazało się wiele znaczących publikacji autorstwa takich twórców jak Eugeniusz Duraczyński, Jerzy Hausner, Jerzy Huczkowski, Paweł Kozłowski, Hieronim Kubiak, Bronisław Łagowski, Karol Modzelewski i Andrzej Walicki.

Kowadło Kuźnicy po 1989 roku

Po transformacji ustrojowej „Kuźnica” podjęła działania związane z kontynuowaniem tradycji honorowania osobistości, które zdobyły uznanie w swoim środowisku. Nagroda Kowadła powróciła, a laureatami zostali: Zygmunt Bauman, Edward Chudziński, Włodzimierz Cimoszewicz, Kazimierz Dejmek, Jerzy Hausner, Józef Hen, Krzysztof Jasiński, Grzegorz Kołodko, Tadeusz Kowalik, Aleksander Krawczuk, Jolanta Kwaśniewska, Jacek Kuroń, Olga Lipińska, Bronisław Łagowski, Ewa Łętowska, Aleksander Małachowski, Henryk Markiewicz, Władysław Markiewicz, Andrzej Mencwel, Lucjan Motyka, ks. Stanisław Musiał (pośmiertnie), Wiesław Myśliwski, Mieczysław Rakowski, Janusz Reykowski, Andrzej Romanowski, Lech Michał Rościszewski, Adam Schaff, Andrzej Seweryn, Marian Stępień, Magdalena Środa, Janusz Tazbir, Józef Tejchma, Jerzy Trela, Marian Turski, Andrzej Urbańczyk (1946–2001) (pośmiertnie), Marek Waldenberg, Andrzej Walicki, Andrzej Werblan oraz Jerzy Wiatr. Otrzymali także Jan Widacki, Jan Woleński, Festiwal Kultury Żydowskiej oraz jego inicjatorzy Janusz Makuch i Krzysztof Gierat, Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa, tygodnik „Przegląd” i jego redaktor naczelny Jerzy Domański, a także inne instytucje i osoby aktywne na polskiej scenie kulturowej.

Działalność polityczna (od 2019)

W kontekście wyborów parlamentarnych, jakie miały miejsce w 2019 roku, Rada Stowarzyszenia Kuźnica podjęła decyzję o wsparciu Sojuszu Lewicy Demokratycznej. Wśród rekomendacji znalazła się również kandydatura przewodniczącego Kuźnicy, Pawła Sękowskiego, który miał zasiadać w Senacie z okręgu krakowskiego, oraz Rafała Skąpskiego, byłego wiceministra kultury, jako kandydata z okręgu Nowego Sącza. Jednakże, ze względu na ustalenia związane z „Paktem Senackim”, żaden z kandydatów wystawionych przez Kuźnicę ostatecznie nie przystąpił do wyborów.

Reprezentacją stowarzyszenia w Sejmie IX kadencji mogli pochwalić się: Maciej Gdula oraz Daria Gosek-Popiołek, która do Kuźnicy dołączyła w trakcie trwania kadencji sejmowej.

W dniu 3 października 2023 roku, Rada Stowarzyszenia Kuźnica wyraziła swoje poparcie dla Komitetu Wyborczego Nowa Lewica, który zjednoczył różne lewicowe formacje, takie jak Nowa Lewica, Razem, Polska Partia Socjalistyczna oraz Unię Pracy, a wszystko to w kontekście zbliżających się wyborów do Sejmu. Stowarzyszenie poprosiło także o głosowanie na kandydatów związanych z paktami senackimi opozycji demokratycznej na stanowiska w Senacie. Dodatkowo, Kuźnica zaapelowała o odrzucenie kart do głosowania w tak zwanej „referendalnej farsie”. W wyborach z ramienia Stowarzyszenia Kuźnica zaangażowanych było wielu członków, którzy startowali w okręgach nr 12, 13, 14 oraz 15. W efekcie, mandat w Sejmie Rzeczypospolitej Polskiej X kadencji zdobyła Daria Gosek-Popiołek.

Reprezentanci Kuźnicy również zasiadali na listach KKW Lewica do Sejmiku Województwa Małopolskiego, aczkolwiek nie otrzymali mandatów z powodu nieprzekroczenia 5% progu wyborczego w regionie. Warto jednak zaznaczyć, że prof. Joanna Hańderek zdobyła mandat radnej Krakowa, startując z list Koalicji Obywatelskiej na podstawie rekomendacji Nowej Lewicy w ramach porozumienia między tymi ugrupowaniami. W kwietniu 2024 roku Joanna Hańderek została ponownie rekomendowana przez Stowarzyszenie Kuźnica oraz Nową Lewicę jako kandydatka KKW Lewica do Parlamentu Europejskiego, reprezentując okręg obejmujący województwo małopolskie i świętokrzyskie.

Prezesi

W historii stowarzyszenia „Kuźnica” na czołowej pozycji znajdowały się różne osoby pełniące funkcję prezesa. Lista tych osób jest następująca:

• Tadeusz Hołuj,
• Hieronim Kubiak,
• Andrzej Urbańczyk,
• Andrzej Kurz,
• Jerzy Hausner,
• ponownie Hieronim Kubiak,
• ponownie Andrzej Kurz,
• Paweł Sękowski (od stycznia 2018 roku).

Honorowym prezesem „Kuźnicy” od 2014 roku był Hieronim Kubiak, który zmarł w 2024 roku.

---

Oceń: Kuźnica (stowarzyszenie)

---