Henryk Markiewicz

---

Życiorys

Henryk Markiewicz urodził się w Krakowie w rodzinie żydowskiej, która przeszła proces asymilacji. Był synem Adolfa (Abrahama) Markiewicza oraz Debory Lei z domu Horowitz. W młodości uczęszczał do Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego i Liceum im. B. Nowodworskiego w Krakowie. Już w 1935 roku, będąc jeszcze uczniem, zadebiutował jako Herman Markiewicz artykułem zatytułowanym O Lacku i brązownictwie, opublikowanym w „Nowym Dzienniku” nr 96. Wkrótce po tym wydawał kolejne teksty, które pojawiły się pod różnymi pseudonimami, w takich magazynach jak „Wiadomości Literackie” (1935), „Kurier Literacko-Naukowy” (1937, 1939) oraz „Krakowski Kurier Wieczorny” (1938).

Po rozpoczęciu II wojny światowej, w dniu 1 września 1939 roku, Markiewicz wyjechał do Lwowa. W czerwcu 1940 roku został wraz z ojcem przymusowo deportowany w głąb ZSRR. Jego pracy w tych trudnych warunkach przyświecał cel – wyrąb lasu w regionie Altynaju, w obwodzie swierdłowskim. W 1941 roku przeniósł się do miejscowości Andiżan w Uzbekistanie, gdzie od 1942 roku pracował jako wychowawca w domu dziecka oraz nauczyciel w polskich szkołach. W 1945 roku zawarł związek małżeński z Marią Milberger, która również była zesłana z Warszawy.

Po powrocie do Polski, w maju 1946 roku, podjął studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, które ukończył w 1950 roku. Jako student kontynuował pracę dziennikarską, a jego dziennikarska kariera obejmowała okres, gdy przez krótki czas pełnił funkcję wicenaczelnego „Przekroju”, czasopisma, które porzucił, by skupić się na prowadzeniu zajęć. W 1955 roku uzyskał stopień kandydata nauk humanistycznych w Instytucie Badań Literackich PAN (w 1956 został uznany za doktora), zaś w 1956 roku uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego historii literatury polskiej na UJ, a w 1964 roku został profesorem zwyczajnym.

Markiewicz był autorytetem w dziedzinie historii literatury polskiej lat 1864–1939, teorii literatury, metodologii badań literackich, a także historii nauki o literaturze i krytyki literackiej. Pełnił również funkcję dyrektora Instytutu Filologii Polskiej UJ w latach 1977–1984, a w 1986 roku został wybrany do senatu Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Był przez wiele lat zastępcą redaktora naczelnego „Pamiętnika Literackiego” i redaktorem Polskiego Słownika Biograficznego, a także redaktorował w serii „Biblioteka Studiów Literackich”. Pracował w redakcji naczelnej „Obrazu Literatury Polskiej XIX i XX wieku”. W latach 1946–1948 Markiewicz był członkiem PPR, a od 1948 roku także PZPR. W 1948 roku przystąpił do Związku Zawodowego Literatów Polskich, a od 1949 roku był członkiem ZLP. W 1953 roku podpisał rezolucję ZLP odnoszącą się do procesu krakowskiego.

W 1974 roku wstąpił do Stowarzyszenia Twórców i Działaczy Kultury „Kuźnica” w Krakowie, a w 1976 roku otrzymał tytuł członka korespondenta Polskiej Akademii Nauk, by w 1980 roku stać się członkiem krajowym rzeczywistym. W 1989 roku otrzymał tytuł członka honorowego Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza, a w 1990 roku dołączył do Polskiej Akademii Umiejętności Polskiej Akademii Umiejętności. W 1993 roku zyskał status członka honorowego Górnośląskiego Towarzystwa Literackiego.

Henryk Markiewicz zmarł 7 listopada 2013 roku i został pochowany na Cmentarzu Rakowickim Wojskowym przy ul. Prandoty w Krakowie (kwatera XCVII-17-10).

Jego syn, Ryszard Markiewicz (ur. 1948), to profesor nauk prawnych i wieloletni kierownik Katedry Własności Intelektualnej Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Publikacje

Henryk Markiewicz znacząco wpisał się w polską literaturę oraz krytykę, pozostawiając po sobie szereg wartościowych publikacji. Wśród jego najważniejszych dzieł znajdują się:

• – Prus i Żeromski (1954, 1964),
• – Tradycje i rewizje (1957),
• – monografie literatury pozytywizmu, w tym:
• – Literatura pozytywizmu (1986),
• – Pozytywizm (1978, 1999),
• – prace z zakresu teorii literatury oraz metodologii literaturoznawstwa, takie jak:
• – Główne problemy wiedzy o literaturze (1965),
• – Sztuka interpretacji (1971),
• – Przekroje i zbliżenia dawne i nowe (1976),
• – Wymiary dzieła literackiego (1984),
• – Literaturoznawstwo i jego sąsiedztwa (1989),
• – Teoria powieści za granicą (1995),
• – Polskie teorie powieści (1998),
• – publikacje dotyczące historii nauki o literaturze i krytyki literackiej, na przykład:
• – Polska nauka o literaturze (1981),
• – Świadomość literatury (1985).

Warto również wspomnieć, że był współautorem Andrzejem Romanowskim, tworząc słownik cytatów pt. Skrzydlate słowa (druga seria – 1998). Jego prace wybrane ukazały się w sześciu tomach w latach 1995–1998.

W bogatym dorobku Markiewicza znajduje się także autobiograficzna książka pt. Mój życiorys polonistyczny – z historią w tle (2002), w której znalazły się uzupełnienia w postaci wywiadu, przeprowadzonego przez Barbarę Łopieńską.

Odznaczenia

Lista odznaczeń Henryka Markiewicza zawiera szereg wyróżnień, które podkreślają jego wkład i osiągnięcia w różnych dziedzinach. Oto szczegółowy przegląd:

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, nadany 22 maja 2000,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany w 1983 roku,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, otrzymany w 1964 roku,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, nadany w 1954 roku,
• Złoty Krzyż Zasługi, przyznany w 1953 roku,
• Medal 10-lecia Polski Ludowej, nadany w 1955 roku,
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, przyznany 5 stycznia 2007,
• Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony Nauczyciel PRL”, nadana w 1973 roku,
• Złota Odznaka „Za Pracę Społeczną dla miasta Krakowa”, przyznana w 1976 roku,
• Pamiątkowy Medal „Plus ratio quam vis”, nadany w 2012 roku,
• Medal Puszkina, przyznany w 2001 roku w Rosji.

Nagrody i wyróżnienia

Henryk Markiewicz, wybitny przedstawiciel życia literackiego, osiągnął wiele wyróżnień i nagród w trakcie swojej kariery. Wśród najważniejszych osiągnięć można wymienić:

• 1951 – Państwowa Nagroda Naukowa II stopnia,
• 1953 – nagroda Ministra Szkolnictwa Wyższego,
• 1964 – nagroda indywidualna Ministra Szkolnictwa Wyższego,
• 1972 – nagroda indywidualna Ministra Szkolnictwa Wyższego,
• 1974 – nagroda „Życia Literackiego” za osiągnięcia w dziedzinie publicystyki, reportażu, eseistyki i krytyki literackiej,
• 1976 – nagroda Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki II stopnia,
• 1976 – wpis do Księgi Honorowej Zasłużonych Ludzi Ziemi Krakowskiej,
• 1984 – nagroda miasta Krakowa,
• 1985 – nagroda Funduszu Literatury,
• 1985 – nagroda „Życia Literackiego” w dziedzinie eseistyki,
• 1993 – nagroda honorowa krakowskiej filii Fundacji Kultury Polskiej,
• 1996 – doktorat honoris causa Wyższej Szkoły Pedagogicznej (aktualnie Uniwersytet Pedagogiczny) w Krakowie,
• 1996 – doktorat honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego,
• 2001 – nagroda Krakowska Książka Miesiąca za książkę biograficzną Boy-Żeleński,
• 2010 – specjalna nagroda honorowa im. Kazimierza Wyki.

---

Oceń: Henryk Markiewicz

---