Andrzej Kijowski (krytyk)

Kultura i sztuka

Andrzej Kijowski, urodzony 29 listopada 1928 roku w Krakowie, a zmarły 29 czerwca 1985 roku w Warszawie, był postacią niezwykle znaczącą w świecie polskiej literatury. W pełni rozwinięty jako krytyk literacki, eseista, prozaik oraz scenarzysta, Kijowski zyskał uznanie za swoją twórczość oraz analizę literacką. Był mężem Kazimiery Kijowskiej, a także ojcem Andrzeja Tadeusza Kijowskiego, co czyni go postacią zasłużoną w kręgu nie tylko literackim, ale i rodzinnym.

Kijowski został absolwentem II Liceum Ogólnokształcącego im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie oraz Uniwersytetu Jagiellońskiego, dwóch instytucji, które miały duży wpływ na jego przyszłą karierę. Jako czołowy przedstawiciel krakowskiej szkoły krytyki literackiej, Kijowski wniósł wiele istotnych elementów do polskiej krytyki, łącząc w sobie pasję do literatury oraz głęboki analityczny umysł.

Życiorys

Andrzej Kijowski był wybitnym felietonistą, którego twórczość zdobiła strony m.in. „Przeglądu Kulturalnego” oraz „Tygodnika Powszechnego”. Przez wiele lat pełnił funkcję redaktora w „Twórczości”, gdzie na stałe publikował znane Kroniki Dedala.

W roku 1953 Kijowski podpisał apel krakowski, co miało miejsce w kontekście poparcia stalinowskich władz PRL, w obliczu tragicznych wydarzeń związanych z aresztowaniem pod fałszywymi zarzutami duchownych katolickich. W tym czasie skazani zostali m.in. Edward Chachlica, Michał Kowalik oraz ksiądz Józef Lelita.

W latach 1967–1968 pełnił rolę kierownika literackiego Teatru Narodowego w Warszawie, aby następnie zostać usuniętym po wydarzeniach marcowych. Kijowski był również autorem rezolucji pisarzy polskich, która sprzeciwiała się cenzurze. Została ona przyjęta 29 lutego 1968 roku po zdjęciu z repertuaru teatrów Dziadów w reżyserii Dejmka.

Warto wspomnieć, że nazwisko Kijowskiego figurowało na liście autorów pod stałym nadzorem cenzury PRL. Instrukcja dla cenzorów z 21 listopada 1976 roku wskazywała, że wszelkie publikacje osób z tej listy miały być zgłaszane do kierownictwa Urzędu, a ich zwolnienie mogło następować jedynie w porozumieniu z tym urzędem. Oczywiście, zasady te nie dotyczyły mediów radiowych i telewizyjnych, które samodzielnie zapewniały ich przestrzeganie.

Kijowski był jednym z kluczowych założycieli Polskiego Porozumienia Niepodległościowego oraz sygnatariuszem istotnych dokumentów, takich jak List 15, Memoriał 101 i Apel 64. Jako członek założyciel i wykładowca Towarzystwa Kursów Naukowych, angażował się w rozwój kulturalny Polski. Uczestniczył także w Kongresie Kultury Polskiej w 1981 roku, a w tym samym sezonie pełnił rolę dyrektora Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie.

Wraz z wprowadzeniem stanu wojennego, Kijowski zrezygnował ze swojej funkcji jako dyrektor teatru, a także opuścił Jaworz, gdzie był internowany. Jego życie zakończyło się z powodu czerniaka, a pochowany został na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 163-1-8).

W latach 1985–2012 przyznawano Nagrodę im. Andrzeja Kijowskiego, która odbywała się w dziedzinie literatury. W dniu 6 marca 2008 roku, Prezydent RP Lech Kaczyński przyznał mu pośmiertnie Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski.

Twórczość

Zbiory krytyczne

Andrzej Kijowski, jako wybitny krytyk literacki, zaprezentował wiele zróżnicowanych zbiorów tekstów, które zdobyły uznanie w kręgach literackich. Wśród jego prac można wyróżnić takie tytuły jak:

  • Różowe i czarne (1957), zbiór felietonów,
  • Miniatury Krytyczne (1961), felietony,
  • Sezon w Paryżu (1962), esej,
  • Arcydzieło nieznane (1964), zbiór felietonów,
  • Maria Dąbrowska (1964), monograficzne studium o pisarce,
  • Listopadowy wieczór (1971), tom dotyczący okresu przedpowstaniowego,
  • Szósta dekada (1972), felietony,
  • Niedrukowane (1977), a w II wydaniu w roku 1978 zawierające teksty polityczne,
  • Podróż na najdalszy Zachód (1982), esej,
  • O dobrym Naczelniku i niezłomnym Rycerzu (1984), esej.

Zbiory krytyczne opublikowane po śmierci

Po jego śmierci ukazały się również liczne prace, które przyczyniły się do dalszego rozwoju dyskursu na temat literatury. Wśród nich warto wymienić:

  • Ethos społeczny literatury polskiej (1985), teksty polityczne,
  • Tropy (1986), eseje religijne,
  • Gdybym był królem (1988), zbiór felietonów,
  • Bolesne Prowokacje (1989), eseje polityczne,
  • Granice Literatury. T. I–II (1990), pisma wybrane pod redakcją T. Burka,
  • Rachunek naszych słabości (1994), eseje polityczne,
  • Dziennik t. I 1955–1969 (1998),
  • Dziennik t. II 1970–1977 (1998),
  • Dziennik t. III 1978–1985 (1999),
  • Rytuały oglądania (2005), felietony teatralne,
  • Dzieje literatury pozbawionej sankcji, t. I-II, antologia, wstęp, wybór oraz opracowanie i posłowie A.T. Kijowskiego; omówienie Marty Kwaśnickiej, Instytutu Literatury, Kraków 2020:
  • – vol. 1 ISBN 978-83-6635-932-1,
  • – vol. 2 ISBN 978-83-6635-928-4.

Opowiadania

Kijowski nie ograniczał się jedynie do krytyki literackiej. Jego twórczość obejmuje również różnorodne opowiadania, w tym:

  • Diabeł, Anioł i Chłop (1955), zbiór opowiadań,
  • Pięć opowiadań (1957), zbiór opowiadań,
  • Oskarżony (1959), opowiadanie,
  • Pseudonimy (1964), zbiór opowiadań,
  • Dyrygent i inne opowiadania (1983), zbiór opowiadań.

Powieści

W sferze powieściowej, Kijowski zwrócił uwagę czytelników swoimi dziełami, takimi jak:

  • Dziecko przez ptaka przyniesione (1968), powieść poetycka,
  • Grenadier-król (1972), powieść poetycka.

Scenariusze filmowe

Nie można zapomnieć o jego wkładzie w kino, który przejawiał się w licznych scenariuszach filmowych. Oto niektóre z nich:

Dedal (pseudonim)

Pseudonim literacki, który Andrzej Kijowski przyjął w latach 1968–1984, to Dedal. Jego zastosowanie było bezpośrednio związane z cenzurą, jaką nałożono na pisarza, uniemożliwiając mu publikowanie pod własnym nazwiskiem z powodu jego aktywności w opozycji.

Pod tym pseudonimem „Dedal” stworzył przeglądy prasy oraz kroniki kulturalne, które ukazywały się w miesięczniku „Twórczość”. Z czasem, ta forma współpracy przekształciła się w osobny felieton, którym autor mógł posługiwać się bez względu na dynamikę politycznych represji oraz tzw. „rozrzedzanie” nazwisk dysydentów, realizowane przez GUKPPiW.

Wszystkie teksty, które stworzył w tym okresie, znalazły swoje miejsce w publikacji, która została wydana rok po jego śmierci. Tom ten ukazał się już pod nazwiskiem Kijowskiego, zawierając ostateczny wybór felietonów, zatytułowany: Kroniki Dedala. Szkice i kroniki (1986); (ISBN 83-07-01366-6; ISBN 978-83-07-01366-4).

Nagrody i ordery

Andrzej Kijowski, jako wybitny krytyk literacki, zdobył wiele prestiżowych nagród i odznaczeń, które potwierdzają jego znaczący wkład w polską kulturę i literaturę. Poniżej przedstawiono listę jego najważniejszych osiągnięć:

  • 1958 – Merkuriusz Polski,
  • 1959 – Życie Literackie,
  • 1964 – Radio Wolna Europa,
  • 1965 – Fundacja im. Kościelskich,
  • 1968 – Fundacja Alfreda Jurzykowskiego,
  • 1972 – im. Anny Godlewskiej,
  • 1973 – Nagroda za scenariusz filmu „Wesele” na Lubuskim Lecie Filmowym w Łagowie,
  • 2008 – pośmiertnie Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski.

Przypisy

  1. Wykaz alfabetyczny osób internowanych w okresie stanu wojennego. 13grudnia81.pl. [dostęp 25.08.2021 r.]
  2. Katarzyna Wiśniewska: Tak pięknie, że strach bierze.
  3. Cmentarz Stare Powązki: ANDRZEJ KIJOWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 28.02.2020 r.]
  4. Tomasz Strzyżewski, Wielka księga cenzury PRL w dokumentach, Warszawa: Prohibita, 2015 r.
  5. Andrzej Tadeusz Kijowski: Grymas Seniora.

Oceń: Andrzej Kijowski (krytyk)

★★★★★
Średnia ocena:4.49 Liczba ocen:8