Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie

---

Historia

Początki

Teatr im. Juliusza Słowackiego, zbudowany w latach 1891–1893, zajął miejsce wyburzonego w 1892 roku kościoła św. Ducha. Kadra architektoniczna, na czele z Janem Zawiejski, zaprojektowała ten eklektyczny budynek, w którym przeważają elementy stylu neobarokowego. To wydarzenie było szczególne, ponieważ był to pierwszy obiekt w Krakowie z elektrycznym oświetleniem. Początkowo funkcjonował pod nazwą „Teatr Miejski”, a imię Juliusza Słowackiego nadano mu w 1909 roku.

Inicjatorem budowy teatru był fotograf i radny Walery Rzewuski, który po raz pierwszy zgłosił pomysł 5 września 1872 roku. Proces decyzyjny był długi; kolejne wnioski składano w 1877 roku i debatowano nad lokalizacją w latach 80. XIX wieku. W dniu 1 sierpnia 1888 roku ogłoszono międzynarodowy konkurs na projekt architektoniczny. W wyniku tego w styczniu 1890 roku wybrano projekt Jana Zawiejski, z którym podpisano umowę w marcu 1891 roku. Prawdziwe działania budowlane rozpoczęły się, gdy kamień węgielny położono 2 czerwca 1891 roku, a dokumenty pod jego płytą złożyli Helena Modrzejewska oraz Antonina Hoffmann.

Całkowity koszt wzniesienia teatru wyniósł 767 tys. złotych reńskich. W kwietniu 1892 roku podjęto decyzję o dzierżawie obiektu, co doprowadziło do ogłoszenia 13 lipca 1893 roku konkursu na sześcioletnią dzierżawę, która trafiła do pierwszego dyrektora Tadeusza Pawlikowskiego. Pierwszą próbę w obiekcie zrealizowano 11 września 1893 roku, a otwarcie teatru miało miejsce 21 października. Na inauguracyjnym przedstawieniu zaprezentowane zostały fragmenty prac Mickiewicza, Słowackiego i Fredry, a przez kolejne pięć tygodni wystawiano wyłącznie polski repertuar.

Teatr w epoce Młodej Polski

Na przełomie XIX i XX wieku teatr stał się jednym z najważniejszych ośrodków kulturalnych w Krakowie, w dużej mierze dzięki osobowościom pierwszych dyrektorów, w tym Tadeusza Pawlikowskiego, Józefa Kotarbińskiego i Ludwika Solskiego. Nowoczesny repertuar, obejmujący klasyków takich jak Ibsen, Maeterlinck, Hauptmann, Strindberg czy Wilde, przyciągnął uwagę widzów. W istotny sposób wpłynęła na to działalność Stanisława Wyspiańskiego, który jako artysta, poeta i inscenizator wystawił wiele swoich dzieł w Teatrze Miejskim.

Wyspiański, który 16 marca 1901 roku zainaugurował premierę „Wesela”, łączył aktualną estetykę z literackim dziedzictwem, odbijając tematykę narodową oraz współczesne problemy. W 1901 roku wyreżyserował także wszystkie części „Dziadów” Adama Mickiewicza, co spotkało się z ogromnym zainteresowaniem. W 1905 roku artysta starał się o dyrekcję, jednak przegrał rywalizację z Ludwikiem Solskim, który od razu zaprosił go do współpracy, a obaj artyści zaczęli wspólnie kształtować oblicze teatru.

W tym okresie wykształciła się nowoczesna scenografia, która harmonizowała z innymi elementami spektaklu, w tym muzyką oraz narracją tekstu. Przełamywano ówczesne konwencje aktorskie, koncentrując się na subtelności i naturalności gry, co sprawiło, że wybitni aktorzy, tacy jak Wanda Siemaszkowa i Irena Solska, tkwili w awangardzie tych zmian.

Teatr między wojnami

W dwudziestoleciu międzywojennym teatr zdołał utrzymać się na sprawdzonej pozycji na teatralnej mapie Polski mimo znacznej konkurencji ze strony scen warszawskich, lwowskich oraz wilnian. Pojedyncze lata, zwłaszcza w drugiej połowie lat 20. oraz w latach 30., były czasami trudnymi, a kryzys ekonomiczny dotknął także kulturę. Każdy dyrektor musiał pracować nad własnym pomysłem na repertuar. Jednak późniejsza działalność Teofila Trzcińskiego, który wdrożył nowatorskie pomysły, wyniosła teatr do świetności. Dzięki niemu polski widzowie odkryli twórczość autorów takich jak Jewreinow, Claudel czy Pirandello.

W 1921 roku Trzciński umożliwił debiut Witkacego, a jego prapremiera „Tumora Mózgowicza” wywołała kontrowersje. Trzciński nie bał się ryzykownych zagrań, był jednym z nielicznych, który na polskiej scenie konsekwentnie wystawiał ekspresjonistów oraz współpracował z wybitnymi artystami. Jego następca, Zygmunt Nowakowski, również wprowadził popularne i widowiskowe przedstawienia, zdobywając ugruntowaną popularność.

W latach przed II wojną światową, Karol Frycz, kolejny wybitny dyrektor, znacząco podniósł poziom artystyczny teatru, wprowadzając znakomitą obsadę aktorską i ambitny repertuar. Znalazło się w nim miejsce dla uznanych aktorów: Władysława Woźnika i Wacława Nowakowskiego. Frycz dostrzegał potencjał u młodych talentów jak Mieczysław Węgrzyn oraz Stefan Czajkowski, którzy niestety zginęli później w Auschwitz.

Teatr po wojnie

W 1945 roku teatr został ponownie otwarty i, w dużej mierze, kontynuował tradycyjną działalność z dyrektorem Fryczem na czele, wykonując repertuar przede wszystkim polski. Jednak nowe okoliczności polityczne wymusiły zmiany prowadzące do odwołania Frycza i połączenia Teatru im. J. Słowackiego ze Starym Teatrem w 1946 roku. Decyzje administracyjne pozwoliły na lepszy nadzór nad teatrem przez władze, a na jego czoło stanął Bronisław Dąbrowski, który był najszybciej urzędującym dyrektorem, pozostając na stanowisku aż do 1972 roku.

W latach czterdziestych krakowski teatr zyskał renomę, oprócz sprawdzonych nazwisk takich jak Zofia Jaroszewska i Mieczysława Ćwiklińska, awansowało wielu obiecujących aktorów, w tym Halina Gryglaszewska, Halina Mikołajska oraz Aleksandra Śląska. Dąbrowski wprowadził ambitne przedstawienia, które przyciągnęły dużą publiczność. Po październiku 1956 roku zrealizowano przełomowe „Wyzwolenie” Wyspiańskiego, a w kolejnych latach wykształciła się znakomita scenografia dzięki współpracy z wieloma wybitnymi twórcami.

Współczesność Teatru

Po 1989 roku teatr zyskał szansę na uratowanie budynku przed zagrożeniem technicznym. Dyrektor Jerzy Goliński zapoczątkował generalny remont obiektu, który objął m.in. wymianę instalacji. W 1990 roku opublikowano wiele znaczących przedstawień realizowanych w otwartej przestrzeni, w tym „Burzę” Szekspira i „Dziką kaczkę” Ibsena. Teatr zaczął się normalizować i od 1992 roku dyrektorami byli m.in. Bogdan Hussakowski, który rozpoczął wprowadzenie nowoczesnego repertuaru oraz współpracy z licznie twórcami.

W okresie 1999–2016 dyrektorem teatru był Krzysztof Orzechowski, który przyciągnął nowych reżyserów oraz innowacyjne pomysły, a teatrowi nadano świeże oblicze. Wprowadzono nowe przestrzenie, w tym letnią Scenę przy Pompie oraz Scenę w Bramie, a także powołano fundację wspierającą cel odnawiania obiektu.

Teatr dziś

Od sezonu artystycznego 2016/17 dyrektorem został wybrany Krzysztof Głuchowski, a teatr na nowo wytyczył swoją tożsamość, będąc miejscem szanującym tradycję, ale i otwartym na nowe prądy społeczno-artystyczne. Oprócz spektakli odbywają się również wydarzenia muzyczne, plastyczne oraz filmowe. W tej chwili teatr dokonuje kompleksowego remontu, który już przyczynił się do modernizacji budynku i otwarcia na potrzeby różnych grup widzów.

W 2018 roku Teatr obchodził 125-lecie swojej działalności, co uwieczniono wprowadzając do obiegu monetę srebrną od Narodowego Banku Polskiego. Teatr im. J. Słowackiego w Krakowie aktualnie prowadzi przeróżne działania edukacyjne i realizuje projekty innowacyjne, zapewniając równocześnie dostępność wydarzeń dla osób z niepełnosprawnościami. Stara się przyciągać zarówno doświadczonych twórców, jak i młodych twórców, organizując regularne wydarzenia i projekty wspierające nowatorskie podejście do sztuki.

Dyrektorzy teatru

• Tadeusz Pawlikowski (1893–1899),
• Józef Kotarbiński (1899–1905),
• Ludwik Solski (1905–1913),
• Tadeusz Pawlikowski (1913–1915),
• Lucjan Rydel (1915–1916),
• Adam Grzymała-Siedlecki (1916–1918),
• Teofil Trzciński (1918–1926),
• Zygmunt Nowakowski (1926–1929),
• Teofil Trzciński (1929–1932),
• Juliusz Osterwa (1932–1935),
• Karol Frycz (1935-39 i 1945-46),
• Juliusz Osterwa (1946–1947),
• Bronisław Dąbrowski (1947–1950),
• Henryk Szletyński (1950–1954),
• Bronisław Dąbrowski (1954–1972),
• Krystyna Skuszanka (1972–1981),
• Andrzej Kijowski (1981–1982),
• Mikołaj Grabowski (1982–1985),
• Jan Paweł Gawlik (1985–1989),
• Jan Prochyra (1989–1990),
• Jerzy Goliński (1990–1992),
• Bogdan Hussakowski (1992–1999),
• Krzysztof Orzechowski (1999–2016),
• Krzysztof Głuchowski (od 2016).

Architektura

Fasada

Fasada Teatru im. Juliusza Słowackiego jest wyjątkowym elementem architektonicznym, składającym się z dwóch ryzalitów, które są zwieńczone alegorycznymi postaciami. Z lewej strony można zobaczyć personifikacje Poezji, Dramat oraz Komedia, stworzone przez Tadeusza Błotnickiego, natomiast z prawej strony odnajdujemy Muzykę, Operę i Operetkę, których autorem jest Alfred Daun.

Poniżej gzymsu umieszczono alegoryczne popiersia Wesołości i Smutku, wykonane przez Mieczysława Zawiejski. Na froncie fasady z dumą widnieje napis „Kraków narodowej sztuce”. Szczyt zdobią posągi młodzieńca w kontuszu, reprezentującego Tadeusza, oraz młodej kobiety w tradycyjnym szlacheckim stroju, utożsamiającej Zosię, autorstwa Michała Korpala.

Wnętrze

Wnętrze teatru zachwyca już na pierwszym piętrze, gdzie prowadzi do foyer eklektyczna klatka schodowa, która została starannie udekorowana. Dekorację stiukową wykonał Alfred Putz. W westybulu można podziwiać popiersie oraz projekt pomnika znakomitego Stanisława Wyspiańskiego, stworzony przez Bronisława Chromego. Dodatkowo, w tym samej przestrzeni znajdują się popiersia Karola Kruzera, a także tablica upamiętniająca Jana Zawiejskiego.

W westybulu znajdują się także popiersia najbardziej wpływowych twórców polskiego teatru, w tym Aleksandra Fredry, Jana Nepomucena Kamińskiego oraz Wojciecha Bogusławskiego. Teatr początkowo oferował 922 miejsca, jednak po przeprowadzonej przebudowie, a także zwiększeniu odstępów między rzędami, liczba ta uległa wydatnemu zmniejszeniu, co wiązało się z likwidacją kilku rzędów na parterze oraz usunięciem strapontenów.

W roku 2023 z inicjatywy Bernarda Rościa oraz Lucyny Kędzierskiej powstała nowa kurtyna z tkaniny dwuosnowowej z okazji 130-lecia inauguracji teatru, w ramach której uhonorowano 130 kobiet, które miały istotny wkład w rozwój Krakowa.

---

Oceń: Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie

---