Józef Zajączkowski (1817–1905)

Kultura i sztuka

Józef Zajączkowski, urodzony 24 lipca 1817 roku w Krakowie, to postać wielowymiarowa, która odegrała istotną rolę w polskiej sztuce i historii. Zmarł 3 października 1905 roku w tym samym mieście, pozostawiając po sobie znaczny dorobek.

Był polskim malarzem oraz fotografem, znanym z prowadzenia zakładów fotograficznych, które mieściły się w Zgierzu, Łodzi oraz Krakowie. W czasie powstania styczniowego pełnił funkcję naczelnika miejskiego Łodzi, co świadczy o jego zaangażowaniu w sprawy społeczne i polityczne.

Interesującym aspektem jest, że w literaturze często mylony jest z innymi osobami o tym samym nazwisku. Nie należy go mylić z Józefem Zajączkowskim (1841–1906), który działał jako fotograf w Rzeszowie, Krośnie i Jaśle. Również jego syn, Józef Zajączkowski (1871–?), który prowadził zakład fotograficzny „Wisła” w Krośnie, nie jest osobą, o której mowa w tym kontekście. Dodatkowo, nie można go również utożsamiać z Janem Zajączkowskim (1815–1905), żołnierzem 4. pułku strzelców konnych działającym podczas powstania listopadowego.

Życiorys

Józef Zajączkowski był synem Stanisława oraz Marcjanny z Lichockich. Jego ojciec uczył w szkole parafialnej, która znajdowała się przy kościele św. Mikołaja na Wesołej w Krakowie. Istnieją przypuszczenia, że młody artysta mógł uczyć się rysunku u malarza Antoniego Gizińskiego, ale szczegóły jego edukacji artystycznej są praktycznie nieznane. W 1848 roku stworzył obraz zatytułowany Pogrzeb ofiar roku 1848, który obecnie znajduje się w Muzeum Narodowym w Krakowie.

Od co najmniej lat 40. J. Zajączkowski mieszkał w Warszawie. W 1843 roku ożenił się z Józefą Aleksandrą Chmielewską (1827–1892), córką Walentego i Zofii ze Skibińskich. Para miała przynajmniej siedmioro dzieci: Kaspra (ur. 1844 w Krakowie), Bronisławę Olimpię (ur. 1845), Julię (ur. 1848), Antoninę Magdalenę (ur. 1854), Kazimierza Hipolita (ur. 1855), Juliana (ur. 1857), Bronisława Wilhelma (ur. 1859) oraz Antoniego (ur. 1861). Początkowo rodzina osiedliła się w Krakowie, następnie mieszkała w Proszowicach, a od 1854 roku osiedliła się na terenie Królestwa Polskiego. Prawdopodobnie wtedy, w połowie lat 50. XIX wieku, Zajączkowski uczył się fotografii pod okiem warszawskiego fotografa Karola Beyera.

W okolicach 1860 roku rodzina Zajączkowskich przeniosła się do Zgierza, gdzie Józef postanowił otworzyć własny zakład fotograficzny. Niestety, jego działalność nie trwała długo, ponieważ w połowie 1862 roku rodzina znów przeprowadziła się, tym razem do Łodzi. Tam Józef Zajączkowski otworzył własne atelier, które początkowo działało przy Nowym Rynku 8 (obecnie Plac Wolności), a później przeniosło się na ul. Konstantynowską 5 (teraz ul. Legionów). W literaturze często podkreśla się jego patriotyczną działalność, a czasami błędnie uznawany jest za pierwszego fotografa w Łodzi. W rzeczywistości, gdy Zajączkowski przybył do Łodzi wiosną 1862 roku, istniał już zakład fotograficzny prowadzony przez Dominika Zonera.

20 października 1862 roku, jako aktywny członek spiskowej organizacji przygotowującej powstanie styczniowe, został wyznaczony przez Komitet Centralny Narodowy na tajnego naczelnika powstańczego miasta. Akt nominacyjny tego wydarzenia znajduje się w Muzeum Miasta Łodzi. Zajączkowski, wspólnie z ks. Józefem Czajkowskim, Teodorem Rybickim, Ludwikiem Kozubskim oraz Leonem Tuczyńskim, zorganizował oddział powstańców z Łodzi, który walczył na Ziemi Sieradzkiej. Niestety, został zdemaskowany, co zmusiło go do przeniesienia się w 1863 roku do Zgierza, gdzie przez kilka miesięcy pełnił funkcję naczelnika okręgowego organizacji cywilnej powiatu łęczyckiego. Obawiając się aresztowania, uciekł w sierpniu 1863 roku z Królestwa Polskiego (pod zaborem rosyjskim) do Galicji (zabór austriacki) i osiedlił się w Krakowie.

Nie później niż w październiku 1863 roku, w Krakowie, otworzył kolejny zakład fotograficzny, który prowadził w Hotelu Narodowym przy ul. Poselskiej 22. W 1865 roku Zajączkowski zredagował album zatytułowany Grobowce, pomniki i trumny królów polskich w Krakowie, zawierający 29 zdjęć, z których tylko jedno (widok katedry na Wawelu) zostało zrobione „z natury”, natomiast pozostałe to reprodukcje z grafik, rysunków i akwarel.

W 1870 roku spisał swoje wspomnienia, które nosiły tytuł Notatki z czasów powstania w r. 1863 a mianowicie w m. Łodzi i jego okolicach. Józef Zajączkowski spoczywa na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, obok swojej żony.

Przypisy

  1. a b c Wojciech Przybyszewski: Józef Antoni Zajączkowski – zapomniany malarz, fotograf z wyboru, patriota z urodzenia. zabytki.online, 24.04.2021 r. [dostęp 30.04.2021 r.]
  2. Dorota Samborska-Kukuć. Kilka komentarzy do wspomnień Józefa Zajączkowskiego. „Przegląd Nauk Historycznych”. XVIII (1), s. 235, 2019 r.
  3. Dorota Samborska-Kukuć. Kilka komentarzy do wspomnień Józefa Zajączkowskiego. „Przegląd Nauk Historycznych”. XVIII (1), s. 236, 238, 2019 r.
  4. Zob. Józef Zajączkowski: Notatki z czasów powstania w r. 1863 a mianowicie w m. Łodzi i jego okolicach. W: Spiskowcy i partyzanci 1863 roku. Red. S. Kieniewicz. Warszawa: 1967, s. 111–159.
  5. Marek Budziarek: Fotograf insurgentem. Józef Zajączkowski (1815–1905). W: Marek Budziarek: Łodzianie. Łódź: 2000 r., s. 188.
  6. Marek Budziarek: Fotograf insurgentem. Józef Zajączkowski (1815–1905). W: Marek Budziarek: Łodzianie. Łódź: 2000 r., s. 191.
  7. Wiesław Haber: Fotografia w Rzeszowie (1851–1914). W: Kunszt rzeszowskiej fotografii. Red. Rafał E. Kocoł. Rzeszów: 2018 r., s. 31–32.
  8. Jacek Strzałkowski: Historia fotografii w Łodzi do 1944 roku. Łódź: Jacek Strzałkowski, 1996 r., s. 108.
  9. Jerzy Banach: Ikonografia Wawelu. T. 1. Kraków: 1977 r., s. 35.

Oceń: Józef Zajączkowski (1817–1905)

★★★★★
Średnia ocena:4.59 Liczba ocen:13