Cmentarz Rakowicki


Cmentarz Rakowicki, znany niegdyś jako Cmentarz Miejski, to niezwykle istotny obiekt historyczny zlokalizowany w Krakowie, w dzielnicy I Stare Miasto. Jego adres to ul. Rakowicka 26, usytuowany na obszarze znanym jako Warszawskie. Cmentarz został założony w 1803 roku, stanowiąc pierwszy w Krakowie cmentarz komunalny, co podkreśla jego znaczenie w kontekście lokalnej historii.

Obszar, który zajmuje cmentarz, wynosi około 35 hektarów, a jego plan jest prostokątny, o wymiarach 700 na 500 metrów. Granice cmentarza wyznaczają ulice: Rakowicka na wschodzie, Prandoty na północy oraz al. 29 Listopada na zachodzie. Od strony południowej obiekt graniczy z byłymi koszarami artylerzystów, a także z arsenałem oraz magazynami armii Austro-Węgier, co stanowi dodatkowy kontekst historyczny dla tego miejsca.

Nazwa Cmentarza Rakowickiego wywodzi się od ulicy Rakowickiej, która prowadzi do dawnej wsi Rakowice, położonej w odległości około 2 kilometrów od cmentarza. To miejsce stanowi nie tylko przestrzeń spoczynku, ale również ważny element dziedzictwa kulturowego Krakowa, przyciągając wielu odwiedzających zainteresowanych jego historią oraz architekturą.

Historia

Cmentarz Rakowicki ma bogatą historię, sięgającą pierwszych lat XIX wieku. Rozpoczęto jego wytyczanie oraz urządzenie w latach 1800–1802, a jego aktywność rozpoczęła się od połowy stycznia 1803 roku. Znajduje się w miejscu, które wówczas stanowiło podmiejski folwark Bosackie, we wsi Prądnik Czerwony, przy granicy z Olszą. Powodem utworzenia tego cmentarza była decyzja, która zakazywała pochówków na wcześniej istniejących cmentarzach przykościelnych w obrębie Krakowa, zgodnie z edyktem józefińskim z 1784 roku.

Władze austriackie nabyły od karmelitów bosych z Czernej obszar 10 mórg chełmińskich za kwotę 1150 złotych reńskich. Wydatki związane z urządzeniem terenu pokryli mieszkańcy Krakowa oraz pobliskich gmin, takich jak Rakowice, Prądnik Biały, Olsza, Grzegórzki, Piaski, Bronowice Wielkie, Bronowice Małe, Czarna Wieś, Nowa Wieś, Krowodrza, oraz Kawiory, którym nadano prawo do grzebania zmarłych na tym terenie. Pierwszy pogrzeb miał miejsce już w styczniu 1803 roku, a pochowano wtedy 18-letnią Apolonię z Lubowieckich Bursikową, zmarłą 15 stycznia.

Już w 1807 roku na cmentarzu wybudowano studnię, a pięć lat później, przy wsparciu społeczeństwa, postawiono okazały krzyż. Miejsce to było wielokrotnie rozszerzane. Pierwsze poszerzenie miało miejsce w 1836 roku, kiedy zakupiono dodatkowe 10 mórg gruntu od karmelitów czerneńskich za 5000 złotych polskich. Rozplanowanie cmentarza zlecono architektowi Karolowi R. Kremerowi, który w 1839 roku zaprojektował parkowe założenie tego obszaru. Nowo nabyty teren poświęcono 2 listopada 1840 roku, a mur cmentarza zbudowano z materiałów uzyskanych z rozbiórki kościoła Wszystkich Świętych.

W 1863 roku miasto nabyło dodatkowe 5 mórg i 1743 sążni przy zachodnim murze cmentarza, od karmelitów i Walerego Rzewuskiego, który poświęcono we wrześniu 1866 roku, z myślą o chowaniu zmarłych w obliczu epidemii. Kolejne powiększenie miało miejsce jesienią 1886 roku, kiedy to teren cmentarza poszerzono o ponad 15 mórg, w miejscu którego pochowano znanych artystów, Jana Matejkę i Macieja Jakubowskiego.

Na początku lat trzydziestych XX wieku, w latach 1933-1934, pochowano teren w kierunku północnym. To poszerzenie obejmowało dawny plac ćwiczeń saperów, co dało obecny rozmiar cmentarza, eliminując ulicę Modrzewiową. Otrzymano pozwolenie na budowę nowej kaplicy 6 czerwca 1856 roku, ale dopiero w latach 1861-1862 wybudowano kaplicę Zmartwychwstania Pańskiego, według projektu fundacji Anny i Ludwika Helclów, zastępując dotychczasową drewnianą konstrukcję. W 1877 roku powstał budynek administracyjny i kostnica, stworzona według planów Salomona Saarego.

W 1976 roku cmentarz został wpisany do rejestru zabytków. Pięć lat później, w 1981 roku, został powołany Obywatelski Komitet Ratowania Krakowa, który wpisuje się w działania związane z ochroną cmentarzy, w tym Rakowickiego. Komitet organizuje coroczne kwesty na rzecz zabytkowych grobowców i nagrobków, a prace prowadzone są również na Nowym Cmentarzu Podgórskim, we współpracy ze Stowarzyszeniem Podgórze.pl. Fundusze z tych akcji są przeznaczane na renowację zabytkowych grobów, szczególnie tych, które nie mają właścicieli.

Znaczenie

Nekropolia w Krakowie stanowi ważne miejsce pamięci, które gromadzi zarówno zwykłych obywateli, jak i zasłużone postacie związane z historią miasta. W jej murach spoczywają twórcy kultury, naukowcy, a także działacze niezależnościowi, polityczni i społeczni, których działalność miała kluczowe znaczenie dla rozwoju kraju. To tutaj pochowani są uczestnicy wielu przełomowych momentów w historii, w tym powstań narodowych oraz obu wojen światowych.

Na tym wyjątkowym cmentarzu można zobaczyć wydzielone kwatery dedykowane uczestnikom powstań listopadowego, styczniowego, krakowskiego, a także I wojny światowej. Znajdują się tu groby żołnierzy zarmowanych w tych konfliktach, często zmarłych w wojskowych szpitalach. Pochowani są tu również członkowie Legionów Polskich, uczestnicy sławnej szarży pod Rokitną, a także ofiary strajków robotniczych, które miały miejsce w latach 1923 oraz 1936. Cmentarz stał się miejscem odbywających się tu uroczystości patriotycznych, które przypominają o heroicznych walkach o wolność.

Cmentarz Rakowicki jest zabytkiem, który odznacza się znaczną wartością historyczną oraz artystyczną. Wiele znajdujących się tu nagrobków jest dziełem uznanych rzeźbiarzy oraz architektów, do których należą m.in. Teofil Żebrawski, Feliksa Księżarskiego, Sławomir Odrzywolski, Jakub Szczepkowski, a także rzeźbiarze: Tadeusz Błotnicki oraz Wacław Szymanowski, Karol Hukan i wielu innych artystów, których prace nadają miejscu niepowtarzalny charakter.

Cmentarz Rakowicki jest administracyjnie zarządzany razem z przyległym cmentarzem wojskowym, który znajduje się przy ulicy J. Prandoty, tworząc spójną całość, w której zachowuje się pamięć o zmarłych i ich zasługach. To miejsce nie tylko pełni funkcję nekropolii, ale także jako symbol walki o niepodległość i pamięć o historii narodu.

Pochowani

W kontekście cmentarza Rakowickiego istnieje wiele osobistości, które znacząco wpłynęły na historię.

Warto zaznaczyć, że miejsce to stanowi spoczynek dla wielu znanych postaci, co nadaje mu dodatkowego znaczenia kulturowego i historycznego.

Przypisy

  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30.09.2024 r.
  2. Kraków i Wszystkich Świętych w 20-leciu międzywojennym. Wędrówka żywych do umarłych [FOTO] [online], Krowoderska.pl, 31.10.2020 r. [dostęp 01.11.2020 r.]
  3. Stanisław Potępa, Cmentarz Stary na Zabłociu w Tarnowie, Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Miejskiego w Tarnowie, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Tarnów 1986 r., s. 5.

Oceń: Cmentarz Rakowicki

Średnia ocena:4.51 Liczba ocen:6