Stanisław Morgenstern

---

Życiorys

Stanisław Morgenstern urodził się w rodzinie narodowości niemieckiej, której matka Katarzyna z d. Bankhofer odeszła z tego świata w 1839 roku w Lisiej Górze. Obaj rodzice byli właścicielami ziemskimi i pochodzili z Uherska (niem. Ungarisch Hradisch, obecnie Uherské Hradiště w Czechach). Do roku 1812 mieszkał w Krakowie, jednak później rodzina przeniosła się do Galicji, gdzie dzierżawili majątki w powiatach: wadowickim, bocheńskim oraz tarnopolskim. W dzieciństwie był towarzyszony przez trzy siostry: Barbarę, Mariannę i Wiktorię oraz trzech braci: Ignacego, Józefa i Jana.

Edukując się, uczęszczał do szkół w Białej, Myślenicach oraz Muszynie, a następnie ukończył gimnazjum w Podolińcu. Następnie studiował filozofię w Lwowie, Egerze i Chebie, gdzie rozpoczął także studia teologiczne, kontynuując je w Lwowie. W roku 1830 przyjął święcenia diakonatu, a w oczekiwaniu na osiągnięcie wieku, który umożliwiłby mu uzyskanie święceń prezbiteratu, pracował w Wojniczu. Święcenia kapłańskie uzyskał w styczniu 1831 roku w Przemyślu i został przypisany do parafii w Choczni w diecezji tarnowskiej.

Od 1833 roku pełnił funkcję wikariusza w katedrze, był katechetą w żeńskiej szkole oraz kapelanem szpitala wojskowego mieszczącego się w Tarnowie. 8 czerwca 1835 roku objął probostwo w parafii w Lisiej Górze. Stanisław Morgenstern należał do grona zwolenników planów dotyczących powstania krakowskiego. Na Boże Narodzenie 1845 roku zaprosił pobliskich ziemian, aby porozmawiać na temat zbliżającego się buntu. W styczniu 1846 roku otrzymał dekret do Kamienicy, jednak nie objął tej placówki.

W wyniku oskarżeń o działalność konspiracyjną, powracając z Jawornik do Lisiej Góry, w marcu 1846 roku został aresztowany przez grupę wieśniaków, którzy przez całą noc trzymali go w Żukowicach Nowych, stając się jedną z pierwszych ofiar rabacji galicyjskiej.

W Lisiej Górze, gdzie proboszcz Stanisław Morgenstern w parafii liczącej 8 tysięcy wiernych doprowadził do 4700 ślubowań zupełnej wstrzemięźliwości, podobny zarzut oprawiono w znamienne reminiscencje. Oto aresztowany przez chłopów proboszcz, „gdy pod strażą siedział, przychodzili do niego z naigrawaniem, przemawiali do niego niektórzy: widzisz, coś wybroił na ambonie, jakoś to krzyczał, przysięgał, klękał, jakoś to zachęcał, jakoś to oczyma przewracał, aby nas tylko do buntu zapisać. Krzyczeli przeraźliwym głosem na niego: pozwól nam teraz pić, bo twoje życie teraz w naszych rękach. To, gdy często powtarzali z naleganiem, mówi im: róbcie co chcecie!”.

Po aresztowaniu został przewieziony do więzienia dla księży, które mieściło się w byłym klasztorze oo. Bernardynów w Tarnowie. Austriackie władze skazały go na 20 lat ciężkiego więzienia w Szpilbergu, jednak z powodu wydarzeń Wiosny Ludów i ogłoszonej amnestii przez Franza Stadiona, odzyskał wolność po 25 miesiącach. Do Lisiej Góry powrócił 3 kwietnia 1848 roku.

Proboszcz w Żabnie i Odporyszowie

Na wyraźne żądanie władz austriackich został przeniesiony na placówkę do Żabna i Odporyszowa. Z dniem 31 marca 1849 objął probostwo tych połączonych parafii, znajdując sanktuarium w opłakanym stanie. Przeprowadził gruntowny remont, zlecił podwyższenie wieży, odnowił polichromię w kościele oraz uporządkował cmentarz wraz z kaplicą, kupił nowy sprzęt liturgiczny. W swoich zapiskach zanotował:

To wszystko sprawiłem na chwałę Bożą i dla zbawienia dusz, dzięki szczególnej pomocy Bożej i własnym kosztem, wobec obojętności parafian i kolatorów kościoła.

Wczesne lata pięćdziesiąte XIX wieku to czas jego pielgrzymki do Rzymu i Ziemi Świętej. Po powrocie podjął budowę 52 kaplic wzorowanych na obiektach palestyńskich. Wśród nich znajdowały się zarówno stacje drogi krzyżowej, jak i kaplice różańcowe oraz kaplice Siedmiu Boleści Matki Bożej. Dodatkowo zmodernizował plebanię oraz zbudował domy dla personelu plebańskiego oraz obiekty gospodarcze.

Na własny koszt wybudował szkołę w Odporyszowie oraz plebanię w Żabnie. Znacznie pobudził ruch pielgrzymkowy do znanego z łask obraz Matki Bożej Odporyszowskiej oraz skomponował kilka pieśni. W roku 1861 uzyskał mandat do Sejmu Krajowego Galicji we Lwowie w IV kurii, reprezentując obszar Tarnów, okręg wyborczy nr 67 Dąbrowa-Żabno. Pierwsza sesja, pod przewodnictwem marszałka krajowego Leona Ludwika Sapiehy, miała miejsce w dniach 15-26 kwietnia 1861, a ostatnia 19 listopada – 31 grudnia 1866. W tym samym czasie zasiadał w austriackiej Radzie Państwa w Wiedniu.

Będąc członkiem Koła Polskiego, frakcji konserwatystów, został ponownie wybrany do Sejmu Krajowego Galicji, gdzie pracował od 18 lutego 1867 do 13 listopada 1869, kiedy to sejm został rozwiązany patentem cesarskim z 21 maja 1870. W okresie powstania styczniowego aktywnie udzielał posługi sakramentalnej rannym powstańcom. 11 lipca 1864 roku został ponownie aresztowany przez władze austriackie za udzielanie schronienia na plebanii w Odporyszowie swojemu przyjacielowi, kapelanowi powstańców, o. Barardowi Bulsiewiczowi. Na skutek interwencji Prezydium Biskupiego w Tarnowie, został zwolniony po dwóch miesiącach, jednak musiał uiścić grzywnę w wysokości 30 florenów.

Morgenstern był promotorem Jana Wnęka, który na jego zlecenie wykonywał prace ciesielskie oraz rzeźbił figury do kaplic. Jego zasługi zostały docenione przez władze kościelne poprzez przyznanie mu przywileju noszenia rokiety i mantoletu. Biskup tarnowski Józef Alojzy Pukalski nadał mu tytuł kanonika honorowego Kapituły Katedralnej w Tarnowie. W swoim testamencie przekazał bogaty księgozbiór bibliotece seminaryjnej w Tarnowie. Zgodnie z jego wolą, został pochowany w nowej kaplicy na cmentarzu w Odporyszowie, jednak z czasem miejsce jego spoczynku zostało zapomniane.

Upamiętnienie

W prezbiterium odporyszowskiego kościoła, obok wejścia do zakrystii, znajduje się pamiątkowa tablica z czarnego marmuru, która jest poświęcona księdzu Stanisławowi Morgensternowi. Ta pamiątkowa tablica jest symbolem szacunku i pamięci dla jego osoby, a jej lokalizacja w tak ważnym miejscu podkreśla znaczenie ks. Morgensterna w historii tej społeczności.

Warto dodać, że z inicjatywy ks. Andrzeja Augustyńskiego, w wrześniu 2021 roku Fundacja Demos zrealizowała rekonstrukcję grobu księdza Morgensterna, co świadczy o dużym zaangażowaniu lokalnych działań na rzecz zachowania pamięci o nim. Ta inicjatywa z pewnością przyczyniła się do trwałego upamiętnienia jego dokonań oraz działalności na rzecz wspólnoty.

---

Oceń: Stanisław Morgenstern

---