Adam Ciołkosz

Polityka i administracja

Adam Witold Maria Ciołkosz, znany również pod pseudonimem Kremerowski, to fascynująca postać w historii Polski. Urodził się 5 stycznia 1901 roku w Krakowie, a zmarł 1 października 1978 roku w Londynie. Był nie tylko instruktorem harcerskim, ale także porucznikiem piechoty w Wojsku Polskim.

Jako publicysta i polityk, odgrywał istotną rolę w Polskiej Partii Socjalistycznej, zarówno w kraju, jak i na obczyźnie. Był jednym z czołowych liderów tej partii oraz posłem na Sejm II i III kadencji w II Rzeczypospolitej. Od 28 stycznia 1941 roku zasiadał w Komitecie dla Spraw Kraju, co dodatkowo świadczy o jego zaangażowaniu w sprawy polityczne i społeczne.

W życiu osobistym Adam był mężem Lidii Ciołkosz oraz bratem Zbysława Ciołkosza, znanego konstruktora lotniczego, którego sylwetkę można poznać bliżej na stronie Zbysława Ciołkosza.

Życiorys

Adam Ciołkosz przyszedł na świat w Krakowie w rodzinie, która pielęgnowała demokratyczne oraz niepodległościowe tradycje. Jego ojciec, Kacper, był osobą bardzo aktywną w działalności społecznej i politycznej, a matka, Maria z Idzikowskich, była córką powstańca styczniowego. W 1903 roku cała rodzina Ciołkoszów osiedliła się w Tarnowie, gdzie Adam ukończył gimnazjum i podjął studia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego. W swoich latach szkolnych, w 1911 roku, przystąpił do I Drużyny Skautowej im. Zawiszy Czarnego, a później samodzielnie założył I Drużynę Harcerską w Zakopanem, którą następnie prowadził Andrzej Małkowski.

Podczas I wojny światowej przebywał z rodzicami i młodszym bratem Zbysławem w Wiedniu, gdzie zainicjował powstanie Drużyny Harcerskiej im. Jana Sobieskiego. W okresie lat 1917–1918 pełnił funkcję komendanta „Dzielnicy Tarnowskiej”, co znacząco wpłynęło na rozwój ruchu skautowego w regionie. Już we wrześniu 1918 roku, Adam z grupą starszych harcerzy utworzył Pogotowie Narodowe, które w nocy z 30 na 31 października 1918 roku wspólnie z POW rozbroiło austriackie posterunki w Tarnowie. Następne dni przyniosły wyjazd do Lwowa, gdzie uczestniczył w walkach o miasto. Po uzyskaniu matury w 1919 roku, spotkała go zaszczytna nominacja na podporucznika.

W czasie wojny polsko-bolszewickiej, Adam zorganizował cztery kompanie karabinów maszynowych w 205 pułku piechoty oraz brał udział w wielu bitwach, w tym o Grodno, Wilno, a także bronił Warszawy, gdzie podczas bitwy nad Niemnem został ranny.

Rok 1921 przyniósł Ciołkoszowi kolejne wyzwanie – walkę w III powstaniu śląskim, gdzie dowodził pociągiem pancernym w bitwie o górę św. Anny. Jego zasługi zostały odznaczone Śląską Wstęgą Waleczności i Zasługi. W miarę upływu czasu, szczególnie w kontekście nadchodzącego plebiscytu na Warmii i Mazurach, Adam zaangażował się w popularyzację i organizację ruchu harcerskiego, pełniąc rolę komendanta Naczelnej Komendy Organizacji Harcerskiej na tym obszarze. Podczas akcji plebiscytowej w Kwidzynie na krótko został aresztowany.

Po wojnie dokończył swoje studia na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz ukończył Szkołę Nauk Politycznych w Krakowie. W 1924 roku został oficerem rezerwy 3 pułku piechoty Legionów w Jarosławiu. W 1934 roku nosił tytuł porucznika, zajmując 778 lokatę na liście oficerów pospolitego ruszenia piechoty, pozostając na ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Tarnów.

Ruch socjalistyczny

Od czasów studenckich, Adam Ciołkosz był mocno związany z ruchem socjalistycznym. W 1921 roku wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej, stając się przewodniczącym Sekcji Akademickiej PPS. W tym samym okresie aktywnie działał także w Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej, gdzie pełnił m.in. rolę członka Komitetu Wykonawczego oraz redaktora pisma ZNMS „Głos Niezależny”. W Krakowie dawał początek Wolnemu Harcerstwu, które było próbą odnowy tradycyjnego ruchu harcerskiego. Przygotowywał także wydania pism „Płomienie” oraz „Listy do Starszych Harcerzy”. Jednak z powodu dywersji ze strony Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej, porzucił tę działalność.

W 1924 roku został redaktorem socjalistycznego dziennika „Naprzód” oraz sekretarzem Zarządu Głównego Towarzystwa Uniwersytetu Ludowego im. Adama Mickiewicza w Krakowie. Szybko zdobył uznanie w środowisku politycznym, a w wieku 27 lat został posłem z listy PPS w wyborach parlamentarnych w 1928 roku. W Sejmie został sekretarzem Związku Parlamentarnego Polskich Socjalistów.

W kolejnych wyborach w 1930 roku uzyskał mandat z listy Centrolewu, lecz doświadczył również nieprzyjemności – 18 czerwca 1930 roku stał się ofiarą napaści ze strony nieznanych sprawców, a w nocy z 9 na 10 września tego roku został aresztowany za działalność antysanacyjną, co wywołało silne protesty w Tarnowie. Na kaucji zwolniono go 24 grudnia 1930 roku, a mimo to otrzymał mandat do Sejmu z Centrolewu, który uzyskał rekordowe poparcie – 65 tys. głosów.

W wyniku oskarżeń o przygotowywanie zamachu, w 1932 roku, Ciołkosz został skazany w procesie brzeskim na trzy lata więzienia oraz na dziesięcioletnie pozbawienie praw obywatelskich. Po uprawomocnieniu się wyroku, do 1934 roku odbywał karę w tarnowskim, krakowskim i wiśnickim więzieniu.

Od 1930 roku pełnił funkcję przewodniczącego Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS w Tarnowie. W latach 1936-1939 prowadził Okręgowy Komitet Robotniczy PPS Ziemi Krakowskiej, a także Zarząd Oddziału Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego. W 1938 roku władze unieważniły jego kandydaturę na radnego w Krakowie, jednak udało mu się uzyskać mandat radnego w Tarnowie, który też został anulowany. 28 marca tego samego roku sąd okręgowy w Tarnowie skazał go na 8 miesięcy więzienia za obrazy prezydenta Rzeczypospolitej na zgromadzeniu publicznym i rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji podburzających społeczeństwo.

Okupacja niemiecka i czasy powojenne

W momencie wybuchu II wojny światowej, Adam Ciołkosz zdołał uniknąć aresztowania przez gestapo, decydując się na ucieczkę z żoną Lidią i synem do Lwowa. Następnie przez Rumunię dotarł za zachodnią granicę. W lutym 1940 roku osiągnął Paryż, a potem Londyn, gdzie zajął się działalnością polityczną. Pełnił funkcję sekretarza Komitetu Zagranicznego PPS, a w tej roli reprezentował również podziemną PPS-WRN. W okresie od 4 marca 1940 do lipca 1941 roku był członkiem Rady Narodowej RP, pełniącej rolę doradczą względem Rządu RP na uchodźstwie.

W wyniku niezgody ze względu na układ Sikorski-Majski, Ciołkosz czasowo wycofał się z Komitetu Zagranicznego PPS. Po tragicznej śmierci gen. Władysława Sikorskiego, odmówił formowania nowego gabinetu, które zaproponował mu Prezydent. Po wojnie pozostawał w Londynie, działając na rzecz PPS. W latach 1948-1955 zasiadał w Centralnym Komitecie Zagranicznym PPS, a od 1957 do 1960 był przewodniczącym Rady Centralnej PPS. Niestety, z powodu sporów dotyczących ideologii i strategii z Zygmuntem Zarembą, został usunięty z partii.

W reakcji na problemy wewnętrzne w PPS, powołał Centralny Komitet Odbudowy PPS, odłam tej partii na emigracji, którym kierował od maja 1964 do października 1977. Po rezygnacji z bezpośredniej działalności politycznej z powodów zdrowotnych, VII Zjazd PPS przyznał mu tytuł Dożywotniego Honorowego Przewodniczącego Partii.

W 1951 roku uczestniczył w zjeździe założycielskim Międzynarodówki Socjalistycznej, gdzie był jednym z współautorów dokumentu programowego. Od 1949 roku był członkiem Wydziału Wykonawczego Rady Politycznej zrzeszającej demokratyczne organizacje na uchodźstwie. Działał na rzecz zintegrowania obozu niepodległościowego, a po częściowym integracyjnym układzie gen. Kazimierza Sosnkowskiego w 1954, dołączył do Egzekutywy Zjednoczenia Narodowego.

Adam Ciołkosz był głośnym krytykiem układu jałtańskiego, starał się o wolne wybory w Polsce oraz przywrócenie kontaktów z Zachodem. W 1966 roku poprowadził Światowy Zjazd Polski Walczącej i przez wiele lat pełnił funkcję przewodniczącego londyńskiej delegacji Zgromadzenia Ujarzmionych Narodów Europy. Jego osiągnięcia obejmują także działalność w Polskim Towarzystwie Naukowym na Obczyźnie od 1966 roku oraz pracę jako pisarz historyczny i publicysta społeczno-polityczny. Ciołkosz zmarł w Londynie 1 października 1978 roku, a jego miejsce spoczynku znajduje się na Putney Vale Cemetery w Londynie (blok M, grób 62A).

Za zasługi w działalności publicystycznej Adam Ciołkosz został uhonorowany wieloma nagrodami, takimi jak nagroda „Kultury” w Paryżu w 1967 roku, Stowarzyszenia Polskich Kombatantów w Londynie w 1972 roku, Fundacji im. A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku w 1973 roku oraz Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie w Londynie w 1978 roku.

Integralną częścią życia Adama Ciołkosza była jego walka z cenzurą.

Swoje stanowisko wobec cenzury ujawnił, podpisując list z poparciem dla autorów protestu przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (List 59). W okresie PRL jego nazwisko znalazło się na liście osób z całkowitym zakazem publikacji, a zalecenia cenzorskie dotyczące jego twórczości zawierały takie noty jak ta, opublikowana przez Tomasza Strzyżewskiego: „(…) w stosunku do niżej wymienionych pisarzy, naukowców i publicystów przebywających na emigracji, należy przyjąć zasadę bezwarunkowego eliminowania ich nazwisk oraz wzmianek o ich twórczości.”

Adam Ciołkosz jako patron

Przed 1989 rokiem w Polsce nie było żadnych miejsc, które upamiętniałyby Adama Ciołkosza. Współcześnie jego imię nadano różnym ulicom oraz instytucjom. Można je znaleźć w Krakowie, w okolicy Swoszowic oraz Jugowicach, a także w Warszawie, gdzie znajduje się ulica Nowodwory.

W Tarnowie poświęcono mu wspomnianą ulicę Kacpra i Adama Ciołkoszów. Warto także zauważyć, że imiona Lidii i Adama Ciołkoszów nosi Dom Dziecka nr 9 w Warszawie, który znajduje się przy ul. Korotyńskiego. Również Ośrodek Kształcenia Ustawicznego Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego w Krakowie nosi ich imiona, co podkreśla znaczenie tej pary w polskim społeczeństwie.

Najważniejsze publikacje

Adam Ciołkosz to autor wielu istotnych dzieł, które wpływają na myślenie o socjalizmie oraz historii Polski. Jego publikacje począwszy od lat 40. XX wieku aż po lata 80. stanowią cenny wkład w dyskusję o polityce i ideologii tego okresu. Poniżej przedstawiamy zbiór jego najważniejszych prac.

  • Trzy wspomnienia. Londyn: Komitet Zagraniczny Polskiej Partii Socjalistycznej, 1945, brak numerów stron w książce,
  • Róża Luksemburg a rewolucja rosyjska. Paryż: Instytut Literacki, 1961, brak numerów stron w książce,
  • Od Marksa do Chruszczowa. Londyn: „Dokumenty chwili”, 1962, brak numerów stron w książce,
  • Karol Marks a Powstanie styczniowe. Londyn: 1963, brak numerów stron w książce,
  • Opór zbrojny w getcie warszawskim. Londyn: 1963, brak numerów stron w książce,
  • Koniec monolitu. Londyn: Democratic Press and Liberty Publ., 1964, brak numerów stron w książce,
  • Granice odwagi myślenia. Marksizm w interpretacji Adama Schaffa. Londyn: Democratic Press and Liberty Publ., 1966, brak numerów stron w książce,
  • Zarys dziejów socjalizmu polskiego. T. 1. Londyn: Gryf Publ, 1966, brak numerów stron w książce (wraz z żoną Lidią Ciołkosz),
  • Zarys dziejów socjalizmu polskiego. T. 2. Londyn: Gryf Publ, 1972, brak numerów stron w książce (wraz z żoną Lidią Ciołkosz),
  • Ludzie PPS. Londyn: Centralny Komitet Polskiej Partii Socjalistycznej, 1967, brak numerów stron w książce,
  • Socjalizm na zachodzie Europy. Czternaście dróg do socjalizmu. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna, 1968, brak numerów stron w książce,
  • Moskalofilskie pojmowanie dziejów. Londyn: Democratic Press and Liberty Publications, 1969, brak numerów stron w książce,
  • Polska wciąż na wulkanie. Londyn: Democratic Press and Liberty Publ., 1971, brak numerów stron w książce,
  • Sprawa najważniejsza. Londyn: [Polish National Fund], 1974, brak numerów stron w książce,
  • Wanda Wasilewska. Dwa szkice biograficzne. Londyn: PULS, 1977, brak numerów stron w książce,
  • Niepodległość i Socjalizm 1835-1945. Audycje radiowe. Londyn: PULS, 1982, brak numerów stron w książce (wraz z żoną Lidią Ciołkosz),
  • Walka o prawdę. Wybór artykułów 1940-1978. Londyn: PULS, 1983, brak numerów stron w książce.

Dodatkowo, wśród tłumaczeń Ciołkosza można wymienić:

  • Róża Luksemburg: Rewolucja rosyjska. W: Adam Ciołkosz: Róża Luksemburg a rewolucja rosyjska. Paryż: Instytut Literacki, 1961, brak numerów stron w książce,
  • Milovan Dżilas: Rozmowy ze Stalinem. Paryż: Instytut Literacki, 1962, brak numerów stron w książce,
  • Aleksander Weissberg-Cybulski: Wielka czystka. Paryż: Instytut Literacki, 1967, brak numerów stron w książce.

Przypisy

  1. Psocjal, Mogiła rodzinna Ciołkoszów [online], Czerwony Goździk, 18.11.2018 r. [dostęp 14.04.2023 r.]
  2. Lidia Barbara Paszkiewicz, Komitet dla Spraw Kraju. Zarys działalności Adama Ciołkosza w latach 1940-1942, w: Archiwum Emigracji. Studia – Szkice – Dokumenty, Toruń, 2010 r., Zeszyt 1–2 (12–13), s. 162.
  3. Wyrok na b. posła Ciołkosza. „Gazeta Lwowska”, Nr 72 z 30.03.1938 r., s. 3.
  4. Kultura 1976/03/342 Paryż 1976, s. 34.
  5. Strzyżewski 2015, s. 87.

Oceń: Adam Ciołkosz

★★★★★
Średnia ocena:4.93 Liczba ocen:17