Stanisław Sokołowski (kaznodzieja)

---

Życiorys

Stanisław Sokołowski przyszedł na świat w Krakowie, w rodzinie, która nie dysponowała dużymi środkami finansowymi. Początkowe lata swojej edukacji spędził ucząc się u Jakuba Bielińskiego, sufragana płockiego. W kolejnych latach kontynuował naukę na Akademii Krakowskiej, gdzie był podopiecznym Jakuba Górskiego. W tym czasie studiował również na uniwersytecie w Wittenberdze, uzyskując tam bakalureat w 1561 roku, a następnie magisterium z nauk wyzwolonych oraz filozofii w 1562 roku.

Wykładał filozofię i w roku 1564 objął stanowisko profesora na wydziale filozoficznym. Jego kariera akademicka rozwijała się również w obszarze teologii, której nauczanie podejmował jako profesor na Akademii Krakowskiej. Po pewnym czasie zdecydował się na dalsze, czteroletnie studia w Rzymie, Pawii oraz Bolonii, gdzie w 1575 roku zdobył doktorat teologii.

W następnych latach kontynuował naukę w Polsce i przyjął święcenia kapłańskie. Od wiosny 1576 roku pełnił zaszczytną rolę nadwornego kaznodziei, a wkrótce potem został królewskim spowiednikiem na dworze Stefana Batorego, pełniąc tę funkcję aż do wiosny 1580 roku. W 1579 roku objął stanowisko proboszcza w kościele św. Floriana w Krakowie, gdzie mieszkał od wiosny 1580 roku.

Od roku 1584 Sokołowski był kanonikiem kapituły krakowskiej. Działał intensywnie w zakresie pracy pisarskiej, pozostawiając po sobie bogaty dorobek. Był również nauczycielem wielu adeptów filozofii i teologii, w tym Andrzeja Schoneusa.

Twórczość

Publikacje naukowe i literackie

Stanisław Sokołowski miał wyjątkowy talent do pisania zarówno w języku polskim, jak i łacińskim. Jako teolog katolicki oraz teoretyk oratorstwa, zyskał renomę wykładowcy retoryki na Akademii Krakowskiej. Jego dorobek obejmuje wiele znaczących prac z zakresu teologii, kazań oraz polemik. Wśród jego publikacji można wymienić:

• De ratione studii ad Nicolaum Volscium Capitaneum Krzepicensem a. 1572 oratiuncula, rękopis zgromadzony w Bibliotece Jagiellońskiej nr 59,
• Hominis cuiusdam privati… de electione regis ad eos, quorum interest, sincera et christiana adhortatio, datowaną na 1572 lub 1573; niepublikowany rękopis znajdował się w Cesarskiej Bibliotece Publicznej w Petersburgu, sygn. Lat. F. XVII. 55,
• Concio de vestitu et fructu haereseon, opublikowaną w Lwowie w 1578 r. przez M. Szarffenbergera; inne wydanie miało miejsce w Nysie Śląskiej tego samego roku, a przedruki w: Conciones duae; J. Górski Praelectiones…, Kraków 1580, jak również w De… Ecclesiae discrimine,
• Conciones duae. Altera de vestitu haereticorum et fructu haereseon. Altera de causis supremi excidii Hierosolimitani, która została opublikowana w Lwowie w 1578 r. w drukarni S. Szarffenberger; drugie z kazań dostępne osobno pod tytułem Excidium Hierosolimitanum, sive de causis ultimi excidii urbis illius… concio, Kraków 1580, drukarnia Łazarzowa; przedruki w Orationes… septem; podobiznę tytułowej karty oraz pierwszej i ostatniej strony pierwszej edycji dokumentuje H. Jędrzejowska w Książka polska…, Lwów 1928,
• Epithalamion episcopi cum sua sponsa Ecclesia, sive de consecratione episcopi sermo, wydane w Krakowie w 1580 r. przez Łazarzową; inne edycje miały miejsce w Nysie Śląskiej i Rzymie w roku 1602; także przedruki w Orationes… septem,
• Censura Orientalis Ecclesiae, opublikowana w Krakowie w 1582 r., dostępna również w Dylingi oraz Kolonii; dzieło to wywołało długotrwałą polemikę, a współczesny rękopis z notatkami autora można znaleźć w Bibliotece Watykańskiej, sygn. Ottob. Lat. Ms. 2533; przekład niemiecki znalazł się pod tytułem Censur oder Urtheil der Orientalischen Kirchen w 1582,
• Compositio sive pro dote Ecclesiastica et haereditate Christi ad Ordines Poloniae Regni…, Kraków 1582, drukarnia Łazarzowa, następnie przedrukowane w Orationes… septem; zawarte w zbiorze pt. Opuscula tam ecclesiastici quam equestris ordinis virorum compositionis inter status negotio servientia, Kraków 1632 oraz w indywidualnych odbitkach pt. Oratio Ecclesiastica pro dote Ecclesiae Dei et haereditate Christi, Kraków 1632,
• Pro cultu et adoratione Jesu Christi in Eucharistiae Sacramento…, kontynuacją w Krakowie 1582 r., a później w 1584 r.; także przedruki w Censura Orientalis Ecclesiae, Paryż 1584 oraz Orationes… septem; polski przekład ds. M. D. Sigonius pt. O czci i chwale Pana Christusa w Najświętszym Sakramencie…, Kraków 1590,
• De verae et falsae Ecclesiae discrimine… libri tres. Opublikowane w Krakowie w 1583 r.; kolejne edycje miały miejsce w Kolonii oraz Ingolstadt,
• Ultima responsio protestantium ad censuram et iudicium patriarchae Constantinopolitani, de articulis Confessionis Augustanae, Kraków 1583 r., drukarnia Łazarzowa,
• Ad Wirtembergensium theologorum invectivam… brevis responsio, Kraków 1584; następne wydania w Ingolstadt i Augustae Trevirorum w 1586 r.,
• Stanislaus Socolovius… Thomae Natali Rhacusano… episcopi Cracoviensis… medico et canonico Cracoviensi etc. suo observatissimo, Kraków 1584, zawarte w przedruku H. Cichowskiego,
• Justus Joseph, sive in Jesu Christi Domini nostri mortem et passionem… meditationes, Kraków 1586; polski przekład J. Bogusławskiego pt. Sprawiedliwy Jozeph albo o męce i śmierci Pana naszego Iezusa Krystusa rozmyślania, Kraków 1596,
• Orationes Ecclesiasticae septem, Kolonia 1587; wśród nich po raz pierwszy ogłoszono kazania: Pro vera et catholica libertate oraz Pro religione Catholica,
• Peregrinus sive laesae virtutis quaerela nunc primum ex manuscripto publicae luci exposita, adiecta autoris vita, powstała 1587 r., wydana przez C. G. Friese w Warszawie w 1759 r.,
• Nuntius salutis, sive de Incarnatione… sermones quinque, Kraków 1588; polski przekład J. Januszowskiego pt. Poseł wielki o Wcieleniu Syna Bożego…, Kraków 1590,
• Officium militare, Kraków 1589; brak egzemplarza znanego z literatury,
• Partitiones Ecclesiasticae, Kraków 1589; jedyny podręcznik retoryki kościelnej w XVI wieku, z wierszem S. Szymonowica na cześć autora,
• Quaestor, sive de parsimonia atque frugalitate, również w Krakowie w 1589 r.; polski przekład: Szafarz abo o pohamowaniu utrat niepotrzebnych dialog, Kraków 1589,
• Epithalamion sive benedictiones nuptiales ad serenissum Sigismundum III Poloniae regem et Annam Austriacam coniugem eius, Kraków 1592,
• Officia propria patronorum Provinciae Polonae…, wydane w Krakowie 1596 r., z wielu reedycji i różnych miejsc wydania,
• In evangelia Matthaei, Marci et Lucae notae, Kraków 1598; dzieło niestety nieukończone; w karcie tytułowej podano mylnie: 1198,

Wydania zbiorowe

Wśród jego zbiorczych wydawnictw wyróżniają się:

• Conciones quatuor, Kolonia 1583, drukarnia M. Cholinus,
• Opera, t. 1-2, Kraków 1591-1598, w których zebrano wiele z jego wcześniejszych prac,

Listy i materiały

Oprócz tego Sokołowski pozostawił po sobie interesujące fragmenty listów oraz materiały, które mogą rzucić światło na jego działalność:

• Fragmenty listów z lat 1582–1583 skierowane do Stefana Batorego oraz Wilhelma V, księcia bawarskiego; opublikowane w Monumenta Poloniae Vaticana,
• Listy do kardynała W. Sirleto oraz J. Młodziejowskiego, wydane przez T. Wierzbowskiego,
• Korespondencja do M. Piskorzewskiego oraz memoriał dotyczący dzieła Censura Ecclesiae Orientalis,
• Cenniki oraz różnorodne dokumenty dotyczące jego działalności, które można zlokalizować w Bibliotece Jagiellońskiej,
• Lista ok. 120 kopii listów do S. Sokołowskiego z lat 1572–1592, zawierająca komunikację z wieloma znaczącymi postaciami,
• Różne inne informacje, w tym kolejnych listów adresowanych doń, co stanowi cenny wkład do jego biografii.

---

Oceń: Stanisław Sokołowski (kaznodzieja)

---