Zofia Sokolnicka

---

Życiorys

Rodzina i wykształcenie

Zofia Sokolnicka przyszła na świat jako córka Stanisława Sokolnickiego, właściciela Orzeszkowa, oraz Stanisławy z Moszczyńskich. W rodzinie była druga z trzech córek, mając dwie siostry: Marię oraz Lucynę. Jej rodzina miała głębokie korzenie w tradycji powstańczej – zarówno ojciec, jak i stryj przyczynili się do walki w powstaniu styczniowym, a dziadek brał udział w powstaniu listopadowym. W 1884 roku Zofia rozpoczęła naukę w Wyższej Szkole Żeńskiej, którą prowadziły siostry Anna i Anastazja Danysz w Poznaniu. Pomimo tlących się konfliktów i zakazów narzuconych przez władze pruskie, kształciła się w języku polskim i ostatecznie uzyskała status słuchaczki nadzwyczajnej, kompletując kurs literatury oraz historii na Uniwersytecie Jagiellońskim, który wówczas nie przyjmował kobiet na studia. Zakończyła także studia muzyczne w Krakowie.

Walka o narodową tożsamość i niepodległość kraju

Po powrocie do rodzinnych stron, Zofia Sokolnicka rozpoczęła dynamiczną działalność edukacyjną oraz społeczną. Zainicjowała pracę w kobiecym stowarzyszeniu „Warta”, które miało na celu prowadzenie tajnego nauczania języka polskiego oraz historii, a także promowanie polskiej literatury. Została współautorką podręcznika dla nauczycielek zatytułowanego „Jak uczyć dzieci czytać i pisać po polsku”. Wraz z księdzem K. Malińskim stała na czele Towarzystwa Opieki Rodzicielskiej, które w trudnych czasach zaborów działało jako tajne kuratorium edukacyjne, pomagając w utrzymaniu szkół oraz organizując kursy dla młodzieży. Dodatkowo, zorganizowała letnie kolonie dla polskich dzieci i młodzieży z Niemiec w Poznaniu i Wielkopolsce.

Od 1906 roku pełniła obowiązki dyrektorki Gimnazjum Żeńskiego im. Królowej Jadwigi, które działało w ich rodzinnym mieszkaniu przy ulicy Ogrodowej. Jej zaangażowanie w ruch oświatowy i narodowy było ogromne – należała do inicjatorów oraz współzałożycieli wielu organizacji, w tym: Straży Polskiej, Lutni, Znicza, Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, Zjednoczenia Polskich Kobiecych Towarzystw Oświatowych oraz wielu innych. W 1913 roku przyczyniła się do powstania Towarzystwa Wykładów Naukowych, które organizowało wykłady dla polskich naukowców w Poznaniu, Gnieźnie oraz Inowrocławiu. Aktywna w lidze narodowej, rozwijała tajne koła Związku Młodzieży Polskiej „Zet”, kształcąc przyszłych liderów i działaczy politycznych.

Lata wojny

Gdy w 1914 roku wybuchła I wojna światowa, Zofia Sokolnicka odgrywała kluczową rolę jako kurierka, przenosząc wiadomości między Wielkopolską a Centralną Agencją Polską w Lozannie, a później także Komitetem Narodowym Polski w Paryżu. W okresie wojny 1914–1918 prowadziła misję pośredniczki, łącząc Polaków z zaboru pruskiego z agencją w Lozannie. Wykorzystując swoje problemy ze wzrokiem jako pretekst do podróży, posiadała niezwykłą pamięć, dzięki której potrafiła przekazywać kluczowe informacje bez konieczności spisywania notatek. W 1917 roku pruska policja prowadziła śledztwo w związku z jej działalnością, które jednak nie przyniosło rezultatów. W 1918 roku była delegatką na Polski Sejm Dzielnicowy oraz spotkała się z Ignacym Janem Paderewskim w Hotelu Bazar. Rok później uczestniczyła w konferencji pokojowej w Paryżu jako członek delegacji polskiej.

Odbudowa Rzeczypospolitej

Po zakończeniu wojny Zofia aktywnie angażowała się w tworzenie nowych struktur społecznych, uczestnicząc w powołaniu Katolickiego Związku Polek oraz Narodowej Organizacji Kobiet. Została wybrana do Komitetu Obywatelskiego, a później do Naczelnej Rady Ludowej, reprezentując Poznań na sesji Sejmu Dzielnicowego, która miała miejsce w dniach 3–5 grudnia 1918. Przewodniczyła komisji zajmującej się szkolnictwem średnim żeńskim oraz była członkiem komisji, która powstała przy Radzie Ludowej w Poznaniu. W przededniu wyborów do Sejmu w 1919 roku, włączyła się w prace Komitetu Prowincjonalnego Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego, które prowadziło negocjacje z innymi ugrupowaniami. Sokolnicka została wybrana na dwie kadencje Sejmu, startując w wyborach do Sejmu Ustawodawczego oraz I Kadencji w okręgu poznańskim. Na forum Izby zabierała głos 19 razy, przedstawiając równocześnie wiele projektów i ustaw, w tym 14 interpelacji oraz 12 wniosków.

W maju 1926 roku Zofia była w zarządzie Komitetu Wojewódzkiego Organizacji Obrony Państwa w Poznaniu, przeciwdziałającej zamachowi Piłsudskiego. Działała również jako publicystka, publikując artykuły w „Szkółce Domowej”, „Kurierze Poznańskim” i „Orędowniku”. Jej książka „O pracy tajnej Towarzystwa Tomasza Zana pod jarzmem pruskim. Kilka wspomnień” wydana w 1921 roku, dokumentuje wspomnienia z tamtych czasów.

Cytat:

Jeżeli ktokolwiek będzie poszukiwał wzoru ofiarnej pracy kobiet dla narodu, niech nie omija tych wspaniałych postaci kobiecych, które w chwilach entuzjazmu inspirowały wojowników do walki, ani tych, które same brały udział w bitwach. Powinien jednak zwrócić uwagę na te najpiękniejsze dusze niewieście, które w codziennym trudzie poświęcały wszystkie swoje siły na ratowanie i umacnianie ojczyzny oraz na poprawę narodowych dusz. Śp. Zofia Sokolnicka była uosobieniem takiej pracy, genialną i niezmordowaną kapłanką ducha narodowego, oddającą się służbie dla ojczyzny w sposób, w jaki tylko przez pokolenia jeden człowiek może to czynić. Jej miłość do sprawy narodowej była tak potężna, wszechstronna i nieograniczona, jak kiedyś miłość ascetów do Stwórcy Wszechrzeczy. (…) z wielką, głęboką żalem żegnamy ją, tę wspaniałą, piękną, ofiarną, wielką Polkę.

W latach 30. XX wieku Zofia Sokolnicka stała się patronką 18 Poznańskiej Drużyny Harcerek. W późniejszych latach, w latach 80-tych, odnowiona drużyna postanowiła również uczcić jej pamięć, kontynuując tradycje wcześniejszej grupy.

Śmierć

Zmarła 27 lutego 1927 roku w południe w swoim mieszkaniu przy Ogrodowej. Jej śmierci poświęcono dużą uwagę w „Kurierze Poznańskim”, gdzie na pierwszej stronie zamieszczono jej obraz oraz wspomnienia. Choć nie podano konkretnej przyczyny zgonu, wspomniano o długotrwałej walce ze zdrowiem, która w ostatnich tygodniach bardziej się pogorszyła. Zofia Sokolnicka została pochowana na byłym cmentarzu Świętomarcińskim, obecnie cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan. Nie założyła rodziny, pozostawiając po sobie trwały ślad w polskiej historii.

Upamiętnienie

W 1928 roku w Poznaniu powołano do życia komitet, który miał na celu budowę gimnazjum noszącego imię Zofii Sokolnickiej. W tak ważnym przedsięwzięciu aktywnie uczestniczyła m.in. Wanda Niegolewska, która wspierała inicjatywę w różnorodny sposób.

---

Oceń: Zofia Sokolnicka

---