Fort 49 „Krzesławice”

---

Historia

Początkowe prace budowlane w obrębie Fortu 49 „Krzesławice” miały miejsce w latach 1872–1878, kiedy to rozpoczęto budowę struktur półstałych, zwanych szańcami drewnianoziemnymi. Wkrótce, w okresie 1881–1886, nastąpiła całkowita transformacja fortu, przekształcając go w obiekt artyleryjski. Warto wspomnieć, że w początkach XX wieku zbudowano dwa sąsiednie forty: po zachodniej stronie fort pancerny Fort 49a „Dłubnia”, natomiast po stronie wschodniej funkcjonuje Fort 49¼ „Grębałów” fort 49¼.

Latem w 1914 roku fort osiągnął zdolność bojową, a w dniach 18–20 listopada tego samego roku brał udział w ostrzeliwaniu czołowych oddziałów wojsk rosyjskich, które zbliżały się do Twierdzy Kraków, będąc ważnym elementem w I fazie Bitwy o Kraków. W okresie międzywojennym fort przeszedł w ręce Wojska Polskiego, gdzie pełnił funkcję magazynową. W okolicach 1930 roku stał się miejscem, w którym zainstalowano maszt nasłuchowy dla radiostacji polskiego kontrwywiadu, który zbierał istotne materiały do łamania kodu Enigmy.

Na początku II wojny światowej fort został przejęty przez Niemców, którzy usunęli z jego terenu całą zgromadzoną amunicję. Przez okres od 11 listopada 1939 r. do 15 października 1941 r. fort stał się miejscem egzekucji polskich patriotów, więźniów z Montelupich oraz tajnego więzienia w dawnej klasztorze św. Michała na ulicy Senackiej. Z końcem 1945 roku, od 15 października do 6 grudnia, przeprowadzono ekshumację 440 ciał z 29 grobów, które przeniesiono do zbiorowej mogiły umiejscowionej na zapolu fortu.

Po zakończeniu wojny fort szybko stał się obiektem cywilnym. W latach 1949–1952 pełnił rolę hotelu robotniczego dla ekip budujących Nową Hutę. W dniu 27 maja 1957 roku odsłonięto tablicę pamiątkową upamiętniającą zbiorowy grób, aczkolwiek zawierała ona błędne daty związane z egzekucjami. Rok później, w hołdzie ofiarom niemieckiego terroru, w okolicy fortu wzniesiono pomnik.

W kolejnych trzydziestu latach następowała jego systematyczna dewastacja. Zgodnie z decyzją władz Nowej Huty, w latach 70-tych zasypano kaponiery północną i wschodnią, a zachodnią zniszczono w wyniku wybuchu, mimo że były to miejsca egzekucji. W 1978 roku teren ten przekazano lokalnym władzom i zagospodarowano na ogródki działkowe, przy czym mieszkańcy wykorzystywali go w ten sposób już od lat 60-tych XX wieku. Zasypane fosy porosły samosiejkami drzew i krzewów, a w niektórych częściach zaczęto gromadzić odpady. Schrony tzw. pogotowia zostały zasypane, przekształcone w piwnice, a w ich miejscu powstały altanki ogrodowe. Z kolei w dawnych koszarach i schronie głównym ulokowano magazyny.

W 1993 roku zainicjowano koncepcję przekazania fortu dla pobliskiego Młodzieżowego Domu Kultury, której autorami byli Stanisław Owca, przewodniczący Rady Dzielnicy XVII m. Krakowa, oraz Franciszek Dziadoń, dyrektor MDK. Oficjalne przekazanie Fortu 49 „Krzesławice” miało miejsce w maju 1994 roku, a do końca 1999 roku prowadzone były prace zabezpieczające oraz remontowe. 5 stycznia 2000 roku MDK rozpoczął swoją działalność w prawej części koszar. Do grudnia 2003 roku do użytkowania włączono 356 m² po lewej stronie, a we wrześniu 2004 roku kolejne 171 m². W latach 2005–2007 wyremontowano ostatni fragment lewej części koszar szyjowych (341 m²) oraz zrekonstruowano zachodnie wyjście. W 2008 roku powstało 75-metrowe ogrodzenie fosy od strony południowo-wschodniej, a także zmodernizowano prawą stronę dachu budynku koszarowego. Przez lata 2009–2010 przeprowadzono przebudowę nawierzchni dawnego placu koszarowego oraz wewnętrznej kanalizacji opadowej. Od 2011 roku kontynuowane są prace konserwatorskie, mające na celu odsłonięcie i zabezpieczenie ścian kaponiery wschodniej, a proces restauracji fortu jest w toku – prace przy odkopywaniu zasypanych kaponier, fos i wałów nadal trwają. Obecnie Fort 49 „Krzesławice” jest najlepiej zaadaptowanym fortem artyleryjskim w Krakowie.

---

Oceń: Fort 49 „Krzesławice”

---