Łąki Nowohuckie

---

Położenie

Łąki Nowohuckie to piękne wąwozy zlokalizowane na obszarze dzielnicy XVIII Nowa Huta. Jest to szeroka przestrzeń, która znajduje się w obniżeniu terenu, oddzielając ją od centralnych rejonów Nowej Huty wysoką na kilkanaście metrów skarpą.

Północną granicę tego malowniczego terenu wyznacza krawędź stoku. Na wzgórzu ponad Łąkami zlokalizowane są różne osiedla, w tym osiedle Na Skarpie, osiedle Centrum E, a także Nowohuckie Centrum Kultury. W pobliżu znajduje się również Szpital Specjalistyczny im. Stefana Żeromskiego.

Od wschodniej strony granice Łąk wyznaczają zabudowania przy ulicy Odmętowej oraz lokalne ogródki działkowe. Z kolei od zachodu, obszar ten styka się z blokami osiedla przy ul. Padniewskiego.

Historia

„Łąki Nowohuckie mają swoje początki w dawnej meandrze rzeki Wisły, która jeszcze w XVIII wieku płynęła przez ten obszar. W wyniku zmiany biegu oraz po silnym wezbraniu rzeki, fragment koryta odcięty od głównego nurtu utworzył tzw. starorzecze. W tym miejscu pojawił się niewielki zbiornik wodny o charakterystycznym, sierpowatym kształcie, odzwierciedlającym starą formę zakola rzeki. Z biegiem lat, ten zbiornik stopniowo malał, zarastając roślinnością bagienną. Obecnie widoczną pozostałością starorzecza jest niewielkie oczko wodne, które znajduje się od strony wschodniej, w pobliżu szpitala im. Żeromskiego.

Podmokły teren, jakim są Łąki, z czasem wypełniał się roślinnością bagienną, co prowadziło do dalszego zmniejszenia powierzchni zbiornika wodnego na rzecz trzcinowiska oraz większej ilości lądu stałego. Dodatkowo, przeprowadzone później prace melioracyjne wpłynęły na obniżenie poziomu wód gruntowych, co skutkowało pojawieniem się roślinności preferującej mniej wilgotne warunki.

W latach 50. XX wieku na terenie Łąk Nowohuckich planowano utworzenie zalewu rekreacyjnego, który miał stanowić część nowoczesnej Starej Nowej Huty. Niestety, plany te nie zostały zrealizowane.

W roku 2001 powstała inicjatywa, której celem było zachowanie tego obszaru w jego naturalnym stanie, zarówno dla edukacji ekologicznej, jak i dla rekreacji, oraz zapewnienie mu ochrony prawnej. Do 2003 roku przeprowadzone zostały badania przez specjalistów takich jak botanicy, ornitolodzy, geolodzy i hydrolodzy, co zaowocowało szczegółową inwentaryzacją zasobów przyrodniczych tego terenu. W dniu 7 maja 2003 roku, na sesji Rady Miasta Krakowa, podjęto uchwałę, która uznała Łąki Nowohuckie za użytek ekologiczny. Był to pierwszy całkowicie wydzielony obszar w Krakowie, podlegający ochronie, mający na celu zachowanie różnorodności biologicznej.

Powoli rozwijał się proces zagospodarowania terenu, skutkując powstaniem ścieżek przyrodniczych, pomostów widokowych oraz utwardzonej nawierzchni wału po stronie południowej.

W 2011 roku Łąki Nowohuckie zostały włączone do ogólnoeuropejskiej sieci obszarów Natura 2000. Obszar ten, znany jako Natura 2000 Łąki Nowohuckie PLH120069, zabezpiecza szczególnie cenne oraz zagrożone siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt europejskich.

Roślinność łąk nowohuckich

Na obszarze łąk nowohuckich stwierdzono obecność ponad 370 gatunków roślin kwiatowych, w tym wiele rzadkich i chronionych, takich jak storczyki krwiste, goździki kropkowane oraz rutewka wąskolistna. Istotnym czynnikiem wpływającym na tak dużą różnorodność gatunkową jest zróżnicowanie warunków siedliskowych. W rejonie tym można spotkać zarówno wilgotne łąki, jak i bardziej suche skarpy oraz siedliska ruderalne. Aktywna ochrona stwarza możliwości dla zachowania różnorodności flory.

Na obszarze łąk stwierdzono więcej niż 20 różnorodnych zbiorowisk roślinnych, w tym charakterystyczne szuwary wysokich turzyc oraz bogate zespoły półnaturalne. Do najważniejszych zbiorowisk zalicza się:

• Łąka świeża (kilka lokalizacji na obrzeżach) – obejmuje około 50 gatunków roślin głównie traw, roślin motylkowych i bylin, takich jak rajgras wyniosły, kupkówka pospolita, wiechlina łąkowa, tymotka łąkowa, czy krwawnik pospolity.
• Łąka ostrożeniowa (od strony traktu pieszo-rowerowego na grobli oraz za NCK) – tu występują gatunki roślin wysokowodnych, takie jak ostrożeń łąkowy oraz rdest wężownik, a także knieć błotna, znana również jako kaczeńca.
• Szuwar trzcinowy (w części centralnej oraz za NCK) – charakteryzuje się trzcinowiskami, które dominują nad innymi gatunkami roślin.
• Szuwary turzycowe (w rejonie zbiornika wodnego) – występują tu niewielkie powierzchnie z czterema gatunkami turzyc, w tym turzyca błotna.
• Zarośla z wiązówką błotną (mokre miejsca w środkowej części użytku) – obok wiązówki rosną dzięgiel leśny oraz bodziszek błotny.
• Zbiorowisko z kosaćcem żółtym (płatowo przy grobli na południu) – towarzyszą mu turzyce oraz knieć błotna.
• Nadrzeczny łęg wierzbowy (niewielki obszar u podnóża skarpy) – dominują tu wierzby oraz rośliny takie jak pokrzywa i gwiazdnica.
• Zbiorowisko roślin ruderalnych (skarpa od strony północnej i zachodniej) – występuje tu około 200 gatunków roślin, m.in. glistnik jaskółcze ziele oraz wrotycz.
• Stanowisko sitowia leśnego (u podnóża skarpy przy NCK) – zajmuje powierzchnię około 50 metrów kwadratowych.
• Stanowisko pałki szerokolistnej (w zagłębieniu z wodą w pobliżu NCK) – zajmuje około 20 metrów kwadratowych.
• Stanowisko trzcinnika lancetowatego (na wilgotnej łące) – pokrywa powierzchnię około 100 metrów kwadratowych.
• Zbiorowiska mozgi trzcinowatej (przy rowach melioracyjnych) – obejmują kilka dziesiątek metrów kwadratowych.
• Zbiorowiska dywanowe (w miejscach często uczęszczanych) – do ich składów należą życica trwała oraz sito chude.

Fauna łąk

Łąki Nowohuckie są miejscem o wyjątkowej różnorodności ptaków, na które składa się 37 lęgowych gatunków. W tej grupie znajdują się również ptaki zagrożone w skali europejskiej, takie jak derkacz, dzierzba gąsiorek i bączek. Te gatunki zostały uwzględnione w załączniku nr 1 Dyrektywy ptasiej unijnego programu Natura 2000, co oznacza, że powinny być objęte szczególną ochroną, zwłaszcza ich siedlisk.

W czasie migracji ptaków, w obrębie łąk oraz ich otoczenia, stwierdzono obecność 78 różnych gatunków ptaków w 2017 roku. Z danych innego źródła wynika, że bogactwo siedlisk umożliwia obserwację kilku dziesiątek gatunków, z czego grubo ponad 30 zakłada gniazda na tym terenie. Pozostałe gatunki korzystają z łąk jako miejsc żerowania, noclegu lub przelotu.

Wśród ptaków, które gniazdują na łąkach, można wymienić: rokitniczkę, trzcinniczka, łozówkę, brzęczkę, cierniówkę, świerszczaka, strumieniówkę, perkozka, kokoszkę, potrzeb, kapturka oraz błotniaka stawowego. Na tym obszarze występują także drapieżniki, takie jak pustułka i krogulec.

W mniejszych ilościach można spotkać czajki oraz skowronki. W trakcie wiosennych migracji pojawiają się również mewy śmieszki oraz mewy białogłowe. Na skarpie północnej zauważane są ptaki takie jak kawki, sroki, gawrony oraz sierpówki, kwiczoły, kosy, wróble, gołębie grzywacze i szpaki. W pobliżu lasku łęgowego, zarówno na jego terenie, jak i w jego sąsiedztwie, występują słowiki rdzawe, wilgi, remizy, zięby, szczygle, dzwońce oraz kulczyki.

Warto również zaznaczyć, że bączek odbywa lęgi w pobliżu łąk, przy ul. Lesisko, gdzie znajduje się dawne starorzecze Wisły.

Różnorodność fauny obejmuje także owady, w tym rzadkie gatunki motyli dziennych, jak modraszek telejus, modraszek nausitous, czerwończyk fioletek oraz czerwończyk nieparka. Wiele z tych motyli jest zagrożonych wyginięciem w części Europy, z tego powodu podlegają one szczególnej ochronie na obszarach Natura 2000 oraz w naszym kraju.

Modraszki można spotkać zwłaszcza w południowo-zachodniej części łąk, gdzie rośnie ich roślina żywicielska – krwiściąg lekarski, na której samice składają jaja w lipcu. Z kolei czerwończyka fioletka pojawia się głównie na łąkach w okresie późnej wiosny oraz lata, a jego gąsienice żerują na rdestach, które zakwitają w maju i przez resztę roku.

Gąsienice czerwończyka nieparka natomiast żerują na różnych gatunkach szczawiu, w szczególności na szczawiu lancetowatym, który rośnie wzdłuż rowów wypełnionych wodą.

Oprócz tych rzadkich motyli, na łąkach można również spotkać bardziej pospolite gatunki, takie jak bielinek kapustnik, latolistek cytrynek, rusałka pawik, paź królowej, rusałka kratkowiec, rusałka admirał oraz przestrojnik trawnik.

Na obszarze łąk obserwuje się również nieliczne płazy, w tym głównie ropuchy szare. Na naszym terenie można spotkać także gady, takie jak jaszczurka żyworodna i jaszczurka zwinka, a także zaskrońce. Wśród ssaków można zauważyć sarny oraz dziki.

Ścieżka przyrodnicza

Wokół Łąk Nowohuckich rozciąga się fascynująca ścieżka przyrodnicza, która składa się z siedmiu przystanków. Na każdym z nich znajdują się tablice informacyjne, które przedstawiają zbiorowiska roślin oraz gatunki zwierząt, jakie można spotkać podczas spaceru.

Trasa rozpoczyna się przy tablicy zlokalizowanej w pobliżu budynku NCK, a następnie kieruje się na zachód, wzdłuż podnóża skarpy w stronę ulicy Padniewskiego, gdzie na skraju lasu łęgowego usytuowane są aż trzy przystanki. Kolejno, ścieżka prowadzi wałem od strony południowej w kierunku wschodnim, gdzie zlokalizowane są cztery kolejne przystanki oraz dwa pomosty widokowe. Te ostatnie umożliwiają szczegółową obserwację okolicy, w tym ptaków, co jest niezmiernie cenne dla miłośników przyrody.

Łąki Nowohuckie, w połączeniu z Laskiem Mogilskim oraz korytarzem rzeki Dłubni, stanowią jedne z najważniejszych obszarów pod względem różnorodności biologicznej w Krakowie. Oprócz wartości przyrodniczej, tereny te mają również znaczenie dydaktyczne — doskonale nadają się do prowadzenia zajęć dla studentów kierunków ekologicznych na krakowskich uczelniach. Ponadto, są idealnym miejscem do spędzania czasu na rekreacji.

Zagrożenia i ochrona czynna

Obszar łąk Nowohuckich, uznawany jako kluczowy element europejskiej sieci ochrony przyrody, został włączony do obszarów Natura 2000, co ma na celu zachowanie rzadkich gatunków motyli oraz ich naturalnych siedlisk. Przegląd zagrożeń, które mogą wpływać na te tereny, został opracowany w ramach Planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Łąki Nowohuckie PLH120069.

Jednym z zasadniczych zagrożeń dla tego ekosystemu jest degradacja siedlisk, która może wystąpić, gdy rośliny żywicielskie dla motyli zostaną zdominowane przez rośliny inwazyjne, takie jak trzcina pospolita czy nawłoć kanadyjska. W obrębie ochrony tego obszaru kluczowe są zabiegi agrotechniczne, takie jak koszenie, które przyczyniają się do utrzymania bioróżnorodności. Tereny pokryte trzciną są koszone regularnie, a ich areał jest ograniczany do potrzeb gniazdowania ptaków.

Łąki świeże podlegają koszeniu głównie w późniejszym okresie jesieni, natomiast inne obszary są traktowane raz w roku lub rzadziej, co zależy od ich kondycji. Usunięcie skoszonej roślinności jest również istotne, aby zapewnić odpowiednie warunki dla rozwoju fauny. Wysokość koszenia ma duże znaczenie, ponieważ powinna wynosić minimum 15 cm, co chroni kopce mrówek wścieklic, niezbędnych w cyklu życia modraszków.

Obniżenie poziomu wód gruntowych stanowi kolejne poważne zagrożenie dla siedlisk łąkowych oraz ich roślin żywicielskich, na których motyle są całkowicie zależne. Odpowiednie czyszczenie rowów melioracyjnych ma kluczowe znaczenie dla zachowania bioróżnorodności, szczególnie konieczne jest zachowanie szczawiu na skarpach, gdyż jest to istotna roślina dla czerwończyka nieparka. Ważne jest także budowanie na rowach regulacyjnych zastawek, co umożliwi kontrolę nad przepływem wody, co jest niezbędne dla funkcjonowania obszaru.

Istniejące na stanie łąk oczko wodne poddawane jest cyklicznemu odmulaniu oraz pogłębianiu, co jest działaniem przeprowadzonym ostatnio w 2015 roku, i ma na celu zachowanie odpowiednich warunków hydrologicznych i biologicznych w tym wyjątkowym ekosystemie.

Plany

W nadchodzących latach planowane jest utworzenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego pod nazwą „Park Starorzecza Wisły w Nowej Hucie”. Jego lokalizacja ma obejmować tereny przylegające do Łąk Nowohuckich, co oznacza istotny krok w kierunku ochrony lokalnej przyrody. W szczególności w planach uwzględniono dziś istniejący teren Lasku Łęgowskiego, który stanowi ważny element ekosystemu obszaru.

Dokument zatytułowany „Kierunki Rozwoju i Zarządzania Terenami Zieleni w Krakowie na lata 2019–2030”, który został przyjęty w wyniku Zarządzenia Prezydenta Miasta Krakowa we wrześniu 2019 roku, zwraca uwagę na tereny Nowej Huty, wskazując na ich ekologiczne znaczenie. Wskazuje on na lokalizacje z ekosystemami, które powinny zostać objęte ochroną w formie użytku ekologicznego. Do tych obszarów zalicza się Lasek Łęgowski, Lasek Mogilski oraz Starorzecze w Mogile, a także tereny sąsiadujące z Łąkami Nowohuckimi.

W tym dokumencie poruszono także kwestie dotyczące planowanego powiększenia powierzchni użytku ekologicznego do 59,75 ha, co stanowi doskonałą wiadomość dla miłośników przyrody oraz dla wszystkich lokalnych mieszkańców. Dzięki tym działaniom, obszary te będą mogły stanowić cenne siedlisko dla chronionych motyli, co z pewnością wpłynie na zwiększenie bioróżnorodności tego regionu.

---

Oceń: Łąki Nowohuckie

---