Lasek Mogilski

---

Lokalizacja

Lasek Mogilski znajduje się na terenie Krakowa, wzdłuż ulicy Longinusa Podbipięty, pomiędzy ulicą Klasztorną oraz ulicą Zakarnie. Jego całkowita powierzchnia wynosi 24 hektary, a kształt przypomina trójkąt. Obszar ten jest bogaty w różnorodne drzewa, takie jak wiązy, dęby i jesiony.

Lasek stanowi pozostałość po niegdyś rozległej podmokłej puszczy, która w czasach piastowskich zajmowała obszerne partie Polski. Z pewnością warto odwiedzić to miejsce, aby docenić jego naturalne piękno oraz historyczne znaczenie.

Historia

W historycznym kontekście Lasku Mogilskiego warto zaznaczyć, że w średniowieczu był on rodową posiadłością biskupa Iwona Odrowąża. To właśnie on założył klasztor w Mogile, który w tym czasie był znany jako „Ziemia św. Wacława”.

Pod koniec XIII wieku Lasek Mogilski stał się własnością klasztoru w Koprzywnicy, który znajduje się w pobliżu Sandomierza. Późniejsze losy tego miejsca zmieniały się wraz z wydarzeniami historycznymi, a w 1939 roku lasek został odkupiony przez pobliski klasztor Ojców Cystersów w Mogile.

W 1950 roku teren lasku zyskał status dobra publicznego. W latach 70. XX wieku doszło do jego intensywnej modernizacji. Na obszarze Lasku Mogilskiego wybudowano asfaltowe alejki, a także kilka odcinków szutrowych ścieżek spacerowych. Powstał również amfiteatr, a w jego otoczeniu zamontowano ławki oraz kosze na śmieci. Należy jednak zauważyć, że amfiteatr już nie istnieje, a w 2020 roku dokonano wymiany koszy i ławek.

Warto dodać, że Lasek Mogilski w przeszłości nosił nazwę Kopań (Kopaniec), co przypomina o jego bogatej historii i znaczeniu w regionie.

Flora

Las Mogilski to wyjątkowy ekosystem leśny, przedstawiający typ łęgowy, szczególnie reprezentowany przez łęg jesionowo-wiązowy. Tego rodzaju lasy najczęściej pojawiają się w pobliżu rzek, gdzie ich rozwój wspierany jest przez okresowe wylewy, które dostarczają żyzny muł do gleby. Choć uproszczono naturalne zjawiska pogodowe przez budowę wału rzecznego ponad 100 lat temu, las nadal zachowuje charakterystyczną dla siebie strukturę i różnorodność gatunkową.

W trakcie badań botanicznych, które miały miejsce w 2011 roku, zidentyfikowano w tym obszarze imponującą liczbę, bo aż 112 gatunków roślin naczyniowych. Spośród nich, 35 gatunków stanowią rośliny drzewiaste, a wśród nich znaleźć można 20 gatunków drzew oraz 15 gatunków krzewów.

W lasach Mogilskich dominują wiekowe, mające ponad 160 lat, wiązy szypułkowe, które są przeważającą formą drzew w tym ekosystemie. Dęby szypułkowe również są obecne, chociaż w nieco mniejszej liczbie. Wśród drzew w wieku około 90 lat, to dąb wybija się na prowadzenie, a obok niego występuje również jesion wyniosły oraz mniejsze ilości wiązu szypułkowego. Różnorodność gatunków wzbogacają lipa drobnolistna, grab, klon pospolity oraz osika, natomiast pojedynczo można spotkać topolę białą.

W młodszej warstwie lasu, złożonej głównie z drzew około 15-letnich, najwięcej miejsca zajmują jesiony, natomiast wiązy, jawory i klony pospolite również znajdują godne miejsce. Dęby znikają z tej warstwy, a w podszycie można dostrzec różne gatunki, takie jak: bez czarny, trzmielina, dereń świdwa, leszczyna pospolita, kruszyna oraz czeremcha zwyczajna.

W bogatym runie leśnym występują gatunki roślin takie jak: ziarnopłon wiosenny, złoć żółta, zawilec żółty, czyściec leśny, kostrzewa olbrzymia, kokorycz pusta, czartawa pospolita, niecierpek pospolity, czosnaczek pospolity, kuklik pospolity, bluszczyk kurdybanek, przytulia czepna, kokorycz pełna, miodunka ćma, czworolist pospolity oraz kopytnik pospolity. Godny uwagi jest również czosnek niedźwiedzi, który znajduje się pod ochroną; jego niewielka populacja w drzewostanie dębowym prawdopodobnie jest jedynym stanowiskiem tego gatunku w Krakowie.

Na obszarze tego lasu zarejestrowano również obecność 31 gatunków synantropijnych, a wśród nich pięć gatunków o charakterze inwazyjnym, które pochodzą z obcych szerokości geograficznych. Zalicza się do nich dąb czerwony, orzech włoski, klon jesionolistny, kasztanowiec pospolity oraz robinia akacjowa.

Interesującym elementem fauny lasu są grzyby. W przeprowadzonych badaniach zidentyfikowano zaledwie 11 gatunków grzybów wielkoowocnikowych, w tym trzy szczególnie rzadkie – boczniak łyżkowaty, twardziak muszlowy oraz pochwiak jedwabnikowy, które znajdują się na liście gatunków zagrożonych.

Pomniki przyrody

Na terenie Lasu Mogilskiego znajduje się sześć pomników przyrody, z czego informacje na ten temat pochodzą z 2020 roku. W skład tej grupy wchodzą dwa dęby szypułkowe, których obwody pni w pierśnicy wynoszą odpowiednio 353 cm oraz 372 cm.

Dodatkowo możemy znaleźć trzy wiązy szypułkowe o obwodach 353 cm, 436 cm oraz 391 cm, a także jeden jesion wyniosły mający obwód 254 cm. Warto dodać, że te drzewostany zostały wpisane do rejestru w 2010 roku.

Jednakże, wiosną 2019 roku, jeden z wiązów, którego obwód wynosił 391 cm, niestety obumarł. Drzewo to straciło swoje ostatnie liście, a także niewielkie gałęzie w dolnej części pnia oraz korę. Ze względu na bezpieczeństwo osób przechodzących w pobliżu, konieczne było przeprowadzenie redukcji konarów.

Obecnie martwe drzewo pełni istotną rolę jako siedlisko dla nietoperzy, ptaków, głównie dziuplaków, oraz różnorodnych owadów.

Fauna

W Lasku Mogilskim odnotowano obecność 40 różnych gatunków ptaków. Spośród nich, 33 gatunki gniazdują na obszarze lasu, natomiast pozostałe 5 można spotkać w jego bliskim sąsiedztwie. Zjawiskiem szczególnym jest obecność słonków zwyczajnych, które występują tutaj podczas migracji. Gawrony traktują ten las jako miejsce noclegowe.

Do najcenniejszych przedstawicieli ptaków lęgowych w tym regionie należą: dzięcioł zielonosiwy, dzięcioł średni oraz muchołówka mała. Gatunki te są wymienione w załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Oprócz nich w Lasku Mogilskim można spotkać również: dzięcioła dużego, dzięcioła zielonego, muchołówkę żałobną, bogatkę zwyczajną, modraszkę zwyczajną, sikorkę ubogą, kowalika zwyczajnego, pełzacza leśnego, puszczyka zwyczajnego oraz rudzików.

W obszarze tym można znaleźć także różnorodne ssaki, w tym: borowca wielkiego, zająca szaraka, wiewiórkę pospolitą, lisa pospolitego, kunę domową, łasicę pospolitą, sarnę europejską, jeża wschodniego, karlika większego, karlika drobnego, a także mroczka pozłocistego oraz mniej znanych przedstawicieli rodzaju nocek.

W zakresie gadów oraz płazów, potwierdzono obecność jedynie dwóch gatunków: zaskrońca oraz żaby trawnej.

Bezkregowce tego obszaru reprezentują takie gatunki jak: trzmiel kamiennik, trzmiel rudy, trzmiel ziemny, trzmiel łąkowy, biegacz skórzasty, biegacz gładki oraz biegacz Ulrichiego. Ponadto w lesie występuje około 115 gatunków muchówek, w tym ponad 40 saproksylicznych, które są związane z rozkładem drewna obumierających drzew lub ich części.

Warto zauważyć, że cennymi przedstawicielami bezkręgowców są także: pachnica dębowa (gatunek chroniony, ujęty jako priorytetowy w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej UE), kwietnica okazała oraz tęgosz rdzawy (gatunki objęte ochroną).

Zagrożenia i działania przeciwdziałające degradacji środowiska

Las Mogilski od dłuższego czasu boryka się z poważnymi problemami, w tym przede wszystkim z holenderską chorobą wiązów, zwaną także grafiozą. Jest to dolegliwość wywoływana przez grzyby z rodzaju Ophiostoma ulmi, które przenoszone są przez chrząszcze – ogłodka wiązowca oraz ogłodka wielorzędowego, oba obecne w Lesie Mogilskim. Porażone drzewa tracą liście, które więdną i opadają, a całe gałęzie także ulegają zniszczeniu. Młode drzewa mogą zginąć w ciągu jednego roku, podczas gdy starsze umierają w ciągu kilku do kilkunastu lat.

Osoby odpowiedzialne za zarządzanie tym terenem, tzn. leśnicy z Zarządu Zieleni Miejskiej, podejmują różnorodne działania mające na celu ratowanie lokalnej roślinności. Od 2016 roku, co wiosnę, prowadzone są prace nad zbieraniem nasion z najzdrowszych i najbardziej okazłych drzew, które następnie wysiewane są w specjalnych szkółkach leśnych. Wytworzone w ten sposób sadzonki są genetycznie przystosowane do lokalnych warunków i mają większą odporność na choroby w porównaniu do drzewek pozyskiwanych z naturalnego odnowienia. Mieszkańcy współuczestniczą w sadzeniu tych młodych roślin w miejscach, gdzie wcześniej rosły chore lub martwe drzewa.

Martwe kłody drzew, o ile nie są zasiedlone przez szkodliwe owady, pozostawiane są w lesie aż do ich całkowitego rozkładu, co stwarza korzystne warunki dla rozwoju naturalnych siewek. W celu zmniejszenia liczebności populacji ogłodków, które odpowiedzialne są za rozprzestrzenianie grafiozy, stosuje się pułapki feromonowe, a jednocześnie monitorowany jest stan zdrowia wiązów.

Jeszcze innym zagrożeniem są jesiony, zwłaszcza młode osobniki, które padają ofiarą mikroskopijnego grzyba, Hymenoscyphus fraxineus. W odpowiedzi na to zagrożenie, od niemal dekady nie wprowadza się nowego jesionu w ramach sztucznych odnowień. Obserwowana jest jednak naturalna sukcesja oraz samosiew, a nowe sadzonki nie wykazują oznak choroby, co sugeruje, że ich rozmieszczenie nie jest zbyt gęste.

Kolejnym problemem jest zjawisko miejskiej wyspy ciepła, które sprzyja napływowi obcych gatunków inwazyjnych do Lasu Mogilskiego. Gatunki takie jak poziomkówka indyjska, pojawiająca się w lesie, są sukcesywnie eliminowane, gdyż stanowią one zagrożenie dla lokalnej flory. Podobne działania podejmowane są w stosunku do innych obcych roślin, w tym orzecha, nawłoci oraz winobluszczu.

Wśród obcych gatunków inwazyjnych obecny jest również ślimak ślinik luzytański, który coraz liczniej zasiedla teren lasu, w szczególności okolice runa leśnego. Owo zadomowienie zakłóca równowagę ekosystemu, konkurując z rodzinnym gatunkiem, ślimakiem winniczkiem.

Nie można zapomnieć o wpływie zmian klimatycznych oraz obniżeniu poziomu wód gruntowych, związanym z obwałowaniem Wisły i odwodnieniem terenu między osiedlem Lesisko a ujściem Dłubni. W wyniku tych negatywnych przemian, łęg jesionowo-wiązowy może przekształcić się w niekorzystne dla ekosystemu zbiorowiska grądowe. Osuszanie terenu zwiększa również podatność drzew na różnorodne choroby.

Las Mogilski został wskazany w dokumencie „Kierunki Rozwoju i Zarządzania Terenami Zieleni w Krakowie na lata 2019–2030”, przyjętym przez Prezydenta Miasta Krakowa we wrześniu 2019 roku, jako miejsce o ekosystemie zasługującym na specjalną ochronę w formie użytku ekologicznego.

---

Oceń: Lasek Mogilski

---