Nagrobek biskupa Andrzeja Trzebickiego


Nagrobek biskupa Andrzeja Trzebickiego to wyjątkowy przykład architektury barokowej, usytuowany przy północnej ścianie prezbiterium w kościele Świętych Piotra i Pawła w Krakowie. Stworzony w latach 1695–1696, ten monumentalny obiekt jest nie tylko świadectwem rzemiosła kamieniarskiego z tamtego okresu, ale również ważnym elementem dziedzictwa kulturowego regionu.

Nagrobek został zrealizowany przez utalentowanych kamieniarzy, którzy pracowali w kamieniołomie w Dębniku. Projekt nieznanego autora odzwierciedla charakterystyczne cechy baroku, łącząc elegancję z bogatymi detalami artystycznymi. Fundatorem tego wyjątkowego dzieła był siostrzeniec biskupa, Kasper Cieński, pełniący funkcję dziekana kapituły krakowskiej.

Opis

Nagrobek biskupa Andrzeja Trzebickiego to złożona struktura, która łączy w sobie różnorodne elementy architektoniczne oraz rzeźbiarskie. Jest to jednokondygnacyjny i jednoosiowy obiekt, stworzony z trzech kontrastujących ze sobą rodzajów kamienia, co nadaje mu wyjątkowy charakter.

Choć całość może być określana jako nagrobek architektoniczny, to rzeźba odgrywa w nim kluczową rolę, dominuje nad architektonicznymi aspektami. Na dolnej sekcji znajduje się wyraźny, łamany cokół, na którym po bokach usytuowane są zdwojone pilastry. Przed tymi pilastrami umieszczono pełnoplastyczne postacie kobiece, które personifikują cnoty Wiary i Męstwa, bądź Kościoła i Synagogi.

Pilistry te wspierają dekoracyjny fryz w formie akantu oraz wydatny gzyms kordonowy. Zwieńczenie nagrobka jest szczególnie efektowne, zawiera plastyczny kartusz z herbem przedstawiającym łabędzia oraz insygnia biskupie (pastorał) i książęce (miecz) umieszczone po bokach. Całość jest podtrzymywana przez dwa aniołki trzymające girlandy kwiatowe, co dodaje kompozycji lekkości i elegancji.

W centralnej części nagrobka znajduje się sarkofag o wyprofilowanej formie, na którym widnieje tablica kartuszowa. Tablica ta jest estetycznie obramowana po bokach przez chrząstkowo-małżowinowe woluty i zwieńczona uskrzydloną trupią główką, co nadaje jej nieco mrocznego klimatu. Na tablicy znajduje się łacińska inskrypcja napisana majuskułami, która stanowi testament dla przyszłych pokoleń.

Nad sarkofagiem urządzono owalną niszę, w której umieszczono popiersie zmarłego, podparte na niewielkim cokole. To popiersie jest zwieńczone piękną, skrzydlatą anielską główką. Na cokole nagrobka zaaranżowano dodatkowo trzy kartusze, z których centralny przedstawia uskrzydloną klepsydrę. Po obu stronach tablicy umieszczono pełnoplastyczne figurki puttów.

Putta znajdują się również na sarkofagu, usytuowane symetrycznie po obu stronach niszy z popiersiem. Warto zwrócić uwagę na detal, że belkowanie po obu stronach niszy podtrzymywane jest przez dwie rzeźby także przedstawiające postacie trupów (tzw. muskelmany), z wyschniętymi i gnijącymi ciałami, co nadaje całości pewną grozę i powagę.

Materiał

Nagrobek biskupa Andrzeja Trzebickiego został stworzony z różnorodnych materiałów, które były powszechnie używane do tworzenia małej architektury w XVIII wieku w Rzeczypospolitej. W skład tych surowców wchodzą mocno skrystalizowane wapienie, które są potocznie określane jako „marmury”.

W całej kompozycji dominującym elementem jest czarny „marmur dębnicki”, wydobywany w kamieniołomach zlokalizowanych w Dębniku, w pobliżu Krzeszowic. W celu uzyskania dekoracji rzeźbiarskich, takich jak popiersie biskupa, putta, figury alegoryczne, kartusz herbowy oraz ornamenty roślinne, zastosowano jasnokremowy „marmur zalaski”, który pochodzi z kamieniołomu Zalas-Głuchówki.

Płomienne detale wazonów wykonano z „marmuru świętokrzyskiego”, znanego również jako różanka zelejowska lub paczółtowicka. W niedawno przeprowadzonej konserwacji nagrobka, szczególną uwagę poświęcono wzmocnieniu efektu światłocienia poprzez odtworzenie na ścianie otaczającej nagrobek grafitowej opaski, która tworzy barokową iluzję cienia.

Program ideowy i symbolika

Ideowy zamysł konstrukcji nagrobka jest charakterystyczny dla barokowej estetyki sztuki sepulkralnej. W jego kompozycji znajdują się elementy, które wyrażają tematykę przemijania oraz śmierci. Oto makabryczne zwłoki, ukazane w momencie rozkładu, które współistnieją obok uskrzydlonej klepsydry oraz czaszki, tworząc silny symbolizm związany z przemijaniem życia.

Na nagrobku można dostrzec siedzące putta, które dodatkowo podkreślają zadumę nad marnością i nietrwałością ludzkich osiągnięć, w tym zasług duchownego. U góry znajduje się główka ze skrzydełkami, symbolizująca nieśmiertelność duszy, co wspaniale harmonizuje z całą ideą monumentu.

Pod względem artystycznym, nagrobek obrazowo przedstawia wędrówkę duszy przez różne stany egzystencji. Zaczyna się od rzeczy doczesnych, przedstawianych na tablicy oraz symboliką personifikacji. Następnie ukazuje makabryczną, niepokojącą śmierć, w której znaczą rolę uskrzydlona czaszka i groteskowe muskelmany, by ostatecznie dotrzeć do symboliki wieczności, reprezentowanej przez niszę ze zwieńczeniem oraz popiersiem.

Według badań specjalistów, wyjątkowość nagrobka nie leży jedynie w jego starannym wykonaniu, lecz przede wszystkim w złożonej ikonografii. Warto zwrócić uwagę na rzadkie, rzeźbiarskie przedstawienie rozkładających się zwłok, które wspierają gzyms, co jest niezwykłym zabiegiem artystycznym. Dodatkowo, wysokiej klasy popiersie zmarłego zostało stworzone wiele lat po jego śmierci, prawdopodobnie na podstawie zachowanych portretów, co dodaje dziełu historycznego oraz emocjonalnego ładunku.

Inskrypcja na tablicy

Biskup Andrzej Trzebicki pozostawił po sobie trwały ślad w historii Krakowa, a jego dziedzictwo można podziwiać w inskrypcji umieszczonej na jego nagrobku.

D[EO] O[PTIMA] M[AXIMO] HOC MARMORE DIRIGVIT OLOR AMISSO ANDREA TRZEBICKI EPISCOPO CRACO[VIENSI] D[UCE] S[EVERIENSI] CARDINALIBVS DOMESTICVS OMEN HABVIUT PURPURAE. LATII ET IMPERII PRAECONIO MERVIT ORNARI. ABA AVGVSTALI COMITIO CONCVMMATISSIMVS SENATOR RENVNTIAT 9[VS] CIVILIBUS DISSIDIIS SOPITIS PATER PATRIAE. IN ELIGENTIS DIVINAE MRNTIS INTERPRES CONCLAMATVS. REGNI ANNVLVM LOCVPLETAVIT IPSE SACERDOTVM GEMMA ECCLESIAS EREXIT INSTAVRAVT DOTAVIT IN EARVM IMMVNITATEM IRREMISSE INTENTVS FATISTENS REGNI AERARIVM SAEPE LEVAVIT DE SVO PETRVM VELVT GERMANVM ANDEAS FOVIT. NON SINE PRAESAGIO COLLEGIO CRACOVIENSI SOC[IETATIS] IESV EXCITATO IOANNEM CASIMIRVM SEPVLCHRO DONAVIT VICISSIM CORDIS PATERNI SEPVLCHRO RECEPTVS. EGENIS TANTV[M] NON ANIMA[M] SVPRENIS TABVLIS INSCRIPSIT QVA[M] CAELO CONSIGNAVIT A[NNO] D[OMINI] 1679 AETATIS 73 DECEMB[RIS] 28 SPONDET TAMEN SAXVM VITAM QVOD IN MEMORA[M] ANIMAVIT NEPOS SORORE CASPAR CIENSKI DECANVS CRACOVIAEN[SIS].

W inskrypcji tej wyróżnione są osiągnięcia biskupa, mającego ogromny wpływ na rozwój regionu. Bogu Najlepszemu Największemu, dedykowano to marmurowe dzieło, które, w sposób symboliczny, zatrzymało łabędzia – rodzinny znak Trzebickich, po odejściu biskupa.

Bogu Najlepszemu Największemu. W tym marmurze łabędź rodzinny zastygł po odejściu Andrzeja Trzebickiego, biskupa krakowskiego, księcia siewierskiego, któremu zapowiadano purpurę kardynalską i wedle opinii [imperium] Rzeczypospolitej godzien był tego wyróżnienia. Uznany przez sejm królewski za najdoskonalszego senatora, po uśmierzeniu zaś sporów w Państwie, za ojca Ojczyzny. Przy wyborze królów uznany za wyraziciela myśli Bożej, wzbogacił dochody Królestwa, sam niczym szlachetny klejnot wśród kapłanów, znosił kościoły, odnawiał je i uposażał, starając się nieustannie o utrzymanie ich wolności, podupadający skarbiec Królestwa nieraz wspomagał i wspierał swym majątkiem, podobnie jak Andrzej rodzonego brata Piotra. Nie bez wiedzy Kolegium Towarzystwa Jezusowego wyposażył grobowiec Jana Kazimierza, w zamian został przyjęty w grobowcu ojcowskiego serca. W ostatnim zapisie przekazał ubogim wszystko oprócz swej duszy, która oddał w posiadanie nieba w roku 1679 [dnia] 28 grudnia w wieku 73 lat. Życie jednakże zapewnia mu kamień nagrobny, który na żywą pamiątkę postawił siostrzeniec Kasper Cieński, dziekan krakowski.

Jego wkład w rozwój kościoła oraz ojczyzny, a także poświęcenie dla wspólnoty, pozostają niezapomniane. Wspierając kościoły, biskup Andrzej Trzebicki zapisał się jako postać wpływowa i znacząca, którą pamięć wciąż żyje wśród mieszkańców Krakowa.

Przypisy

  1. Nagrobek biskupa Andrzeja Trzebickiego | Sztuki wizualne at Culture.pl [online], www.culture.pl [dostęp 25.11.2017 r.]
  2. Marcin Fabiański, O jezuickim nagrobku biskupa Andrzeja Trzebickiego
  3. a b Michał Rożek, Przewodnik po zabytkach Krakowa, Kraków 2006 r., s. 273.
  4. Tadeusz Dobrowolski, Sztuka Krakowa, Kraków 1959 r., s. 406.

Oceń: Nagrobek biskupa Andrzeja Trzebickiego

Średnia ocena:4.46 Liczba ocen:19